METAFİZİK DÜŞÜNCE TEBLİĞİNİN RÜYA-AKIL YÖNTEMİYLE EDEBÎ ESERDE TAHAKKUKU

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 1, 1 - 13, 30.06.2024

Nazire Erbay

Öz

Bu çalışmanın izlek metinleri Şehbenderzâde Filibeli Ahmed Hilmi’nin A’mâk-ı Hayâl, Charles Dickens’ın Bir Noel
Şarkısı ve Ahmed Midhat Efendi’nin Voltaire’den yaptığı Mikromega tercümesidir. Bu eserler toplumsal ve siyasal karışıklıkların olduğu dönemlerde yazılmıştır. Yazıldıkları dönemlerin bireysel ve sosyal ihtiyaçlarına cevap veren eserler, toplumsal öğretilerde sorumluluk yerine getirmede bilinçli tavırlar sergilemeleri bakımından ortaklık arz etmektedirler. Eserlerde akıl, rüya ve metafizik unsurlar topluma yönelik bir eğitim aracı olarak temel iletim yöntemi şeklinde kullanılmaktadır. Üç eserde mitoloji, teoloji, akıl, felsefe; bireyin erginlenmesi, toplumsal yarar sağlamada aracı unsurlar olarak öne çıkmaktadır. Dünya edebiyatında farklı disiplinler bir edebî tür içinde çoklu anlatım usulleriyle benzer bildirimlerde bulunabilir. A’mâk-ı Hayâl’de kahramanın, bir rehber eşliğinde çıktığı metafizik yolculuklarda din, tasavvuf ve felsefî düşünce sistemleriyle eğitildiği görülmektedir. Bir Noel Şarkısı’nda Dickens, toplumsal yozlaşmaya karşı insanî erdemlerin öne çıkarılması gerektiğine dâir dinî motifli kurguyla dikkat çeker. Voltaire, Mikromega’da salt dinî değerlerle değil; akıl ve dinin toplumsal düzen inşa etmekte birbirinden ayrı düşemeyeceğine dair felsefî bakışını yansıtır. Evrensel nitelikteki değerlerin insanın içsel inşasını sağladığı hususu müşterek iddiadır. Eserlerde; edebî metin ve tebliğ yönteminin çokluğunu ispat için misaller gösterilmiştir. Yapılan çalışmayla farklı kültürlerde değişimlerin olduğu veya bireysel arayışların yaşandığı dönemlerdeki edebî eserlerin topluma yönelik öğretici yöntemlerinin hem akıl hem metafizikle gerçekleştiği görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

A’mâk-ı Hayâl, Bir Noel Şarkısı, Mikromega, metafizik, akıl.

Kaynakça

• Adler, Alfred (2004). İnsan Doğası. (Çev. Ayşen Tekşen Kapkın). İstanbul: Payel Yayınları.
• Adler, Alfred (2002). Sosyal Duygunun Gelişiminde Bireysel Psikoloji. (Çev. Halis Özgü). İstanbul: Hayat Yayınları. Adorno, Theodor W (2016). Rüya Kayıtları. (Çev. Şeyda Öztürk). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Aksu, İbrahim (2018). "Fârâbî Felsefesinin Temel Erdemleri", Edebali İslamiyet Dergisi, C. 2, S. 4, s. 25-51. Altuntaş, Halil; Şahin, Muzaffer (2011). Kur'ân-ı Kerim Meâli. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları. Armstrong, Karen (2006). Mitlerin Kısa Tarihi. (Çev. Dilek Şendil). İstanbul: Merkez Kitapları.
• Birinci, Necat (12 Temmuz 2023). A'mâk-ı Hayâl. (https://islamansiklopedisi.org.tr/amak-i-hayal).
• Birinci, Necat (1989). "A'mâk-ı Hayâl", TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 2), s. 555-556. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Demir, Ayşe Arzu (1998). Bir Viktorya Dönemi Romanı: The Warden. Yüksek Lisans Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İngiliz Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı.
• Dickens, Charles (2020). Bir Noel Şarkısı, (Çev. Çiçek Eriş). İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları. Eco, Umberto (2020). Felsefe Tarihi. (Çev. Leyla Tonguç Basmacı). İstanbul: Alfa Yayınları.
• Fazlıoğlu, İhsan (2022). "Varlık Bağı İle Bilgi Bağının Etkinliğinin Kesişim Kümesi Olarak Gerçeklik", Teklif: 2 Aylık Düşünce Dergisi, S. 2, s. 61-69.
• Felski, Rita (2010). Edebiyat Ne İşe Yarar. (Çev. Emine Ayhan). İstanbul: Metis Eleştiri.
• Gündoğan, Ali Osman (1999). "Edebiyat İle Felsefe İlişkisi Üzerine", Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. 40, S. 2-3, s. 195-204. Kaplan, Mehmet (1989). "Edebiyat ve Terbiye", Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi C. 1, S. 1, s. 62-70.
• Kaya, Mahmut (2007). İslam Filozoflarından Felsefe Metinleri. İstanbul: Klasik Yayınları.
• Kaya, Senem Üstün (2021). "Dünya Edebiyatlarında Rüya Motifi: Karşılaştırmalı Bir Analiz", Asbider Akademi Sosyal Bilimler Dergisi C. 8, S. 24 s. 449-458.
• Koç, Emel (2015). "Felsefe ve Edebiyat", Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 5, S. 1, s. 105-118. Ahmed Midhat (2013). Voltaire. (Çev. Ali Utku; Erdoğan Erbay). Konya: Çizgi Kitapevi. Özbek, Yılmaz (2018). "Sanat Edebiyat ve Eğitim", Doğu Esintileri, S. 9.
• Şehbenderzâde Filibeli Ahmed Hilmi (2016). A'mâk-ı Hayâl-Raci'nin Hatıraları, (Ed. Saim Yılmaz). Konya: Çizgi Kitapevi.
• Taşdelen, Vefa (2006). "Edebiyat Egitimi: Hermeneutik Bir Yaklaşım", Milli Eğitim Dergisi, C. 34, S. 169. Tevfik, Baha (1997). Felsefe-i Ferd: Anarşizmin Osmanlıcası. İstanbul: Yumuşak G Yayınları. Türk Dil Kurumu Sözlükleri. (https://sozluk.gov.tr/ [Erişim tarihi: 07.10.2023]).