THE TRANSITION OF TURKIC STATES TO THE LATIN ALPHABET

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 2, 163 - 168, 27.12.2024

Şeker Memmedova

Öz

The article talks about the transition stages of the Turkish states to the Latin alphabet. The issue of the alphabet, which is one of the aspects that unites the Turkic states, is one of the main research objects of Turkology. The Turkic peoples who used many alphabet systems under different influences, like goyturk, uyghur, arabic, latin, krill, etc. used alphabets like The use of different alphabets separated the turkic states from each other to a certain extent, and they were not exactly suitable for the Turkish language. The Arabic and Cyrillic alphabets did not fully correspond to any turkic language. The latin alphabet is the best alphabet chosen for Turkic languages. The use of a common Turkish-Latin alphabet will further strengthen the ties between the turkic peoples. The Republic of Turkey took the first step in the transition to the latin alphabet. After him, Azerbaijan, Turkmenistan, Uzbekistan, and Kazakhstan switched to the common latin alphabet. Kyrgyzstan still uses the Krill alphabet. Although there have been discussions about the transition to the latin alphabet, no definitive decision has been made. The exceptional importance of the common alphabet of the Turkic peoples, who have a common root and culture, is that the processes of rapid integration with each other are faster and easier. The existence of a single alphabet is one of the prerequisites on the way to a common Turkish literary language.

Anahtar Kelimeler

common alphabet, turkic languages, latin alphabet, turkology.

TÜRK DÖVLƏTLƏRİNİN LATIN ƏLİFBASINA KEÇİDİ

Öz

Məqalədə türk dövlətlərin latın əlifbasına keçid mərhələlərindən bəhs olunur. Türk dövlətlərini birləşdirən ən mühüm şərtlərdən olan ortaq əlifba məsələsi hazırda Türkologiyanın əsas tədqiqat obyektlərindəndir. Müxtəlif təsirlər altında bir çox əlifba sistemindən istifadə edən türk xalqları öz tarixi boyunca göytürk, uyğur, ərəb, latın, kiril və s. kimi əlifbalardan istifadə etmişlər. Əslində bu müxtəlif əlifbalar türk dillərinə tam uyğun gələn əlifbalar olmaqdan savayı, həm də türk dövlətlərini bir-birindən müəyyən dərəcədə ayrı düşməsinə də səbəb olmuşlar. Müqayisəli götürülsə, nə ərəb və nə də kiril əlifbası türk dillərinin heç birinə tam şəklidə uyğun gəlirdi. Latın əlifbası isə türk dilləri üçün seçilmiş ən münasib əlifba sayılmalıdır. Əminliklə demək mümkündür ki, ortaq türk-latın əlifbasından istifadə edilməsi türk xalqları arasındakı əlaqələri daha da möhkəmləndirəcəkdir. Tarixinə baxılsa, latın əlifbasına keçid mərhələsində birinci addımı Türkiyə Cümhuriyyəti atmışdır. Onun ardınca isə müəyyən fasilələrlə Azərbaycan, Türkmənistan, Özbəkistan, Qazaxıstan ortaq latın əlifbasına keçmişlər. Təəssüf ki, Qırğızıstan isə hələ də kiril əlifbasından istifadə etməkdədir. Düzdür, latın əlifbasına keçidlə bağlı ciddi müzakirələr aparılsa da, hələlik qəti qərara gəlinməmişdir. Ümumi kökə və mədəniyyətə sahib olan türk xalqlarının ortaq əlifbaya sahib olmalarının müstəsna əhəmiyyəti bir-biri ilə sürətli inteqrasiya proseslərinin daha tez və asan olmasıdır. Vahid əlifbanın mövcudluğu ortaq türk ədəbi dilinə aparan yolda ilkin şərtlərdəndir.

Anahtar Kelimeler

ortaq əlifba, türk dilləri, latın əlifbası, türkologiya.

Kaynakça

• Axundzadə, Mirzə Fətəli (2005). Әsәrlәri. Üç cilddә. III cild. Bakı: Şərq-Qərb nəşriyyatı.
• Buludxan Xəlilov (2006). Türkologiyaya Giriş. Bakı: Nulan nəşriyyatı.
• Cəlilov Firudin (30.03.1990). Ziyanın Yarısından // “Azərbaycan” qəzeti, Bakı, s.3.
• Clauson Sir Gerard (1962). Turkish and Mongolian Studies, London, (261s.)
• Hacıyev Tofiq (2013). Türklər Üçün Ortaq Ünsiyyət Dili. Bakı: “Təhsil”.
• İbrahimov Elçin. (2017). Türk Xalqlarının Ortaq Əlifba, İmla Və Ünsiyyət Dili. Bakı: Mütərcim.
• İbrahimov, Elçin (2016). “Türk Dünyasında Ortak Konuşma Dili Oluşturulmasında Alfabe ve İmla Sorunları”, Gazi Türkiyat, Bahar, Sayı 18, s. 213-220.
• İbrahimov, Elçin (2018). “Bağımsız Türk Cumhuriyetlerinde Dil Politikası (Azerbaycan Örneği)”, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, Sayı 50, Türk Dil Kurumu, s. 99-116.
• İbrahimov, Elçin (2021). “Azerbaycan'da Dil Politikalarının Toplumdilbilimsel Paradigmaları”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Aralık (50), s. 27-41.
• Qəribli Aysel (2018). “Türk Dili”, “Türk Ləhcələri” və “Türk Dilləri” Anlayışlarının Genotipologiyası. Bakı: “Elm və təhsil”.
• Nərimanoğlu Kamil Vəli; Ağakişiyev Əliheydər (2006). “1926-cı il I Bakı Türkoloji Qurultayı”, Bakı: Çinar-Çap.
• Nərimanoğlu Кamil, Vəli; Əliheydər Ağakişiyev; Səadət Abdullayeva (2006). Latın Əsaslı Yeni Türk Əlifbası və I Bakı Türkoloji Qurultayı. (Biblioqrafiya), Bakı.
• Sertkaya, Osman Fikri (2016). “Çağdaş Türk Dünyasında Tarihi İletişimin Değcrlendirilınesi ve Çağdaş Türk Halkları Arasında İletişimin Sağlanması Üzerine”, The great steppe, II, Astana, Intemational Turkic Academy.