SEYYİD NESÎMÎ’NİN SÖZ REDİFLİ GAZELİ ÜZERİNDEN BİR “VARLIK” SORGULAMASI

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 1, 60 - 71, 30.06.2024

Güler Kaya

Öz

Tarih boyunca insanoğlunun varlığa dair sorgulamaları devam etmiştir. İnsan, hakikati arama ve bu minvalde kendi varoluş serüvenini anlamlandırmaya çalışmıştır. Varlığın mihenk taşını oluşturan ilahi emir ile beraber varoluşa dair sorgulamalar cevaplarına nail olmaya başlamıştır. Seyyid Nesîmî, varlığın başlangıcına dair düşüncelerini sözü merkeze alarak ifade etmiştir. Seyyid Nesîmî, Azeri Türkçesi ile yazmış olduğu şiirler ile tanınan ve geniş bir kitleyi etkileyen 14. yüzyıl klasik şairlerimizden biridir. Seyyid Nesîmî, Hurûfîlik düşüncesi, Fazlullah-ı Hurûfî ile tanışması ve ölümünün hazin bir şekilde meydana gelmesi mevzularıyla anılır. Seyyid Nesimî, mutasavvıf bir şairdir. Dolayısıyla onun şiirlerinin mana yönünü doğru bir şekilde ortaya koymak için gerçek ve mecaz yönlerinin birlikte değerlendirilmesi gerekmektedir. Seyyid Nesîmî “söz” kelimesi ile varlığın başlangıcına dair düşüncelerini ortaya koymaktadır. Varlığının başlangıç noktası “kün” yani “ol” ilahi emri ile başlamaktadır. Bu ilahi buyruğun ışığı altında insana varlığın özünü hatırlatmaktadır. Seyyid Nesîmî her daim yaratılışın devam ettiğini ve sürekliliğinin de sözün tezahürü olarak vücuda geldiğini belirtir. On yedi beyitlik “söz” redifli gazelin ilk dokuz beyitinde sözü ilahi ve beşeri bağlamda açıklayan Seyyid Nesîmî, sonraki beyitlerinde kavram ve semboller ile söze dair söylemlerini pekiştirmiştir. Bu çalışmada sözün şair tasavvurundaki yeri, varlığa dair söyledikleri, özde barındırdığı anlamlarının ne olduğu ve mana deryasındaki derinliği üzerindeki düşünceleri üzerinde durulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Nesîmî, varoluş, söz, akıl, evren.

Kaynakça

• Arıkoğlu, İsmail (2006). Ferişteoğlu’nun Cavidân-Nâme Tercümesi: ‘Işk-Nâme (İnceleme-Metin). Doktora tezi. Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ayan, Hüseyin (2014). Nesîmî: Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri ve Türkçe Divanının Tenkitli Metni. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Ayan Nizam, Elif (2021). “Sözün Gücü, Şiirin Büyüsü: Divan Edebiyatında Söz ve Şiirin Kutsallığı Üzerine”, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, C. 10, S. 4, s. 1295-1314.
• Bayat, Fuzuli (23-27 Eylül 2004). “Hurufilik Merkezleri ve Anadolu’da Hurufilik”, Uluslararası Türk Dünyası İnanç Merkezleri Kongresi Bildirileri, Mersin.
• Bolay, Süleyman Hayri (1989). “Akıl”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 2). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Cilacı, Osman (1994). “Dua”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 9). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Ekmekçi, Gülistan (2018). “Nesimi Divanı’nda Geçen Ayet ve Hadisler”, Akademik Bakış Dergisi, S. 66, s. 94-112.
• Ellul, Jacques (2012). Sözün Düşüşü, (Çev. Hüsamettin Arslan). İstanbul: Paradigma.
• Erbay, Nazire (2019). Klasik Türk Şiiri Gazellerinde Şair ve Şiir Karakteri. Erzurum: Fenomen Yayıncılık.
• Eren, Hulusi (2022). “Dîvân’ından Hareketle Yusuf Hakîkî’nin Anlam Dünyasında Söz ve Sözün Önemi”, International Journal of Filologia, S. 8, s. 77-87.
• Golkarian, Ghadir (2020). “Yabancı Kaynaklarda Karşılaştırmalı Edebiyat Alanına Nesimi’nin Rolü”, Universal Journal of History and Culture, C. 2, S. 1, s. 1-16.
• Işık, İsa (2020). “Nesîmî Divanı’ndaki Bazı Şiirlerden Hareketle Şairin Şahsiyetine ve Biyografisine Dair Kimi Anektodlar”, İçtimaiyat, C. 4, S. 2, s. 145-154.
• İpek, Muammer (2013). “Kur’an’a Göre İnsanın Yaratılış Hikmeti ve Sorumluluğu”, Ekev Akademi Dergisi, S. 57, s. 435-448.
• Karakaş, Mesut (2019). “Seyyid Nesîmî’nin Bilinmeyen Gazelleri”, Cumhuriyet Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 43, S. 1, s. 120-144.
• Karabey, Turgut (2017). Nesîmî: Hayatı- Sanatı- Eserleri ve Bazı Şiirlerinin Açıklamaları. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kazan, Şevkiye (2004). “Divan Şiirinde Önemli Bir Leitmotif: Sühan Redifli Şiirler”, Çankaya Üniversitesi Fen-Edebiyat Dergisi, C. 1, S. 2, s. 75-103.
• Kemikli, Bilal (2019). “Sırrı Fâş Etmek: Nesîmî ve Tasavvuf Şiirimiz”, Nesîmî Kitabı, Sivas Cumhuriyet Üniversitesi, Sivas.
• Kortantamer, Tunca; Nalcıoğlu, Uğur (2010). “Nesimî”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, C. 17, S. 42, s. 119-122.
• M. Yaşar, Kandemir (1993). “Cevâmiu’l-Kelim”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 7). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Pala, İskender (2010). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Peker, Hidayet (2019). “Edebiyattan Felsefeye: Nesimi’de Varlık ve Oluş”, Nesîmî Kitabı, Sivas Cumhuriyet Üniversitesi, Sivas.
• Tok Yıldız, Havva (2022). “Şeyh Gâlib Dîvânı’nda Söz ve Sözün Müterâdifleri”, Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, C. 5, S. 3, s. 1348-1373.
• Usluer, Fatih (2019). “Divan Şairleri ve Hurûfîlik”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi, C. 23, S.1, s. 80-104.
• Usluer, Fatih (2014). Hurûfîlik- İlk Elden Kaynaklarla Doğuşundan İtibaren. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık.
• Yaşın, Burcu (2018). Yûnus Emre Dîvânı’nda Anâsır-ı Erba’a. Yüksek Lisans tezi. Elazığ: Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yıldırım, Ali (2018). “Sen Olmasaydın Felekleri Yaratmazdım” Hadis-i Kudsîsinin Klasik Şiire Yansımaları”, Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, C. 1, S. 1, s. 154-168.
• Yuhanna. https://www.bible.com/tr/bible/170/JHN.1.1-4,14.TCL02 [Erişim Tarihi:1.03.2024].
• https://kuran.diyanet.gov.tr/ [Erişim Tarihi: 25.03.2024].