Government Hall in Shkodra in the Light of Ottoman Archive Documents (1857-1912)

Yıl 2025, Cilt: 7 Sayı: 7, 235 - 282, 30.06.2025

Enes Kavalçalan

https://doi.org/10.59054/hed.1645067

Öz

With the proclamation of the Tanzimat Edict, the reform movements that had been ongoing since the 1830s were reorganized within the framework of a program, and the civil and administrative structures were changed accordingly. With the new order, new architectural elements were introduced to the cities. One of these is the government halls. This study discusses the construction process of the government hall in the Shkodra province of the Ottoman Empire, in the light of Ottoman archival documents. Correspondence about the government hall continued from 1857 until 1912. According to these, the buildings located in the Shkodra Fortress were used as the administrative center in 1850s. Over time, the structures fell into disrepair. As a result, three houses were rented in the town center to be used as the government hall. Over time, new units were added to these houses according to needs. However, after a while, with the houses also falling into disrepair, the construction of a fully equipped government hall was considered necessary. An estimate book and drawing for the hall was prepared in 1873. However, during this process, the building could not be constructed, and the old office continued to be used. The second estimate and drawing were dated 1888. The building could not be built this time either. Finally, in 1910, efforts were started once again for the construction of the government hall. As understood from the insurance document dated 1912, the structure was finally constructed this time. Based on the same document, the current location of the government office and the surrounding public buildings have been identified. The research is important in terms of revealing the construction processes of government hall of Shkodra. In this context, plans are interpreted, estimate books are analyzed to shed light on the construction environment of the period, and information about the designers and executives who played a role in the building organization in the province is revealed.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Architecture , Tanzimat , Balkans , Shkodra , Government Hall

Osmanlı Arşiv Belgeleri Işığında İşkodra Hükûmet Konağı (1857-1912)

Öz

Tanzimat Fermanı'nın ilan edilmesiyle 1830'lardan itibaren devam etmekte olan ıslahat hareketleri bir program çerçevesinde yeniden düzenlenmiş, buna bağlı olarak mülki ve idari yapı değiştirilmişti. Yeni yönetim anlayışıyla beraber kent siluetine yeni mimari ögeler eklenmişti. Bunlardan biri de hükûmet konaklarıdır. Bu çalışmayla birlikte İşkodra vilayetindeki hükûmet konağının inşa süreci Osmanlı
arşiv belgelerinden yararlanılarak ele alınmıştır. Konak hakkındaki yazışmalar 1857 yılından başlayarak 1912 yılına kadar devam etmişti. Yazışmalara göre 1850'lerde İşkodra Kalesi dâhilinde yer alan binalar yönetim merkezi olarak kullanılmaktayken yapıların harap duruma gelmesiyle hükûmet konağı için kasaba merkezinde üç ev kiralanmıştı. Zaman içerisinde ihtiyaçlar doğrultusunda bu evlere eklemeler
yapılarak kullanılmaya devam edilmiş ancak evlerin de kullanılamaz hâle gelmesiyle tam teşekküllü bir hükûmet konağının inşası gerekli görülmüştü. Konak için 1873 ve 1888 yıllarında keşif defterleri ve çizim hazırlanmıştı. Fakat bu süreçte bina inşa edilememiş eski konak kullanılmaya devam edilmişti. Son olarak 1910 yılında konağın inşası için bir kez daha harekete geçilmişti. 1912 tarihli sigorta belgesinden konağın inşa edildiği anlaşılmaktadır. Aynı belgeden yola çıkılarak konağın bugünkü konumu etrafındaki kamu yapıları ile birlikte tespit edilebilmektedir. Araştırma, İşkodra hükûmet konağının inşa süreçlerini ortaya koyması, önerilen planları gün yüzüne çıkararak yorumlaması, keşif defterlerini çözümleyerek dönemin inşaat ortamına ışık tutması ve aynı zamanda vilayetteki yapı organizasyonunda rol oynayan tasarımcı ve yürütücüler hakkında bilgiler sunması açısından önem taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Mimarisi , Tanzimat , İşkodra , Hükümet Konağı , Balkanlar

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları: Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) Bab-ı Ali Evrak Odası (BEO) Dâhiliye Hapishaneler Müdüriyeti (DH.MB.HPS) Dâhiliye Islahat (DH.TMIK.S) Dâhiliye Mektubi Kalemi (DH.MKT) Hariciye Nezareti Hukuk Kısmı (HR.H) İrade Dâhiliye (İ.DH) İrade Meclis-i Vâlâ (İ.MVL) Maarif Nezareti Mektubi Kalemi (MF.MKT) Maliye Nezareti Emlak-ı Emiriye Müdüriyeti (ML.EEM) Meclis-i Vâlâ (MVL) Sadaret Mühimme Kalemi Evrakı (A.MKT.MHM) Şura-yı Devlet (ŞD) Millî Savunma Bakanlığı Askerî Tarih Arşivi. Ataşe/Osmanlı-İtalyan Harbi (110-9-1-5).
• Salnameler: İşkodra Vilayet Salnamesi, İşkodra: Vilayet Matbaası, 1316.
• Aliağaoğlu, Alparslan ve Uğur, Abdullah: “Osmanlı Şehri”, SDÜ Fen-Edebiyat Fakültesi sosyal Bilimler Dergisi, 38 (2016), 203-226.
• Avcı, Yasemin: “Kudüs Hükûmet Konağı: Osmanlı Modernleşmesinin Mimari Temsili”, Filistin Araştırmaları Dergisi, 10 (2021), 1-21
• Avcı, Yasemin: Osmanlı Hükûmet Konakları-Tanzimat Dönemi'nde Kent Mekânında Devletin Erki ve Tem sili, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2016.
• Çelik, Zeynep: İmparatorluk, Mimari ve Kent – Osmanlı-Fransız Karşılaşmaları (1830-1914), Zulal Kılıç (çev.), İstanbul: Salt Yayınları, 2012.
• Deringil, Selim: İktidarın Sembolleri ve İdeoloji-II. Abdülhamid Dönemi (1876-1909), Gül Çağla Güven (çev.), İstanbul: Doğan Kitap, 2014.
• Dursun, Davut: “Birinci Dünya Savaşı'ndan Sonra Avusturya”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), C. IV, 1991, 177-178.
• Düzenli, Halil İbrahim: “Mardin'de Kat Kat Tarih, Bina ve Mimarlık: 19. Yüzyıl Hükûmet Konağı'ndan 21. Yüzyıl Mimarlık Fakültesi'ne Dönüşümün Hikâyesi”, Arredamento Mimarlık, 254 (2012), 64-78.
• Erkal, Mehmet: “Arşın”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), C. III, 1991, 411-413.
• Gençoğlu, Mustafa: “İşkodra Vilayeti'nin İdari Taksimatı ve Yapısı (1867/1868-1908)”, CBÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 13/3 (2015), 259-290.
• Jata, Mimoza: Balkan Savaşlarında İşkodra Vilayeti (1912-1913), (Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2014.
• Kolay, Emre: “Ankara Mahbushanesi: Osmanlı Arşivinde Ankara Hapishane Projeleri”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 14/79 (2021), 87-96.
• Kolay, Emre: “Osmanlı Kentinde Kamu Sitesinin Oluşumu: Sakız Adası Örneği” 25. Uluslararası Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları, Ahmet Çaycı, Ahmet Yavuzyılmaz (ed.), Konya: Necmeddin Erbakan Üniversitesi Yayınları, 2022, 341-352.
• Konuk Halaçoğlu Neval: Tanzimat Sonrası Osmanlı Rumeli Vilâyetleri Hükûmet Konaklarında İdeoloji ve Erk'in Mimari Temsili (1839-1922), (Doktora Tezi), Atılım Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 2018.
• Kurukaya, Nilgün: “İzmir Hükûmet Konağı Keşif Defteri”, Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Dergisi, 32/2 (2023), 549-575.
• Şenyurt, Oya: “Görsel Belgeler Işığında Osmanlı'nın Son Dönemlerinde Erzincan'da Mimarlık Faaliyetleri”, Türkiye Mesleki ve Sosyal Bilimler Dergisi, 3 (2020), 15-36.
• Tanyeli, Uğur: “İslam Dünyasında Modern Zaman Bilincinin Doğuşu”, Anytime Konferans Bildirileri Kitabı, Cynthia C. Davidson (derleyen), Ankara: Mimarlar Derneği 1927, 1999, 166-175.
• Topçubaşı, Mine ve Eyüpgiller, K. Kutgün: “19. Yüzyılda Kastamonu Eyaleti'nde Hükûmet Daireleri”, İTÜ Dergisi, 9/2 (2010), 108-120.
• Tunçel, Ahmet Kamil ve Yıldırım, Murat: “1854- 1874 Döneminde Osmanlı Devleti'nin Dış Borçlanması: Kaç Milyar Dolar Osmanlı Devleti'nin İflasına Neden Oldu?”, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 16/1 (2014), 1-26.
• Türkmen, Hacer Nur: “Yedi Bölgeden Yedi Osmanlı Hükûmet Konağına İlişkin Mimari Bir Analiz”, Mimarlık ve Yaşam Dergisi, 8/1 (2023), 133-149.
• Yazıcı Metin, Nurcan: Tanzimat'tan Cumhuriyete Hükûmet Konaklarının İnşa Süreci ve Mimarisi-Devlet Kapısı, İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2019.
• Yerasimos, Stefanos: “Tanzimat'ın Kent Reformları Üzerine”, Tanzimat: Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu, Halil İnalcık ve Mehmet Seyitdanlıoğlu (ed.), İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, 2011, 505-524.
• İnternet Kaynakları: Web 1: http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/FOTOGRAF/90444-0004.jpg. [Erişim tarihi: 19.08.2024], Web 2: https://www.facebook.com/bashkiashkodres/?locale=sq_AL. [Erişim tarihi: 22.08.2025]