Merino Sheep and Wool

Yıl 2024, Cilt: 65 Sayı: 1, 88 - 99, 08.07.2024

Mehmet Koyuncu

https://doi.org/10.29185/hayuretim.1498665

Öz

Çok eski çağlardan beri insanların koyun sürüleri güttükleri ve yapağısından iplik yaparak basit kumaşlar dokudukları bilinmektedir. Yün, kumaş dokumalarda ilk defa Babiller tarafından milattan önce 4000 yıllarında kullanılmıştır. Koyun yetiştiriciliği ve yapağı üretimi insanlığın en eski organize endüstri faaliyetidir. Yapağının, uluslararası ticareti garanti altına alacak değere sahip ilk meta olduğu da kabul edilmektedir. Milattan tahminen 800 yıl önce Anadolu’nun batı kısımlarında Frigya’da yapağılarının inceliği ile tanınan koyunların yetiştirildiği ve bunların daha sonraları Yunanistan, İtalya ve Kuzey Afrika yolu ile İspanya’ya götürüldüğü tahmin edilmektedir. İspanya’da 12. yüzyılda Beni-Merines adı verilen Moors kabilesinin hakim olduğu dönemde ince yapağılı koyun yetiştirmeye çok önem verilmiş ve elde edilen koyunlar Merinos olarak adlandırılmıştır. Bu koyunlar İspanyollar için o kadar değerliydi ki, 1700’lü yıllara kadar ülke dışına satanlar ölümle cezalandırılırdı. İspanya imparatorluğu gerileme dönemine girdiğinde ise bu koyunlar hediye veya satılma ile dünyanın farklı coğrafyalarına yayılmıştır. Bugün dünyanın farklı ülkelerinde Merinos koyunlar saf olarak yetiştirildiği gibi götürüldükleri ülkelerdeki yerli ırklar ile melezlenerek çok farklı genotipler elde edilmiştir.
Önemli bir tarihsel geçmişe ve ülkeler arası prestij konusu olan yapağı, farklı zaman dilimlerinde dünya tekstil sanayinde kullanılan lif çeşitlerinin etkisine yenik düşerek, önemi ve kullanımının gerilediği dönemler yaşamıştır. Ancak son yıllarda dünyada koyun yetiştiriciliğinde dikkat çekici gelişmelerin olduğu gözlenmektedir. Bunda etkili olan faktörler arasında; ülke ekonomilerindeki küreselleşme, dünya ve bölgesel pazarlardaki düzenlemeler, iletişim olanaklarındaki gelişmeler, çevreyi koruma konusundaki duyarlılığın artması ve tüketim tercihlerindeki değişimler öne çıkmaktadır. Belki de en önemlisi bugün yapağı birçok özelliğinin yanı sıra ekolojik dengenin bozulduğu gezegende %100 doğal, yenilenebilir, biyolojik olarak parçalanabilir ve geri dönüştürülebilir olmak gibi bir dizi avantaja sahip, çevresel açıdan olumlu bir elyaf seçeneği olarak da kabul görmeye başlamıştır.
Anahtar kelimeler: Koyun, Merinos, yapağı, merinoslaştırma

Anahtar Kelimeler

Sheep, Merino, Wool, Merinozization

Merinos Koyunu ve Yapağısı

Öz

Çok eski çağlardan beri insanların koyun sürüleri güttükleri ve yapağısından iplik yaparak basit kumaşlar dokudukları bilinmektedir. Yün, kumaş dokumalarda ilk defa Babiller tarafından milattan önce 4000 yıllarında kullanılmıştır. Koyun yetiştiriciliği ve yapağı üretimi insanlığın en eski organize endüstri faaliyetidir. Yapağının, uluslararası ticareti garanti altına alacak değere sahip ilk meta olduğu da kabul edilmektedir. Milattan tahminen 800 yıl önce Anadolu’nun batı kısımlarında Frigya’da yapağılarının inceliği ile tanınan koyunların yetiştirildiği ve bunların daha sonraları Yunanistan, İtalya ve Kuzey Afrika yolu ile İspanya’ya götürüldüğü tahmin edilmektedir. İspanya’da 12. yüzyılda Beni-Merines adı verilen Moors kabilesinin hakim olduğu dönemde ince yapağılı koyun yetiştirmeye çok önem verilmiş ve elde edilen koyunlar Merinos olarak adlandırılmıştır. Bu koyunlar İspanyollar için o kadar değerliydi ki, 1700’lü yıllara kadar ülke dışına satanlar ölümle cezalandırılırdı. İspanya imparatorluğu gerileme dönemine girdiğinde ise bu koyunlar hediye veya satılma ile dünyanın farklı coğrafyalarına yayılmıştır. Bugün dünyanın farklı ülkelerinde Merinos koyunlar saf olarak yetiştirildiği gibi götürüldükleri ülkelerdeki yerli ırklar ile melezlenerek çok farklı genotipler elde edilmiştir.
Önemli bir tarihsel geçmişe ve ülkeler arası prestij konusu olan yapağı, farklı zaman dilimlerinde dünya tekstil sanayinde kullanılan lif çeşitlerinin etkisine yenik düşerek, önemi ve kullanımının gerilediği dönemler yaşamıştır. Ancak son yıllarda dünyada koyun yetiştiriciliğinde dikkat çekici gelişmelerin olduğu gözlenmektedir. Bunda etkili olan faktörler arasında; ülke ekonomilerindeki küreselleşme, dünya ve bölgesel pazarlardaki düzenlemeler, iletişim olanaklarındaki gelişmeler, çevreyi koruma konusundaki duyarlılığın artması ve tüketim tercihlerindeki değişimler öne çıkmaktadır. Belki de en önemlisi bugün yapağı birçok özelliğinin yanı sıra ekolojik dengenin bozulduğu gezegende %100 doğal, yenilenebilir, biyolojik olarak parçalanabilir ve geri dönüştürülebilir olmak gibi bir dizi avantaja sahip, çevresel açıdan olumlu bir elyaf seçeneği olarak da kabul görmeye başlamıştır.
Anahtar kelimeler: Koyun, Merinos, yapağı, merinoslaştırma

Anahtar Kelimeler

Koyun, Merinos, Yapağı, Merinoslaştırma

Kaynakça

• Arends Altun M, Ünlü H, Kesiriklioğlu F. 2001. Cumhuriyetin Kuruluş Yıllarında Bursa ve Merinos. Uludağ Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkilap Tarihi Araştırma Merkezi Yayın No: 3, Bursa.
• Anonim 1952. Sümerbank Bursa Merinos Fabrikası, Ulus Basımevi, Ankara, 1952.
• Anonim 2016. The Textile Revolution. Research into the Origin and Spread of Wool Production, eTopoi Journal for Ancient Studies 6:102-145, December 2016.
• Anonim 2018. Know Your Fiber: Merino Wool https://nwyarns.com/blogs/northwest-yarns/know-your-fiber-merino-wool-1 (14.05.2024)
• Anonim 2024a. https://trustinaustralianwool.com.au/australian-wool-trade/ (27.05.2024)
• Anonim 2024b https://iwto.org/sheep-wool/history-of-sheep/ (27.05.2024)
• Anonim 2024c. https://www.worlds-finest-wool.com/the-history-of-merino-wool-a-journey-through-time/ (20.05.2024)
• Anonim 2024d. The History and Significance of Merino Wool: From Spanish https://www.coursesidekick.com/history/4190629 (12.05.2024)
• Anonim 2024e. https://forestry.com/animals/mammals/merino-sheep/ (20.05.2024)
• Anonim 2024f. https://www.worlds-finest-wool.com/merino/the-merino-sheep/ (24.05.2024)
• Anonim 2024g. https://www.isobaa.com/blogs/tales-from-the-eweniverse/merino-wool-a-history-of-innovation (29.05.2024)
• Batu S. 1962. Koyunculuğun Esasları. Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Yayınları: 136, Ders Kitabı: 56, Ankara.
• Bekman M. 1965. “Merinos”, Türk Veteriner Hekimler Derneği Dergisi, C. 35, S.3-4, 185-194.
• Ciani E, Lasagna E, D’Andrea M. 2015. Merino and Merino-derived sheep breeds: a genome-wide intercontinental study. Genetics Selection Evolution, 47 (64), 1-11.
• Eadie L, Tushar KG. 2011. Biomimicry in textiles: past, present and potential. An overview. Journal of The Royal Society Interface 8, 761–775.
• Ensminger ME, Parker RO. 1986. Sheep and Goat Science, Fifth Edition. Danville, Illinois: The Interstate Printers and Publishers Inc. ISBN 0-8134-2464-X.
• FAOSTAT 2024. http://www.faostat.fao.org. (05.06.2024)
• IWTO 2020. 02 Wool Notes 2020.
• Kaymakçı M, Taşkın T. 2008. Türkiye Koyunculuğunda Melezleme Çalışmaları. Hayvansal Üretim Dergisi 49 (2): 43-51.
• Koyuncu M. 2019. Koyun Yetiştiriciliği. Dora Basım Yayım ISBN: 978-605-247-387-0, Bursa.
• Koyuncu M. 2024. Sürdürülebilir Üretim ve Yaşamda “Yapağı”. İTÜ, Çevre, İklim ve Sürdürülebilirlik, 25 (1), 23-36. Kumar PS, Suganya S. 2017. Introduction to sustainable fibres and textiles. In Sustainable fibres and textiles, 1-18. Woodhead Publishing.
• Odabaşı N. 2013. “Mihaliç Çiftlikât-ı Hümâyûnu’nda Merinos Koyunu Yetiştiriciliği”, U.Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Y.14, S. 25, s.289-306.
• Ökçün G. 1971. Türkiye İktisat Kongresi 1923-İzmir: Haberler Belgeler Yorumlar, Ankara, 1971, s.399
• Ralph S. 2020. Merino Wool: History, Benefits, Facts and Uses. https://silverlight.store/posts/merino-wool/ Sönmez R. 1974. Koyunculuk ve Yapağı. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları, Yayın No: 108, İzmir.
• TAGEM 2024. Tarım ve Orman Bakanlığı. Halk Elinde Küçükbaş Hayvan Islahı Ülkesel Projesi (05.06.2024)
• TİGEM 2012. Fotoğraflarla Karacabey Harasının Geçmişi.
• Tölü C, Hanoğlu Oral H, Alatürk F, Atalay C, Alaca B, Özaslan Parlak A, Gökkuş A. 2018. The behavior of Karacabey Merino sheep freely grazed on different pasture types throughout the year. 10. International Animal Science Conference (pp.172-174). Antalya, Turkey
• Tuncel E. 1992. Küçükbaş Hayvan Yetiştirme. Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Ders Notları No: 23, Bursa. TÜİK 2024. http://www.tuik.gov.tr (02.06.2024)
• TWC 2020. Sustainable Material Guide-06Wool. The Woolmark Company. https://refashion.fr/ecodesign/sites/default/files/fichiers/Sustainable%20Material%20Guide%20Wool.pdf (12.08.2022)
• Yarkın İ. 1959. Koyunculuk. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları: 37, Ders Kitabı: 18, Ankara.