Batıya Açılan Kapı: Sava Nehri ve 1521 Belgrad Seferi İçin Kurulan Ahşap Askerî Köprüler

Yıl 2025, Cilt: 7 Sayı: 7, 55 - 77, 30.06.2025

Derya Deniz

https://doi.org/10.59054/hed.1565129

Öz

Bu çalışma, Kânunî Sultan Süleyman'ın 1521'deki Belgrad Seferi'nde Sava Nehri'nin Osmanlı askerî stratejisindeki belirleyici konumunu, nehir üzerinde inşa edilen yüzer ve sabit askerî köprülerin fetihteki rolünü incelemektedir. Belgrad, Osmanlı Devleti için batıya doğru genişlemede kritik öneme sahip bir şehir olup, sahip olduğu coğrafi unsurların askerî sahaya etkisi, sefer sırasında izlenen stratejilerde ön plana çıkmaktadır. Mevcut araştırmalar genellikle kale muhasaralarına ve fetih sonrası idari yapılanmalara odaklanırken, bu çalışma köprülerin yapısal özellikleri ve tarihçesi üzerinde durarak, dönemin kronikleri ve Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi'nden elde edilen belgelerle yeni detaylar sunmayı amaçlamaktadır. Sonuç olarak araştırma, Belgrad Seferi sırasında kurulan köprülerin önemini vurgulamakta ve Osmanlı askerî taktiklerinin coğrafi unsurlarla nasıl bir araya geldiğini ortaya koymayı hedeflemektedir.

Anahtar Kelimeler

Belgrad Seferi , Sava Nehri , Ahşap Askerî Köprüler , Yüzer Köprü , Osmanlı Askerî Taktikleri

The Gateway to the West: The Sava River and the Wooden Military Bridges Built for the Siege of Belgrade 1521

Öz

This study examines the decisive position of the Sava River in Ottoman military strategy during Sultan Suleiman the Lawgiver’s 1521 Belgrade campaign and the role of the pontoon and fixed bridges built over the river in the conquest. Belgrade is a city of critical importance for the Ottoman Empire’s westward expansion, and the impact of its geographical elements on military sphere come into prominence through the strategies followed during the campaign. While existing research typically focuses on siege warfare and post-conquest administrative structures, this study emphasizes the structural features and history of the bridges, aiming to present new details through contemporary chronicles and documents obtained from the Topkapı Palace Museum Archive. Ultimately, this research seeks to highlight the significance of the bridges constructed during the Belgrade campaign and to demonstrate how Ottoman military tactics were integrated with geographical elements.

Anahtar Kelimeler

Siege of Belgrade , Sava River , Wooden Military Bridges , Pontoon Bridge , Ottoman Military Strategy

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi, Envanter (TS.MA.e) TSMA.e. 714/1-2, 750/47, 757/56, 756/59, 755/28
• Kaynaklar ve Araştırmalar Agoston, Gabor: Osmanlı'da Strateji ve Askerî Güç, çev. M. Fatih Çalışır, İstanbul: Timaş Yayınları 2019.
• Aslan, Seyfullah: İmparatorluğun Tuna Donanması: Teşkilât ve Faaliyetler (1683-1718), İstanbul: Timaş Akademi, 2024. Arslantaş, Selim: “Belgrad-ı Dârü'l-Cihâd”, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı 15 (2011), s. 13-37
• Avcı, Necati: Er-Risale El-Fethiyye Es-Süleymaniyye, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Ankara 1989.
• Bostan Çelebi: Gazavât-ı Sultân Süleymân, Süleymaniye Kütüphanesi, Ayasofya Koleksiyonu, Nr.3317.
• Bostan, İdris: “Osmanlı Sefer Organizasyonundan Bir Kesit: 16. ve 17. Yüzyıllarda Tuna'da Kuru lan Askerî Köprüler”, Osmanlı Deniz Teknolojisi, İstanbul: Küre Yayınları, 2024, s. 199-217. Bostan, İdris: 17. Yüzyılda Tersâne-i Âmire, İstanbul: Küre Yayınları 2018.
• Çulpan, Cevdet: Türk Taş Köprüleri, Ankara: TTK, 1975.
• David, Geza: “Böğürdelen”, DİA, C. VI, 1992, s. 323-324.
• Demirtaş, Funda: Celal-zâde Mustafa Çelebi: Tabakâtü'l-Memâlik ve Derecâtü'lMesâlik, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Kayseri 2009.
• Dirimtekin, Feridun: Belgrad'ın İki Muhasarası, İstanbul Matbaası 1956.
• Djuric Zamolo, Divna: “Belgrad”, DİA, C. V, 1992, 507-509.
• Emecen, Feridun M.: “MOHAÇ 1526 Osmanlılara Orta Avrupa'nın Kapılarını Açan Savaş”, Osmanlı Klasik Çağında Savaş, İstanbul: Timaş Yayınları, 2015, s. 159-216.
• Emecen, Feridun M.: Osmanlı İmparatorluğu'nun Kuruluş ve Yükseliş Tarihi (1300-1600), Türkiye İş Bankası kültür Yayınları, İstanbul 2015.
• Erkal, Mehmet: “Arşın”, DİA, C. III, s. 411-413. Eryılmaz, Fatma Sinem: “Âdem'den Süleyman'a”, Osmanlı Sarayında Tarihyazımı, Derleyenler:
• H. Erdem Çıpa, Emine Fetvacı, Çev. Mete Tunçay, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2014, s. 120-154.
• Evliyâ Çelebi b. Derviş Mehemmed Zıllî: Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi V. Kitap: Topkapı Sarâyı Kütüphanesi Bağdat 307 Numaralı Yazmanın Transkripsiyonu-Dizini, haz. Yücel Dağlı, Seyit Ali Kahraman, İbrahim Sezgin, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2001.
• Evliya Çelebi b. Derviş Muhammed Zıllî, Evliya Çelebi Seyahatnâmesi VI. Kitap: Topkapı Sarayı Kütüphanesi Revan 1457 Numaralı Yazmanın Transkripsiyonu-Dizini, haz. Seyit Ali Kahraman ve Yücel Dağlı, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2002.
• Eyyûbî: Menâkıb-ı Sultan Süleyman (Risâle-i Padişâh-nâme), haz. Mehmet Akkuş, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1991.
• Feridun Ahmed Bey: Mecmua-i Münşeât-ı Feridun Bey, C. I, İstanbul: Takvimhane-i Âmire 1274. Göger, Veysel: 16. Yüzyıl Osmanlı Kale Kuşatmaları (Strateji, Taktik, Kuşatma Aşamaları ve Teknolojisi), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul 2014.
• Gülderen, Yusuf: “Kanuni Sultan Süleyman Döneminde (1520-1566) Tuna ve Tuna'ya Akan Diğer Nehirlerdeki Osmanlı Filosu ve Tersaneleri”, X. Türk Tarih Kongresi, C. IV, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1993, s. 1773-1794.
• Gülderen, Yusuf: “16. Yüzyılda Tuna Boylarında İnşa Edilen Köprüler”, Çevren Toplum Bilim Yazın ve Sanat Dergisi, Priştine, Sayı 49 (Eylül-Ekim 1985), s. 33-43.
• Kemal Paşa-zâde: Tevarih-i Âl-i Osman, X. Defter, haz. Doç. Dr. Şefaettin Severcan, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1996.
• Karavelioğlu, Murat Ali: Mahremi'nin Belgrad Fethine Kasidesi ya da Kanuni Methiyesi, İstanbul: Dün Bugün Yarın Yayınları, 2021.
• Lütfî Paşa: Tevârîh-i Âl-i Osmân, İstanbul: Matbaa-i Amire, 1341.
• Matrâkçı Nasûh'un Süleymân-nâmesi (1520-1537, 1538,1548), haz. Davut Erkan, Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi, 2023.
• Martakçı Nasuh: Rüstem Paşa Tarihi Olarak Bilinen Târîh-i Âl-i Osmân (Osmanlı Tarihi 699 – 968/1299 1561), haz. Göker İnan, Ed. Erhan Afyoncu, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2019.
• McGowan, Bruce: Sirem Sancağı Mufassal Tahrir Defteri, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1983.
• Moacanin, Nenad: “Srem”, DİA, C. XXXVI, 2009, s. 423-424.
• Okiç, Muhammed Tayyib: “Gazi Hüsrev Bey”, DİA, C. XIII, 1996, s. 453-454.
• Özcan, Abdülkadir: “Gönüllü”, DİA, c. XIV, 1996, s. 152-154.
• Özkan, Selim Hilmi: “The Capital of the Ottman Empire in Europe: Belgrade on the Frontier (Serhad) City (1521-1789)”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı 53 (Aralık 2021), s. 335-351.
• Öztürk, Yaşar Cihad: Belgrad'ın Fethi (Küfür Diyarından Cihad Yurduna), Bahçeşehir Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2021.
• Palffy, Geza: “Osmanlılara Karşı Macaristan'da Kurulan Sınır Savunma Sisteminin Kökenleri ve Gelişimi (18. Yüzyılın Başlarına Kadar)”, Osmanlı Fetihler Çağında Sınır Boyları, Ed. Pal Fodor,
• Geza David, çev. Özgür Kolçak, İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2024, s. 29-111.
• Perjes, Geza: Mohaç Meydan Muharebesi, çev. Şerif Baştav, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1992.
• Şah Kasım Süleymannâmesi; Kenzu'l Cevāhiri's-Seniyye Fi Futühāt's-Süleymâniyye, haz. Ayşe Gül Fidan, İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2023.
• Tanyeli, Gülsün, Uğur Tanyeli: “Osmanlı Yüzer Köprüleri”, ODTÜ Mimarlık Fakültesi Dergisi, 1990, s. 5-17.
• Tanyeli, Gülsün: “Hiçbir Üstâd Böyle Kâr Etmemiştir” Osmanlı İnşaat Teknolojisi Tarihi, İstanbul: Akın Nalça Kitapları, 2017.
• Türkmen, İlhan: XVI. Yüzyılda Belgrad Kazası, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Ankara 2014.
• Yurdaydın, Hüseyin Gazi: Kanunî'nin Cülûsu ve İlk Seferleri, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1961.