Some Findings Regarding Hırka-i Saadet Ceremonies From the Second Half of the XVIII Century to the First Half of the XIX Century in the Light of Ottoman Archive Documents

Yıl 2025, Cilt: 7 Sayı: 7, 127 - 144, 30.06.2025

Nahide Şimşir

https://doi.org/10.59054/hed.1592624

Öz

The Hırka-i Saadet (The Mantle of Felicity - The Mantle of Prophet Mohammed) Room in Topkapı Palace was cleaned by the Enderunites every year on the 12th of Ramadan, and the Hırka-i Saadet and other relics were carried to the Revan Mansion. The dust of the Hırka-i Saadet Room was removed and the walls were wiped with sponges dipped in rose water. On the 15th day of Ramadan, the Mantle was visited in the Hırka-i Saadet Room with a religious ceremony. On the 15th of Ramadan, 2 hours before the morning prayer, the sultan would enter the Hırka-i Saadet Room together with the privy servants. He would take the large gilded chest of Hırka-i Saadet, made of silver, from the silver table, open it with the golden key under the protection of the sultan, untie the 7 precious embroidered velvet bundles, and open the golden drawer with the two-winged key made of gold. At the same time, while the imam of the Privy Chamber, who was the first and second imam, and the believers with beautiful voices recited the Holy Qur'an continuously, all the has rooms were visited and delivered first by the caliph and then by the people he pointed out. At the end of the ceremony, it was again placed in the chest of honour by the sultan. On the day of the ceremony, it was customary to give baklava to the janissaries. The disrespect shown by the janissaries during the ceremony and their persecution of the public was considered one of the reasons for the abolition of the Janissary Corps. The Ottoman Archives of the Directorate of State Archives of the Presidency of the Republic of Türkiye contains unpublished notebooks and documents from the eighteenth and nineteenth centuries regarding the ceremony of the Hırka-i Saadet, the participants in this ceremony, the distribution of the water of the Hırka-i Saadet, which is considered to be sacred.In our article, in the light of archival records, Ottoman chronicles and research works that have not been published so far, both the Ottoman protocol and tiquette reflected in the Hırka-i Saadet ceremony, and the performance and eaning of the ceremonies will be compared and evaluated.

Anahtar Kelimeler

Ceremony , Hırka-i Saadet Water Books , Hilat Books

Osmanlı Arşiv Belgeleri Işığında XVIII. Yüzyılın İkinci Yarısından XIX. Yüzyılın İlk Yarısına Kadar Hırka-i Saadet Merasimleriyle İlgili Bazı Tespitler

Öz

Topkapı Sarayı'ndaki Hırka-i Saadet Odası'nda her yıl Hırka-i saadet merasimleri yapılmıştır. Merasim için her ramazan ayının on ikisinde Hırka-i saadet ve diğer emanetler Revan Köşkü'ne taşınmış ve Hırka-i Saadet Odası'nın tozları alınıp, duvarları gül suyuna batırılmış süngerler ile silinmiştir. Ramazan ayının on beşinci günü de Hırka-i Saadet Odası'nda Hz. Muhammed'in hırkası dinî bir merasimle ziyaret edilmiştir. Merasim özetle şöyle yapılmıştır; ramazanın on beşinde sabah namazından iki saat önce padişah, Has Odalılar ile birlikte Hırka-i Saadet Odası'na gitmiştir. Hırka-i saadetin gümüşten yapılmış yaldızlı büyük sandukası gümüş sehpa üzerinden alınmış ve yedi adet değerli işlemeli kadife bohçaları çözülmüş ve iki kanatlı altından yapılmış anahtarı padişahta bulunan altın çekmece açılmıştır. Aynı zamanda bütün has odalılar birinci ve ikinci imam olan Has Oda imamı ve sesi güzel müminler aralıksız Kur'an-ı Kerim okurken, önce halife ve sonra işaret ettiği kişiler tarafından ziyaret ve teslim edilmiştir. Merasim sonunda yine padişah tarafından Sanduka-i saadet içinde muhafaza altına alınmıştır. Hırka-i saadet merasiminin yapıldığı gün, yeniçerilere de baklava verilmesi adettir. Hırka-i saadet töreni esnasında yeniçerilerin yapmış olduğu saygısızlık ve halka eziyet etmeleri, Yeniçeri Ocağı'nın kaldırılmasının sebeplerinden biri sayılmıştır. Hırka-i saadet merasimi, bu merasime katılanlar, kutsiyet atfedilen Hırka-i saadet suyunun dağıtımı vb. ile ilgili Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi'nde XVIII. ve XIX. yüzyıla ait bugüne kadar yayımlanmamış defter ve belgeler bulunmaktadır. Çalışmamızda yayımlanmamış arşiv kayıtları, Osmanlı kronikleri ve araştırma-inceleme eserleri ışığında hem Hırka-i saadet merasimine yansıyan Osmanlı teşrifat üyeleri, adabı ve görevlerini, hem de törenlerinin icrası ve anlamı üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Arşivi , Hırka-i Saadet Suyu Defterleri , Hilat Defterleri

Kaynakça

• Arşiv Belgeleri Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• Bab-ı Defteri Başmuhasebe Kalemi Defterleri (D.BŞM.d.) Hatt-ı Hümâyûn (HAT)
• Bab-ı Defteri Teşrifat Kalemi (D.TŞF.d.)
• Cevdet Saray (C.SM)
• Evkaf Nezareti Haremeyn Muhasebeciliği (EV.HMH.d.)
• Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi, defter (TSMA.d.)
• Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi, evrak (TSMA.e.)
• İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı (İ.B.B)Sayısal Arşiv ve e-Kaynaklar PVS_Evr_ (Pertevniyal Evrak)
• Osmanlı Kronikleri
• Ahmed Lûtfî Efendi: Vak'anüvis Ahmed Lûtfî Efendi Tarihi, İstanbul: Tarih Vakfı-Yapı Kredi Yayınları, 1999.
• Ahmet Rasim: Osmanlı Tarihi, I, İstanbul: Üçdal Yayınları, 1966.
• İzzî Süleyman Efendi: İzzî Tarihi, Haz. Ziya Yılmazer, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Yayınları, 2019.
• Şem'dâni-zâde Fındıklılı Süleyman Efendi: Mür'i't-Tevârih, Haz. M. Münir Aktepe, İstanbul: İstanbul Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1981.
• Ahmed Cevdet Paşa: Tarih-i Cevdet, IV, V, VII, XII, Dersaadet: Matbaa-i Osmaniye, 1301.
• Mehmed Hâkim Efendi: Hâkim Efendi Tarihi, I-II, Haz. Tahir Güngör, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Yayınları, 2019
• Sözlükler Kepecioğlu, Kâmil: Tarih Lûgati Ankara: 21.Yüzyıl Yayınları, Basım yılı yok.
• Pakalın, Mehmet Zeki: Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Millî Eğitim Yayınları, 1983.
• Sertoğlu, Midhat: Osmanlı Tarih Lûgatı, İstanbul: Enderun Kitabevi, 1986.
• Hatıratlar ve Gazeteler
• Ünüvar, Safiye: Saray Hatıralarım, İstanbul: Nuruosmaniye Matbaası, 1964.
• Borak, Sadi: Harem'in İç Yüzü Leyla Saz'ın Anıları, İstanbul: Kırmızı Beyaz Yayınları, 2004. Sabah, 14 Teşrin-i sâni 1914, no. 9037, s. 2. Araştırma ve İncelemeler
• Alikılıç, Dündar, İmparatorluk Seremonisi, İstanbul: Tarih Düşünce Kitapları, 2004.
• Atasoy, Nuran: “Hırka-i Saadet”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), C. XXVII, 1998, s. 374-377.
• Aydın, Hilmi: Hırka-i Saadet Dairesi ve Mukaddes Emanetler, İstanbul: Numune Basımevi, Basım Yılı Yok.
• Beyoğlu, Süleyman: “Osmanlılar ve Mukaddes Emanetler”, Yeni Türkiye, 34, (701 Özel Sayı 2000), s. 74-82.
• Canatar, Mehmet: “Kethüda”, DİA, C. XXV, 2002, s. 332-334.
• Diker, Sevgi Ağca: Osmanlı Saray Teşkilâtında Has Oda, İstanbul: Kitap Yayınevi,2021.
• Emecen, Feridun: Zamanın İskenderi, Şarkın Fatihi Yavuz Sultan Selim, I, İstanbul: Yitik Hazine Yayınları, 2011.
• Emecen, Feridun: Osmanlı İmparatorluğu'nun Kuruluş ve Yükseliş Tarihi (1300 -1600), İstanbul: Türki ye İş Bankası Yayınları, 2019.
• Emecen, Feridun: “Ebu Nümey”, DİA, C. X, 1994, s. 204-205.
• Ersöz, Burçak, III. Mustafa'nın Kızı Beyhan Sultan ve Hayatı (1766-1824), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul 2020.
• Ertuğ, Zeynep Tarım: “Osmanlı Devlet Teşrifatında Hırka-i Şerif Ziyareti”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Enstitüsü Dergisi, 16, 1998.
• Küçükaşcı, Mustafa S.: “Dünden Bugüne Mukaddes Emanetler”, 500. Yılında Mukaddes Emanetler Yaşayan Mirasımız, İstanbul: Kültür Sanat Basımevi, 2019.
• Küçükaşcı, Mustafa Sabri: “Mekke”, DİA, C. XXVIII, 2003, s. 563-572 Oral, M. Zeki: “Nisan Tası”, Z Dergi, 2, İstanbul, s. 70-71.
• Ortaylı, İlber: Mekânlar ve Olayları ile Topkapı Sarayı, İstanbul: Kaynak Yayınları, 2010.
• Önal, Ahmet: “Payitaht İstanbul'da Osmanlı Merasimleri”, Antikçağ'dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi, ed. Coşkun Yılmaz, III/2,İstanbul: İSAM Yayınları, 2015, s. 404-449.
• Önal, Ahmet: “Osmanlı Saray Merâsimlerinde Mukaddes Emanetler ve Hırka-i Saâdet Dairesi”, 500. Yılında Mukaddes Emanetler Yaşayan Mirasımız, İstanbul: Kültür Sanat Basımevi, 2017, s. 118 – 127.
• Öz, Tahsin: Hırka-i Saadet Dairesi ve Emânet-i Mukaddese, İstanbul: Akgün Matbaası, 1953.
• Özcan, Abdülkadir: “Baltacı”, DİA, C. V, 1992, s. 34-35.
• Peirce, Leslie P.: Harem-i Hümayun, çev. A. Berktay, İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları 1996.
• Sakaoğlu, Necdet: Bu Mülkün Kadın Sultanları, İstanbul: Alfa Yayınları, 2015.
• Uluçay, Çağatay: Harem, II, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1985.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı: Osmanlı Devleti'nin Saray Teşkilâtı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayın ları, 1988.