Yaşlı Bireylerde Sağlık Okuryazarlığı ile Yaşam Kalitesi İlişkisi

Yıl 2021, Cilt: 4 Sayı: 3, 122 - 132, 25.12.2021

Fatma Kozak , Rahşan Çevik Akyıl

https://doi.org/10.54189/hbd.997788

Cited By: 6

Öz

Amaç: Bu araştırma, yaşlıların Sağlık Okuryazarlığıile yaşam kalitesi ilişkisini belirlemek amacıyla yapılmıştır.
Gereç ve Yöntem: Araştırma analitik-kesitsel olarak Eylül 2020-Şubat 2021 tarihleri arasında Aydın Adnan Menderes Üniversitesi Hastanesi diyet polikliniğine başvuran 65 yaş ve üzeri 152 kişi ile gerçekleşmiştir. Araştırma verileri Tanıtıcı Bilgi Formu, Mini Mental Durum Testi, Avrupa Sağlık Okuryazarlığı Ölçeği(ASOY-TR) ve Yaşlılar İçin Dünya Sağlık Örgütü Yaşam Kalitesi Modülü (WHOQOL-OLD) ile toplanmıştır. Verilerin analizinde tanımlayıcı istatistikler, Kolmogorov-Smirnovtesti, Bağımsız Örneklemler t Testi, Tek Yönlü Varyans Analizi (ANOVA), Mann Whitney U, Kruskal Wallis H testi, Spearman korelasyon analizi kullanılmıştır.
Bulgular: Araştırmada genel sağlık okuryazarlığı puanları 25.53±11.18 olan yaşlıların %75.6’sı Sorunlu/Sınırlı sağlık okuryazarlığı düzeyinde bulunmuştur. Yaşlıların genel yaşam kalitesi puanları ise 74.5±12.9 olarak bulunmuştur. Katılımcıların sağlık okuryazarlığı genel puanları ile yaş, eğitim düzeyi, gelir durumu ilişkili bulunmuştur(p<0.05).Genel yaşam kalitesi ile medeni durum, gelir durumu ve eğitim düzeyi ilişkili bulunmuştur (p<0.05).Ayrıca Avrupa Sağlık Okuryazarlığı genel puan değişkeninin yaşam kalitesi üzerine etkisinin istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur(p<0.05).
Sonuç: Bu araştırmada yaşlıların sağlık okuryazarlık düzeylerinin yetersiz olduğu, sağlık okuryazarlığı ile yaşam kalitesi arasında pozitif yönde bir ilişki olduğu ve yaşlıların sağlık okuryazarlığı düzeyleri arttıkça yaşam kalitelerinin arttığı sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Sağlık okuryazarlığı, yaşam kalitesi, yaşlı

Kaynakça

• Abacıgil F, Harlak H, Okyay P. (2016). Avrupa Sağlık Okuryazarlığı Ölçeği Türkçe uyarlaması. Okyay P, Abacıgil F, editörler. Türkiye Sağlık Okuryazarlığı Ölçekleri güvenilirlik ve geçerlilik çalışması.Ankara: T.C. Sağlık Bakanlığı, Yayın No: 1025. s.21-41
• Altay B. , Çavuşoğlu F.,Çal A. (2016). Yaşlıların sağlık algısı, yaşam kalitesi ve sağlıkla ilgili yaşam kalitesini etkileyen faktörler. TAF Prev Med Bull 15(3) DOI: 10.5455/pmb.1-1438765038
• Arpacı F, Tokyürek Ş, Bilgili N. (2015). Huzurevinde yaşayan yaşlı bireylerde yaşam kalitesi. Yaşlı Sorunları Araştırma Dergisi 2015, 1: 1-11.
• Arpacı F. (2005). Farklı Boyutlarıyla Yaşlılık. Ankara: Türkiye İşçi Emeklileri Derneği Eğitim ve Kültür Yayınları ;33-40.
• Arslantaş D, Metintaş S, Ünsal A, Kalyoncu C. (2006). Eskişehir Mahmudiye İlçesi Yaşlılarında Yaşam Kalitesi. Osmangazi. Tıp Dergisi, 28 (2):81-89
• Aryankhesal A, Niknam N, Hasani M, Mengelizadeh N, Aghaei N, Ghaedchukamei Z, Ranaei A, Kalteh EA, Naghdi B. (2019). Determining the relationship between health literacy level and quality of life among the elderly living in nursing homes. J Educ Health Promot. 29;8:225. doi: 10.4103/jehp.jehp_310_19. PMID: 31867389; PMCID: PMC6904942.
• Aydın S, Karaoğlan L. (2012). Gaziantep il merkezinde yaşayan yaşlıların yaşam kalitesi düzeyi ve etkileyen faktörler. Turkish Journal of Geriatrics, 15(4): 24-33.
• Aydıner Boylu, A, Paçacıoğlu, B. (2016).Yaşam Kalitesi ve Göstergeleri. Akademik Araştırmalar ve Çalışmalar Dergisi, 8(15),137-150.DOI: 10.20990/kilisiibfakademik.266011
• Aydıner Boyu A., Terzioğlu Günsel R., (2007) Ailelerin yaşam kalitelerini etkileyen bazı objektif ve subjektif göstergelerin incelenmesi. Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel müdürlüğü yayınları: Bilim serisi 130.sayı/T.C. Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Müdürlüğü Genel Yayın, Türkiye
• Baker, D.W. (2006). The meaning and measure of health literacy. Journal of General Internal Medicine‘21; 878–883
• Batkın D., Sümer H. (2010). Evde ve huzurevinde yaşayan yaşlılarda yaşam kalitesinin değerlendirilmesi. Sağlık ve Toplum.20(2), 31- 39.
• Berkman ND, Sheridan SL, Donahue KE, Halpern DJ, Viera A, Crotty K, (et al.) (2011) Health literacy interventions and out comes: an updated systematic review. Evidence Report/ Technology Assesment; No:199. AHRQ publication number 11-E006.
• Bilgili, N.,Arpacı, F. (2014). Quality of life of older adults in Turkey. Archives of gerontology and geriatrics. 59(2), 415-421.
• Bozkurt H. (2017). Bir Eğitim Aile Sağlığı Merkezine Kayıtlı Bilişsel Bozukluğu Olmayan 65 Yaş ve Üzeri Bireylerde Sağlık Okuryazarlığı. Sağlık Bilimleri Üniversitesi Bursa Yüksek İhtisas Eğitim ve Araştırma Hastanesi Aile Hekimliği Kliniği, Tıpta Uzmanlık Tezi, Bursa.
• Bulu Y. G. (2018). Geriatrik Bireylerde Ambulasyon Seviyesinin Bireylerin Yaşam Kalitesi ve Mental Durumları ile İlişkisinin İncelenmesi. Gaziantep Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Fizyoterapi ve Rehabilitasyon Anabilim Dalı, Gaziantep.
• Campos A. C. V.,Ferreira, E. F., Vargas A. M. D., Albala C. (2014). Aging, Genderand Quality of Life (AGEQOL) study: factors associated with good quality of life in older Brazilian community dwelling adults. Health and quality of life outcomes, 12(1),1.
• Consortium Health Literacy Project European(HLS-EU) (2012),Healthliteracy and Public Health: A Systematic Reviewand Integration of Definitionsand Models. BMC Public Health;25;12: 80.
• Çatı K., Karagöz Y., Yalman F., Öcel Y. (2018). Sağlık Okuryazarlığının Hasta Memnuniyeti Üzerine Etkisi. Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 14(1), 67- 88.
• Çıbık B. (2016). Yaşlılarda Polifarmasi Yaygınlığı, İlaç Etkileşimi, İlaç Uyumu ve Yaşam Kalitesi. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Tıp Fakültesi Aile Hekimliği Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi, Çanakkale.
• Çiftçi F. R. (2019) .65 yaş üstü kadınlarda tamamlayıcı alternatif tedavi yöntemleri kullanma durumları ve sağlık okuryazarlığı düzeyleri. Yozgat Bozok Üniversitesi- Kırıkkale Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Hemşirelik Anabilim Dalı Ortak Yüksek Lisans Programı Yüksek Lisans Tezi, Yozgat.
• Çimen, Z. (2015). Kronik hastalığı olan yaşlı bireylerde sağlık okuryazarlığı ve sağlık algısı ilişkisi. Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi İzmir
• Demir, G.,Ünsal, A., Arslan, GG., Çoban, A. (2013). Huzurevinde ve Evde Yaşayan Yaşlılarda Depresyon Yaygınlığının Karşılaştırılması. Gümüşhane University Journal of Health Sciences; 2(1)
• Deniz S. (2018). Malatya ili Akçadağ ilçesinde sağlık okuryazarlığı düzeyinin değerlendirilmesi. Doktora Tezi. Elazığ: Fırat Üniversitesi
• Doğan S.,(2018). Kronik Hastalığı Olmayan Yaşlı Bireylerde Manevi Bakım, Yaşam Kalitesi ve Aradaki İlişkinin Değerlendirilmesi. Kafkas Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Kars
• Durusu Tanrıöver MD, Yıldırım HH, Demiray Ready N, Çakır B, Akalın E. (2014) ‘Türkiye Sağlık Okuryazarlığı Araştırması.’ 1st ed. Ankara: Sağlık-Sen; 96 p.
• Ekşioğlu Ahad, Y. (2016). Yaşlıların yaşlılık algısının yaşam kalitesi ve depresyonla ilişkisi / Relationship of life quality and depression with perception of age (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Maltepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Ercan Şahin N. (2015). Huzurevinde Yaşayan Yaşlılara Uygulanan Anımsama Terapisinin Yaşlıların Yaşam Kalitesine Etkisi. Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Halk Sağlığı Hemşireliği Programı Doktora Tezi, Ankara.
• Erkal, S.,Şahin, H. , Sürgit, E. B. (2011). Huzurevindeki yaşlıların yaşam kalitesi ile demografik ve kazaya ilişkin özellikleri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. TurkishJournal of Geriatrics, , 14(1), 45-53.
• Eser S.,Saatlı G., Eser E., Baydur H., Fidaner C., (2010). İçin Dünya Sağlık Örgütü Yaşam Kalitesi Modülü WHOQOL-OLD: Türkiye Alan Çalışması Türkçe Sürüm Geçerlilik ve Güvenilirlik Sonuçları. Türk Psikiyatri Dergisi; 21(1): 37-48
• González-ChicaD.A, Mnisi Z.,Avery J., Duszynski K., Doust J., Tideman P., Murphy A., Burgess J, Beilby J, Stocks N. (2016). Effect of Health Literacy on Quality of Life amongst Patients with Ischaemic Heart Disease in Australian General Practice. DOI:10.1371/journal.pone.0151079
• Gülgen C., Ertan T., Eker E., Yaşar R., Engin F. (2002) Standardize Mini MentalTest’in Türk Toplumunda Hafif Demans Tanısında Geçerlik ve Güvenilirliği. Türk Psikiyatri Dergisi 2002; 13(4):273-281
• Güven A. (2016) Sağlık Okuryazarlığını Etkileyen Faktörler ve Sağlık Okuryazarlığı İle Hasta Güvenliği İlişkisi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sağlık Kurumları Yönetimi Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi Ankara
• Ha Nguyen T.,Kirk J., Arcury T., Ip E., Grzywacz J. G., Saldana S. J., Bell R. A. (2013). Cognitivefunction is a risk for health literacy in older adult swith diabetes’ Diabetes Research and Clinical Practice, 145-147
• Hazer O, Ateşoğlu L. (2019). Yaşlılarda sağlık okuryazarlığının başarılı yaşlanma üzerine etkisi: Ankara ili örneği. Akdemir N, editör. Geriatri ve Gerontolojiye Disiplinlerarası Yaklaşım. 1. Baskı. Ankara: Türkiye Klinikleri; 2019. p.48- 56.
• IOM, (2004). Healthliteracy: a prescriptionto end confusion. Washington DC: Nationa lAcademies Press
• Knesebeck Von Dem, O.,Wahrendorf, M., Hyde, M., Sıegrıst, J. (2007). Socio-economic position and quality of life among older people in 10 European countries: results of the SHARE study. Ageing and Society. 27: 269-284.
• Lee EH, Lee YW, Moon SH. (2016). A structuralequation model linking health literacy to self-efficacy, self-care activities, and health-related quality of life in patients with type 2 diabetes. Asian Nurs Res.;10(1):82–7.
• Lucas-CarrascoRamona (2010). Suitability of the WHOQOL-BREF and WHOQOL-OLD for Spanish oldera dults. Aging&MentalHealth,15:5, 595-604, DOI: 10.1080/13607863.548054
• Mancusa MJ. Health Literacy: A Concept / Dimensional Analysis. Nursing and Health Sciences 2008;10: 248-255.
• Montbleau KE, King D, Henault L, Magnani JW. (2017). Health literacy, health-related quality of life, and atrial fbrillation. Cogent Med. 2017;4:1412121.
• Naimi AJ, Naderiravesh N, Bayat ZS, Shakeri N, Matbouei M. (2017) Correlation between health literacy and health-related quality of life in patients with hypertension, in Tehran, Iran, 2015-2016. Electron Physician. ;9(11):5712–20.
• Nutbeam D. (2000). Health literacy as a publicgoal: a challenge for contemporary health education and communication strate giesinto the 21st century. Health Promot Int, 15(3):259-267
• Ölmez, E.,H.,Barkan, O., B. (2015). Sağlık Okuryazarlık Düzeylerinin Belirlenmesi ve Hasta Hekim İlişkisinin Değerlendirilmesi. Balkan Sosyal Bilimler Dergisi, IV, 8: 121-127.
• Özdemir H, Alper Z, Uncu Y, Bilgel N. (2010). Health literacy among adults: a study from Turkey. Health Educ Res. 1;25(3):464–77
• Öztaş Ö. (2018). Yaşlı Bireylerin İlaç Kullanımı Konusundaki Bilgi ve Davranışları ile Sağlık okuryazarlığı Düzeyinin Belirlenmesi. Pamukkale Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Halk Sağlığı Hemşireliği Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Denizli
• Özyurt BC, Eser E, Çoban G, Akdemir SN, Karaca İ, Karakoç Ö. (2007). Manisa Muradiye Bölgesinde Yaşayan Yaşlıların Yaşam Kalitesini Etkileyen Faktörlerin Değerlendirilmesi. Türk Geriatri Dergisi;10(3):117- 123.
• Paskulın, L. M. G.,Molzahn, A. (2007). Quality of life of olderadults in Canada and Brazil. Western Journal of Nursing Research. 29: 10-26.
• Rezaeipandari H.,Morowatisharifabad M. A., Mohammadpoorasl A., Shaghaghi A. (2020). Cross-cultural adaptation and psychometric validation of the World Health Organization quality of life-old module (WHOQOL-OLD) for Persian-speaking populations’ HealthQual Life Outcomes. 18: 67.Health Qual Life Outcomes.; 18: 67. Published online Mar 11. doi: 10.1186/s12955-020-01316-0
• Saygun M, Eser E. (2012). Yaşlılık Döneminde algılanan sağlık ve yaşamın niteliği; neredeyiz? “Yaşlı Sağlığı: Sorunlar ve Çözümler” içinde. (Eds) Aslan D, Ertem M. Ankara, HASUDER Publishing, ISMN:978-975-97836-1-7.
• Schaffler J, Leung K, Tremblay S, Merdsoy L, Belzile E, Lambrou A, Lambert SD. (2018). The Effectiveness of Self Management Interventions for Individuals with 73 Low Health Literacy and/or Low In come. A Descriptive Systematic Review J Gen Intern Med- 33(4):510-523. doi: 10.1007/s11606-017-4265-x.
• Shayan N. A. (2018). Diyabetli Olan ve Olmayan Hemodiyaliz Hastalarının Sağlık Okuryazarlığı ve Yaşam Kalitelerinin Değerlendirilmesi. Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Halk Sağlığı Anabilim Dalı Doktora Tezi, ANKARA
• Shi D, Li J, Wang Y, Wang S, Liu K, Shi R. (2017). Association between health literacy and hypertension management in a Chinese community: a retrospective cohort study. Intern Emerg Med. 12(6):765–76.
• SørensenK.,Van den Broucke S., Fullam J., Doyle G., Pelikan J., Slonska Z., Brand H. (2012). (HLS-EU) Consortium Health Literacy Project European. Health literacy and Public Health: A Systematic Reviewand Integration of Definitions and Models. BMC Public Health;25;12: 80.
• Söylemez F. (2020). Bitlis İl Merkezinde Yaşayan 65 Yaş ve Üstü Bireylerde Yaşam Kalitesi, Depresyon Sıklığı, Günlük Yaşam Aktivitelerinde Bağımsızlık ve İlişkili Faktörler ‘İnönü Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Halk Sağlığı Anabilim Dalı Doktora Tezi, Malatya
• Sözen F.,Çolak MY., Ersoy K. (2020) Yaşlılarda yaşam kalitesi ve yaşlılık algısı: Başkent Üniversitesi örneği. JourTurkFamPhy; 11 (4): 191-199. Doi: 10.15511/tjtfp.20.00491.
• T.C. Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı (2020). Yaşlı Nüfusun Demografik Değişimi. Erişim:09.02.2021 https://www.ailevecalisma.gov.tr/media/45354/yasli-nufus-demografik-degisimi-2020.pdf
• Tavşanlı NG, Özçelik H, Karadakovan A. (2013). Ağrısı olan yaşlı bireylerin yaşam kalitesinin incelenmesi. Ağrı, 25: 93-100.
• TÜİK (2021). Türkiye İstatistik Kurumu, İstatistiklerle Yaşlılar. Sayı: 37227. Erişim: https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Istatistiklerle-Yaslilar-2020-37227
• Üçpunar E. (2014). Yetişkinlerde İşlevsel Sağlık Okuryazarlığı Testinin Uyarlama Çalışması Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Ankara
• Ünver S. (2020) Aile sağlığı merkezine kayıtlı tip 2 diyabetesmellitus hastalarının diyabet ve sağlık okuryazarlığı düzeyinin değerlendirilmesi,Afyonkarahisar Sağlık Bilimleri Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıpta Uzmanlık Tezi , Afyon
• Vogt D.,Schaeffer D., Messer M., Berens M., Hurrelmann K. (2018). Healthliteracy in oldage: result of a Germancross-sectionalstudy. HealthPromotion International; 33:739–747 doi: 10.1093
• Wallace LS, Rogers ES, Weiss BD. (2008) Relationship between health literacy andhealth-related quality of life among Tennesseans. Tenn Med. 101(5):35–9.
• Wang C, Lang J, Xuan L, Li X, Zhang L. (2017). Theeffect of health literacy and self-management efficacy on the health-related quality of life of hypertensive patients in a western rural area of China: a cross-sectional study. Int J Equity Health. ;16(1):58.
• WHO (2013) Regional Office for Europe. Health literacy: The solid facts. .http://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0008/190655/e96854.pdf. Erişim :08.06.2021
• WHO (World Health Organization). (2003) WHOQOL: Measuring Quality of Life. https://www. who.int/healthinfo/survey/whoqol-qualityoflife/en/ Erişim: 24.01.2021
• Yağcıoğlu, R. (2013). Huzurevinde kalan 65 yaş ve üstü yaşlıların yaşam kalitesini etkileyen etmenlerin incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, Konya.
• Yehle KS.,Plake KS., Nguyen P., Smith D. (2016). Health-related quality of life in heart failure patients with varying levels of health literacy receiving telemedicine and standardized education. Home Healthc Now. ;34(5):267–72.
• Yılmaz Kartal İ. B. (2019). Kronik Hastalığı Olan Bireylerde Sağlık Okuryazarlığının Yaşam Kalitesi ve İlaç Uyumu ile İlişkisi. Atatürk Üniversitesi Tıp Fakültesi Aile Hekimliği Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi, Erzurum,
• Yılmaz M.,Tiraki Z. (2016). Sağlık Okuryazarlığı Nedir? Nasıl Ölçülür?' Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Elektronik Dergisi9(4), 142-147.
• Zhang X.,Xia R., Wang S., Xue W., Yang J., Sun S., Zhuang G. (2018). Relative Contributions of Different Lifestyle Factors to Health-Related Quality of Life in the Elderly. Int J Environ Res Public Health. 2018 Feb 3;15(2):256. doi: 10.3390/ijerph1502