ISTIHALAH AND ISTIHLAK IN TERMS OF HALAL FOOD IN THE CONTEXT OF CONTEMPORARY FIQH PROBLEMS

Yıl 2019, Cilt: 1 Sayı: 1, 1 - 17, 12.11.2019

Murat Şimşek

Öz

Istihālah is the transformation of a necisor
haram substance into a clean or halal structure. This trans formation is due to
structural changes or chemical changes. Istihālah doesn’t always turn the haram
into halal. In some cases, however, it should be accepted that the forbidden
substances become halal by istihālah. Resources of the food and the
chemical changing process in the production process determine the
irrulings in Islamic law. When the examples of the istihālah in Islamic law are
evaluated collectively, we can say the following. Every part of swine is not
allowed to use as a raw material in the production of food additives whether it
was under gone to istihālah or not. Because everything belong to swine is dirty
(najis). Triglycerides are under gone istihālah if they are break down to
glycerol and fatty acids. Proteins are undergone istihālah if they are totally
breakdown to their amino acids. When glycerol, fattyacids and amino acids
generated from these breakdowns are used to produce new substances, the new
products are accepted as undergone istihālah. Monoglycerides, diglycerides,
phospholipids, nucleotides, gelatins and phosphatidic acids are not ac-cepted
as undergoneistihālah. Because, theyare not hydrolyzedtotheirsubunits, sothey
do not lose their features. If these compounds are used to obtain new additives,
the new ones are not accepted as undergone istihālah. Istihlāk generally means
mixing little amounts of a substance into another substance more in quantity.
According to an approach in istihlāk, the lesser substance keeps its existence
in the mixture but its color, taste and smellare lost. In another approach,
clean and dirty substances are mixed and the dirty substance is transformed
into a different clean substance. Istihlāk, in this case, becomes a
sub-division of istihālah. The main question here is whether the alcohol is
unclean and a small amount of alcohol used in the production of soft drinks is
subject to istihlāk?

Anahtar Kelimeler

Istihālah, istihlāk, chemical changing, alcohol, halal food, fiqh

HELAL GIDA ARAŞTIRMALARINDA GÜNÜMÜZ FIKIH PROBLEMİ OLARAK İSTİHÂLE VE İSTİHLÂK

Öz

İstihâle, necis veya haram bir maddenin yapı değişimine uğrayarak temiz
(tâhir) veya helal hale gelmesidir. Bu dönüşüm yapı değişikliği veya kimyasal
değişimler şeklinde olmaktadır. İstihale her hâlükârda haramı helal kılıcı bir
işlem olarak görülemez. Bununla birlikte bazı durumlarda haram maddelerin
istihâleye uğrayarak helal hale geldiği kabul edilmelidir. Elde edildiği kaynak
ve üretim sürecinde geçirdiği kimyasal işlemler bu maddelerin fıkhi durumunu
belirlemektedir. İslam hukukundaki istihâle örnekleri topluca
değerlendirildiğinde şunlar söylenebilir: Domuzun her şeyi necis olduğundan
istihâleye uğrasın veya uğramasın gıda katkı maddesi üretiminde hammadde olarak
kullanılamaz. Trigliseritler gliserol ve yağ asitlerine, proteinler ise amino
asitlerine kadar parçalanırlarsa istihâleye uğrarlar. Bu parçalanmayla ortaya
çıkan gliserol, yağ asitleri ve amino asitlerin başka maddelerle birleşerek
oluşturdukları yeni bileşikler de istihâleye uğramış sayılır. Monogliserit,
digliserit, fosfolipit, nükleotitler, jelatin ve fosfatidik asit kendisini
oluşturan temel yapılara kadar parçalanmadığı için istihâleye uğramamıştır. Bu
maddelerin başka maddelerle birleşerek oluşturdukları yeni katkı maddeleri de
istihâleye uğramamaktadırlar. İstihlak ise az miktardaki bir maddenin, çok
miktardaki diğer maddeye karışarak temel özelliklerini kaybetmesidir. Bir
yaklaşıma göre onun içinde varlığını sürdürmekle birlikte rengini, tadını ve
kokusunu kaybetmesi yeterli görülürken, diğer bir yaklaşımda çok miktardaki
temiz maddeye karışan eser miktardaki necis madde, başka bir temiz maddeye
dönüştüğü zaman istihlâk gerçekleşir. Bu durumda istihlâk, istihâlenin bir alt
bölümü olur. Bu konuda temel tartışma alkolün maddi bakımdan necis sayılıp
sayılmayacağı, necis sayıldığı takdirde meşrubat üretiminde kullanılan eser
miktardaki alkolün istihlâke uğrayıp uğramadığı konusundadır.

Anahtar Kelimeler

İstihâle, istihlâk, kimyasal değişim, alkol, helal gıda, fıkıh

Kaynakça

• Apaydın, H. Y. (2011). Müzakere. Günümüzde Helal Gıda. Güncel Dini Meseleler İstişare Toplantısı – IV, 26-28 Kasım 2011, Afyonkarahisar, s. 85-90.
• Aslan, M. S. (2016). İslam Hukukuna Göre İstihâle ve İstihlâkın Necis Katkı Maddesi İçeren Gıda, İlaç, Kozmetik ve Temizlik Malzemelerinin Hükmüne Etkisi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2016, cilt: IX, sayı: 43, s. 2326-2345.
• Bahmed b. Muhammed Erfîs. İstihlâkü’l-a‘yâni’n-necise ve ’s-tihâletuhâ fi’t-tasnî‘i’l-ğizâî, unmûzecâni li’d-dirâse: el-infeha ve ’l-cîlâtîn,s.2, http://www.islamfeqh.com/Nawazel/NawazelItem.aspx?NawazelItemID=2028 (10.08.2013)
• Bardakoğlu A. (2006). Helaller ve Haramlar, İlmihal II, İslam ve Toplum. İstanbul.
• Baysa, H. (2018). Haram Madde İçeren Ürünlerin Hükmüne İstihlâkin Etkisi. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2018, cilt: XXII, sayı: 2, s. 1165-1189.
• Bilmen, Ö. H. (1986). Büyük İslam İlmihali. Bilmen Basım ve Yayınevi, İstanbul 1986.
• Boran, M. (2016). Hanefi Mezhebinde Yiye-cek ve İçeceklerde Helallik ve Haramlık Ölçüleri. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Temel İslâm Bilimleri Anabilim Dalı İslâm Hukuku Bilim Dalı Doktora Tezi, Çanakkale, Türkiye, 337 s.
• Candan, A. (2017). Doğrulanabilirlik İlkesi Açısından Fıkıh Literatüründeki İstihâle Örnekleri ve Güncel Bazı Tespitler. Diyanet İlmi Dergi, 2017, cilt: LIII, sayı: 1, s. 103-130.
• Cevherî. (1426/2005). es-Sıhâh. haz. Halîl Me’mûn Şîhâ. Beyrut, s. 1103.
• Cıbız, Y. N. (2015). İslam Hukukunda İstihlâk ve Hükümleri. Yalova Sosyal Bilimler Dergisi, 2015, cilt: V, sayı: 9, s. 225-248.
• Çayıroğlu, Y. (2013). İslâm Hukuku’na Göre Helâl Gıda Sorunu. Doktora. Marmara Üniversitesi Temel İslâm Bilimleri Anabilim Dalı İslâm Hukuku Bilim Dalı Doktora Tezi, İs-tanbul, Türkiye, 479 s.
• Erdoğan, M. (2010). Fıkıh ve Hukuk Terimleri, İstanbul.
• Fîrûzâbâdî, Ebü’t-Tâhir Mecdüddîn (1428/2007), el-Kâmûsu’l-muhît (haz. Halîl Me’mûn Şîhâ), Beyrut.
• Gelir, A. (2013). Dünya Helal Birliği: Dünyada Helal Gıda Çalışmaları ve SMIIC. Standart: Ekonomik ve Teknik Dergi, Helal Gıda Sayısı, y. 52, S. 611, Nisan 2013, s. 56.
• Gültekin, F., Çeker, O. Elgün, A., Gülce, A., Aydın, A., Dede, B., Küçüköner, E. Döndüren, H., Yetim, H., Özmen, İ., Başyiğit, L., Akdoğan, M., Aköz, M., Gürbilek, M., Şimşek, M., Cengiz, Ünaldı, M., Oral, R., Köse, S., Türker, S., Tilki, T. (2011). İstihale Örneklerinin Katkı Maddelerine Yönelik Değerlendirilmesi, 1. Ulusal Helâl ve Sağlıklı Gıda Kongresi (Gıda Katkı Maddeleri: Sorunlar ve Çözüm Önerileri): Kongre Kitabı (haz. Fatih Gültekin), Ankara 2011, s. 102-110.
• Gündüz, H. H. (2009). Gıda Katkı Maddeleri ve Riskleri. VI. İslâm Hukuku Anabilim Dalı Koordinasyon Toplantısı ve İslâm Fıkhı Açısından Helâl Gıda -Gıdalardaki Katkı Madde-leri- Sempozyumu: Bildiriler (haz. Ali Kaya v.dğr.), Bursa 2009, s. 80-81. http://helalvesaglikli.org/tr/.
• İbn Receb, Ebü’l-Ferec Abdurrahman el-Hanbelî. (1971). el-Kavâ‘id fi’l-fıkhi’l-İslâmî. thk. Tâhâ Abdurrauf Sa‘d, Kahire 1971.
• İbrahim Mustafa vdğr. (1996). el-Mu‘cemü’l-vasît. İstanbul 1996.
• Kahraman, A. (2012). Gıda Ürünlerinde Helal ve Haramı Belirleme Yöntemi. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2012, C. XVI, S. 1, s. 453-478.
• Karaman, H. (2006). Yine gazlı içecekler. http://www.hayrettinkaraman.net/makale/0085.htm, Son Erişim Tarihi: 20.06.2019.
• Köse, S., Şimşek, M. (2011). İstihlâk. 1. Ulu-sal Helâl ve Sağlıklı Gıda Kongresi (Gıda Katkı Maddeleri: Sorunlar ve Çözüm Önerile-ri): Kongre Kitabı. haz. Fatih Gültekin. 19-20 Kasım 2011, Ankara, s. 121-125.
• Nezîh Hammâd. el-Edviyetü’l-müstemile ‘ale’l-kuhûl ve’l-muhadderât. Mecelletü Mecma‘i’l-Fıkhi’l-İslâmî, yıl: 14, sayı: 16, s. 79.
• Okur, K. H. (2009). İslam Hukuku Açısın-dan Helal ve Haram Olan Gıdalar ve Bazı Güncel Meseleler. Usûl: İslam Araştırmaları, 2009, sayı: 11, s. 7-40.
• Okur, K. H. (2016). Istihâle. TDV İslâm An-siklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/istihale-fikih (07.06.2019).
• Övüt, İ. (2017). İslam Ülkeleri Standardlar ve Metroloji Enstitüsü (SMIIC). Standart: Eko-nomik ve Teknik Dergi (Helal Belgelendir-me), S. 655, Haziran 2017, s. 42-43.
• Özdemir. O. (2009). Yiyecek ve İçeceklerde Helallik – Haramlık Kriterleri, Erciyes Üni-versitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans tezi, , Kayseri.
• SMIIC 1 (2011). TS OIC/ SMIIC 1, Aralık 2011. Helal Gıda Genel Kılavuzu. Ankara, TSE, 2012.
• Şenol, Y. (2014). Kur’an ve Sünnet Işığında Helal Gıda. Süleymaniye Vakfı yayınları, 2013.
• Şimşek, M. (2013a). Helal Belgelendirme ve SMIIC Standardı. İslam Hukuku Araştırmala-rı Dergisi, sy. 22, 2013, s. 19-44.
• Şimşek, M. (2013b). İslam Hukuku Açısın-dan Karışımlarda İstihlâk (Yoğaltım). Ulusla-rarası 2. Helal ve Sağlıklı Gıda Kongresi Bil-diri Kitapçığı, 7-10 Kasım 2013, Konya, Tür-kiye, Sözlü Bildiriler, s. 401-414.
• TSE HBAİK-2 (2013). Türk Standardları Ens-titüsü Helal Belgelendirme Akademik İstişare Kurulu 2. Olağan Toplantısı, 01-02 Haziran 2013, Afyon.
• TSE HBAİK-3 (2013). Türk Standardları Ens-titüsü Helal Belgelendirme Akademik İstişare Kurulu 3. Olağan Toplantısı, 01.07.2013, Konya.
• TSE HBAİK-4 (2013). Türk Standardları Ens-titüsü Helal Belgelendirme Akademik İstişare Kurulu 4. Olağan Toplantısı, 11.11.2013, Konya.
• TSE HBAİK-7 (2014). Türk Standardları Ens-titüsü Helal Belgelendirme Akademik İstişare Kurulu 7. Olağan Toplantısı, 22.03.2014, Ankara.
• Yalçın, İ. (2013). Yiyecek. TDV İslâm Ansik-lopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/yiyecek#1 (20.06.2019), XLIII, 556.
• Yetim, H. (2011). Jelatin Üretimi Özellikleri ve Kullanımı. 1. Ulusal Helâl ve Sağlıklı Gıda Kongresi (Gıda Katkı Maddeleri: Sorunlar ve Çözüm Önerileri): Kongre Kitabı. haz. Fatih Gültekin. Ankara, s. 86-93.