MENSUR BİR ASHÂB-I KEHF KISSASI ÜZERİNE DEĞERLENDİRMELER

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 1, 14 - 23, 30.06.2024

Lokman Taşkesenlioğlu

Öz

Kur’an-ı Kerim’deki hikâyelerden olan Ashâb-ı Kehf kıssası, aynı zamanda Hint, Çin, Hristiyan ve Yahudi kültürlerinin de ortak unsuru olarak kabul edilmektedir. Sadece İslami kaynaklarda değil efsanevi ve edebî metinlerde sıkça zikredilmiş olan hikâyeye dinî ve din dışı eserlerde farklı anlam hususiyetleriyle değinilmiş, bunun yanı sıra bazı müstakil eserlerde de ana tema olarak ele alınmıştır. Çoğu mesnevi olan bu eserlerin yanında nesir olarak kaleme alınmış örnekler de bulunmaktadır.
Allah’a ve kıyamet gününe olan inancın temel alındığı, her türlü zorluğa rağmen Allah yolundan ayrılmayan bir grup gencin ibretlik hikâyelerinin anlatıldığı, Kur’an-ı Kerim’de Kehf Suresi’nde değinilen kıssaya dayanan bu anlatılar zaman içerisinde kurgusal hususların eklenmesiyle edebî olarak zenginleşmiştir.
Bu çalışmada dinî içerikli metinlerin derlendiği bir mecmuada tespit edilen nesir şeklinde kaleme alınmış bir Ashâb-ı Kehf kıssası ele alınmıştır. Dil itibarıyla eski Anadolu Türkçesi özelliği taşıyan eser 14. yüzyıl klasik Türk edebiyatı örneklerinden biri olarak görülmüştür. Ashâb-ı Kehf’le ilgili verilen genel bilgilerin akabinde klasik Türk edebiyatındaki yeri açıklanmaya çalışılmış; daha sonra kıssanın yeni bir versiyonu olduğu ifade edilebilecek metin üzerinde durulmuştur. Hikâyenin bulunduğu nüsha içerisindeki diğer bilgilerden yola çıkılarak Türk edebiyat tarihi literatüründe bulunmayan Hemdemî adlı bir müellife ait olabileceği tespit edilen metin, muhteva olarak incelenmiş; Latin harflerine aktarılarak çeviriyazı yöntemi ile okuyucuya sunulmuştur.
Anahtar Kelimeler: Ashâb-ı Kehf, kıssa, dinî-efsanevi metinler, nesir, 14. yüzyıl.

Anahtar Kelimeler

Ashâb-ı Kehf, kıssa, dinî-efsanevi metinler, nesir, 14. yüzyıl.

Kaynakça

• Altun, Kudret (1999). Gelibolulu Mustafa Ali ve Divanı (Vâridâtü’l-Enîkâ). Niğde: Özlem Kitabevi.
• Ayan Nizam, Elif (2013). “Divan Şiirinde Bir Telmih Unsuru Olarak ‘Ashâb-ı Kehf’”, Journal of Turkish Studies, 8 (13), 483-499.
• Ayan, Hüseyin (2014). Nesîmî Hayatı, Edebi Kişiliği, Eserleri ve Türkçe Divanının Tenkitli Metni. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Baybal, Mustafa Sami (2015). “Kıssa-i Ashâb-ı Kehf-i Beyân İsimli Yazma Eser Üzerinden Bazı Mülâhazalar”, Türk-İslam Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi, 19, 49-63.
• Çavuşoğlu, Mehmed; Tanyeri, Ali (1981). Hayretî Dîvan. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Çelik, Hüseyin (2017). “Ashâb-ı Kehf Kıssası ve İçerdiği Mesajlar”, Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6 (1), 49-63.
• Çeltik, Halil (2017). Ahmed-i Rıdvan Divanı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. (https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55738,ahmed-i-ridvan-divanipdf.pdf?0 [Erişim tarihi: 23.08.2023]).
• Debbağoğlu, Ahmet (1977). “Ashâb-ı Kehf”, Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi. C. 1. İstanbul: Dergah Yayınları, 174-175.
• Ersöz, İsmet (1991). “Ashâb-ı Kehf”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 3. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 465-467.
• Gürgendereli, Müberra (2002). Hasan Ziyâî Hayatı-Eserleri-Sanatı ve Divanı (İnceleme-Metin). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Kaplan, Hasan; Esmer, Büşra (2023). “Cumhuriyet Devrinde Arap Harfleriyle Yazılmış Bir Mesnevi: Ali Baki Gül’ün Ashâb-ı Kehf Kıssası”, Hikmet-Akademik Edebiyat Dergisi, 9 (19), 52-97.
• Karakaş, Elmas (2018). “Modern Türk Romanında Ashâb-ı Kehf”, International Journal of Languages Education and Teaching (IJLET), 6 (4), 101-112.
• Kavruk, Hasan, Selçuk, Bahir (2017). Filibeli Vecdî Divanı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. (https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55912,filibeli-vecdi-divanipdf.pdf?0 [Erişim tarihi: 23.08.2023]).
• Kaya, Bayram Ali (2017). Azmî-zâde Hâletî Dîvânı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, (https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56159,azmizade-haleti-divanipdf.pdf?0 [Erişim tarihi: 30.07.2023]).
• Koncu, Hanife (2013). “Bir Ashâb-ı Kehf Kıssası: Hâzâ Kıssa-i Ashâbü’l-Kehf”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 10, 275-318.
• Köksal, M. Fatih (2011). Mevlid-nâme. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Kurt, Yılmaz (2011). Ömer Seyfettin - Bir Ermeni Gencinin Hatıraları: Ashâb-ı Kehfimiz. Ankara: Genesis Yayınları.
• Mengi, Mine (2014). Mesîhî Dîvânı. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Mermer, Ahmet (1991). Karamanlı Aynî ve Dîvanı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Nur, Ayşe (2013). “Hikâyet-i Ashâbi’l-Kehif’ten Eski Anadolu Türkçesi Söz Varlığına Katkılar”, Karadeniz Araştırmaları, 36, 149-162.
• Özçelik, Bedri (2022). “Kur’an-ı Kerim Kaynaklı Ashâb-ı Kehf Kıssası’nın Türk Şiirine Yansıması: Halk Şairi Ahmet Çıtak’ın Mesnevi Örneği”, Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 9, 525-540.
• Pala, İskender (1988). Aşkî ve Divanından Örnekler. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Pala, İskender (1998). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Saraç, M. Ali Yekta (2002). Emrî Dîvanı. İstanbul: Eren Yayınları.
• Şengün, Necdet (2019). “Fakîrî ve Manzum Hikâye-i Ashâb-ı Kehf’i”, Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 15, 364-392.
• Şenödeyici, Özer, Yakar, Ahmet (2015). Yedi Uyurlar - Lafzalı Nuri’nin Ashâb-ı Kehf Manzumesi. Ankara: Gece Kitaplığı Yayınları.
• Şentürk, Ahmet Atillâ (2016). Osmanlı Şiir Kılavuzu 1. İstanbul: OSEDAM Yayınları.
• Taşkesenlioğlu, Lokman (2020). Klasik Türk Edebiyatı. Ankara: Nobel Yayınları.
• Taşkesenlioğlu, Lokman (2022). Mevlid Hikâyeleri. Çanakkale: Paradigma Akademi.
• Tökel, Dursun Ali (2000). Divan Şiirinde Mitolojik Unsurlar. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Yakar, Halil İbrahim (2018). Gelibolulu Sun’î Divanı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. (https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/57257,gelibolulu-suni-divanipdf.pdf?0 [Erişim tarihi: 23.08.2023]).
• Yekbaş, H. (2012). Divan Şiirinde Ashâb-ı Kehf ve Râşih’in Ashâb-ı Kehf Mesnevisi. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Yılmaz, Nuran (2006). “Klasik Türk Şiirinde ‘Ashâb-ı Kehf’: İslâmî’nin Mesnevisi Örneği”, Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 6 (1), 35- 64.