The Ottoman Records That Were Not Transferred to the Ottoman Archives

Yıl 2025, Cilt: 7 Sayı: 7, 29 - 54, 30.06.2025

Vahap Sayin

https://doi.org/10.59054/hed.1676792

Öz

The Ottoman Empire attached great importance to record-keeping in order to protect the rights of its citizens, to record matters related to international relations, and to ensure the continuity of its system. As a result, a large amount of documents accumulated. However, the negligence shown in the preservation of the documents during the last period of the Empire's troubled times and the first periods of the Republic prevented the transfer of all of these documents to the Ottoman Archive. The main reasons for the documents not being transferred to the Ottoman Archive today are the Bâbıâlî fires in Istanbul and the fires in the government mansions in the provinces, the destruction of documents kept in unhealthy vaults due to rain, humidity and dampness caused by lack of interest, the sale of more than one million documents to Bulgaria in 1931 for scrap paper, the Ottoman Empire's documents remaining in the lands it lost in wars, and document destruction practices from time to time.

Anahtar Kelimeler

Hazine-i Evrâk , Bâbıâli Fires , Ottoman Archives , Bulgaria , Destruction

Osmanlı Arşivine İntikal Etmeyen Osmanlı Evrakı

Öz

Osmanlı Devleti, vatandaşının hukukunu korumak, devletlerarası ilişkileri ile ilgili konuları kayıt altına almak ve kendi sisteminin devamlılığını sağlamak için kayıt tutmaya çok önem vermiştir. Bunun sonucunda külliyetli bir evrak birikmiştir. Ancak devletin sıkıntılı zamanlar yaşamaya başladığı son dönemi ile Cumhuriyet'in ilk dönemlerinde evrakın muhafazasında gösterilen ihmal, bu külliyetli evrakın tamamının Osmanlı Arşivine intikal etmesine mâni olmuştur. Evrakın günümüzde Osmanlı Arşivine intikal etmemesinin başlıca sebepleri İstanbul'daki Bâbıâlî yangınları ile taşradaki hükûmet konakları yangınları, sağlıksız mahzenlerde tutulan evrakın, ilgisizlikten kaynaklı yağmur, nem, rutubet gibi sebeplerle yok olması, 1931 yılında bir milyondan fazla evrakın hurda kâğıt niyetiyle Bulgaristan'a satılması, Osmanlı Devleti'nin savaşlarda kaybettiği topraklarda evrakının kalması ve zaman zaman yapılan belge imha uygulamalarıdır.

Anahtar Kelimeler

Hazine-i Evrâk , Bâbıâli Yangınları , Osmanlı Arşivi , Bulgaristan , İmha

Kaynakça

• 1. Arşiv Kaynakları 1.1. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• Ali Emiri Sultan Mehmed II (AE.SMMD.II.), 1/2, 1/26.
• Ali Emiri Sultan Murad I (AE.SMRD.I.), 1/11.
• Bâb-ı Âlî Evrak Odası (BEO), 3563/267166, 3564/267283, 3564/267285, 3567/267516, 3701/277547, 4250/318696.
• Bâb-ı Âli Evrak Odası, Ayniyat Defterleri (BEOAYN.d), 769/51, 770/29. Bâb-ı Âsafî, Dîvân-ı Hümâyûn Sicillâtı Mühimme Defterleri (A.{DVNSMHM.d), 1, 183/11. Cevdet Maliye (C.ML), 39/1756. Dâhiliye Nezâreti İdare (DH.İD), 61/41.
• Dâhiliye Nezâreti İdare-i Umumiye Ekleri (DH.İ.UM.EK), 29/22.
• Dâhiliye Nezâreti Mebâni-i Emiriye Hapishâneler Müdüriyeti, (DH.MB.HPS), 79/45.
• Dâhiliye Nezâreti Mektubî Kalemi, (DH.MKT), 1775/145, 1802/60, 1989/49, 2105/32, 2247/91, 3/11.
• Dâhiliye Nezâreti Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti Muhasebe Kalemi, (DH.EUM.MH), 27/1.
• Dâhiliye Nezâreti Mütenevvia, (DH.MTV), 47/4.
• Dâhiliye Nezâreti Sicill-i Nüfus İdare-i Umumiyesi Tahrirat Kalemi, (DH.SN.THR), 24/31, 77/14.
• Dâhiliye Nezâreti Şifre Kalemi, (DH.ŞFR), 665/68, 665/108, 665/109, 665/110, 665/112, 665/113, 665/114, 665/115, 665/116, 665/118. 665/119, 665/120, 665/121, 665/122.
• Dâhiliye Nezâreti Umur-ı Mahalliyye ve Vilâyât Müdürlüğü Kataloğu (DH.UMVM), 152/72, 152/74. Evkaf Vakfiyeler (EV.VKF), 19/19.
• Hatt-ı Hümayun, (HAT), 758/35538. İrade Dâhiliye (İ.DH), 614/42809, 102/5152. İrade Meclis-i Mahsus (İ.MSM), 25/685.
• İrade Meclis-i Vâlâ (İ.MVL), 204/6536.
• Mabeyn-i Hümayun İradeleri (MB.İ), 134/88.
• Maliye Nezareti Emlak-ı Emiriyye Müdüriyeti (ML.EEM), 829/13. Meclis-i Vâlâ (MVL), 690/1. Meclis-i Vükela Mazbataları (MV), 159/81, 186/12.
• Sadaret Mektubî Kalemi Evrakı (A.MKT), 99/51.
• Sadaret Mühimme Kalemi Evrakı (A{MKT.MHM), 259/50. Sadaret Müteferrik Evrakı (A.}M), 17/99.
• Sadaret Umum Vilayat Evrakı (A{MKT.UM), 309/1.
• Şûrâ-yı Devlet (ŞD), 377/60, 1153/8, 1740/4, 2691/29, 2786/10. Tapu Tahrir Defterleri, (TT), I/M. Yıldız Mütenevvi Maruzat (Y.MTV), 252/64.
• 1.2. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA)
• Başbakanlık Muamelat Genel Müdürlüğü, (30-10)/146-42-11, 146-42-8, 146-42-5.
• 2. Gazeteler Akşam, 22 Mayıs 1931.
• Cumhuriyet, 11 Temmuz 1932.
• Cumhuriyet, 26 Mayıs 1931.
• Milliyet, 21 Mayıs 1931. Son Posta, 26 Mayıs 1931.
• Son Posta, 17 Eylül 1932.
• Vakit, 27 Kasım 1932.
• Yarın, 21 Mayıs 1931 3. Araştırma ve İnceleme Eserler Abdurrahman Şeref, “Bâbıâlî Harîkleri”, Târih-i Osmânî-i Encümeni Mecmuâsı (TOEM), C. II, S. 7, 1 Nisan 1327, s. 446-450.
• Abdurrahman Şeref, “Evrak-ı Atîka ve Vesâik-i Târihiyyemiz”, TOEM, C. I, S. I, 1 Nisan 1326, s. 9-19.
• Ahmed Cevdet Paşa, Tarih-i Cevdet, C. 4, (Dersaadet: Matbaa-i Osmaniyye, 1309). Aktaş, Necati ve Halaçoğlu, Yusuf: “Başbakanlık Osmanlı Arşivi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansik lopedisi (DİA), C. 5, 1992, s. 122-126. Bali, Rıfat N.: Bir Kıyımın, Bir Talanın Öyküsü, Hurdaya (S)atılan Matbu Eserler, Evrâk-ı Metrûkeler, Ar şivler, İstanbul: Libra Kitapçılık, 2014. Başar, Fahameddin: “Fetret Devri”, DİA, C. 12, 1995, s. 480-482.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi Rehberi, haz. Yusuf İhsan Genç vd. İstanbul: Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, 2010.
• Belgelerle Arşivcilik Tarihimiz (Osmanlı Dönemi) I, haz. Uğurhan Demirbaş vd., Ankara: Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yay., 2000.
• Bulgaristan'daki Osmanlı Evrakı, Ankara: Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yay., 1994.
• Bilge, Mustafa: “Osmanlı Arşivlerinin Arap Ülkeleri Tarihi Bakımından Önemi”, Osmanlı Arşivleri ve Osmanlı Araştırmaları Sempozyumu, İstanbul Mayıs 1985, s. 189-193. Çetin, Atilla: “Osmanlı Arşivlerinin Tarihçesi”, Osmanlı Arşivleri ve Osmanlı Araştırmaları Sempoz yumu, İstanbul Mayıs 1985.
• Çetin, Atilla: II. Meşrutiyet Döneminde Arşivlerimize Ait Belgeler, İstanbul: Türk Dünyası Araştırma ları Vakfı, 1985. Demiroğlu, Faiz: Abdülhamid'e Verilen Jurnaller, İstanbul: Tarih Kütüphanesi Yay. 1955. Elker, Selâhaddin: “Mustafa Reşid Paşa ve Türk Arşivciliği”, IV. Türk Tarih Kongresi Tebliğleri (10-14 Kasım 1948), Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1952, s. 182-189. Ergin, Osman Nuri, M. Cevdet'in Hayatı, Eserleri ve Kütüphanesi, İstanbul: Bozkurt Yay. 1937. Ergin, Osman Nuri: Mecelle-i Umûr-ı Belediyye, C. 2, İstanbul: İBB Yay.,1995. Ergin, Osman Nuri: Mecelle-i Umûr-ı Belediyye, C. 3, İstanbul: İBB Yay., 1995.
• Eyice, Semavi: “Bâbıâlî (Mimari)”, DİA, C. 4, 1991, s. 386-389. Faroqhi, Suraiya: Osmanlı Tarihi Nasıl İncelenir, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1999.
• İnalcık, Halil: “1431 Tarihli Timar Defterine Göre Fatih Devrinden Önce Timar Sistemi”, IV. Türk Tarih Kongresi Tebliğleri (10-14 Kasım 1948), Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1952, s. 132-140.
• İnalcık, Halil: “Osmanlı Arşivlerinin Türk ve Dünya Tarihi İçin Önemi”, Osmanlı Arşivleri ve Os manlı Araştırmaları Sempozyumu, İstanbul, 1985, s. 31-37.
• İpşirli, Mehmet: “Bâbıâlî (Tarih)”, DİA, C. 4, 1991, s. 378-386.
• İrtem, Süleyman Kâni: Abdülhamid Devrinde Hafiyelik ve Sansür, Abdülhamid'e Verilen Jurnaller, Haz. Osman Selim Kocahanoğlu, İstanbul: Temel Yay. 1999. Kanunnâme-i Âl-i Osman, Tahlil ve Karşılaştırmalı Metin, Haz. Abdulkadir Özcan, İstanbul: Kitabevi Yay. 2023. Keskin, İshak: “Osmanlı Bürokrasisinde Evrak İmha Uygulamaları”, I. Uluslararası Türk Devlet Yönetimi Geleneği Sempozyumu, Bişkek, 2016, s. 315-321.
• Keskin, İshak: “Resmî Evrak Neden Saklanır/İmha Edilir? Osmanlı İmparatorluğu'nda Evrak İmha Uygulamalarına Yönelik Bir Değerlendirme”, Bilgi ve Belge Araştırmaları Dergisi, S. 16, 2021, s. 1-28. Kurt, Selami: “Libya Arşiv ve Tarihî Araştırmalar Merkezi'ndeki Osmanlı Evrakı”, Hazine-i Evrak Arşiv ve Tarih Araştırmaları Dergisi, C. 3, S. 3, 2021, s. 78-98. Kuzucu, Kemalettin: Bâbıâlî Yangınları ve Sosyo-Ekonomik Etkileri (1808-1911), Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum: 2000.
• Makedonya'daki Osmanlı Evrakı, haz. Orhan Sakin-Uğurhan Demirbaş, Ankara: Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, 1996.
• Öz, Tahsin: “Yıldız Marûzat Dairesi Arşivi”, IV. Türk Tarih Kongresi (10-14 Kasım 1948), Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1952. Özcan, Tahsin: “Muhallefât”, DİA, C. 30, 2020, s. 405-406. Sağlam, Nevzat: Ahmed Vasıf Efendi ve Mehâsinü'l Âsar ve Hakâikü'l-Ahbar'ı 1166-1188 / 1752-1774, An kara: TTK Yay. 2020. Tekin, Emrullah: “Hafiye”, DİA, C. 15, 1997, s. 115-116.
• Ünal, Uğur: Arşivciliğimizin Yüz Yılı, 1846-1945, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay., 2023. Vak'anüvis Ahmed Lûtfî Efendi Tarihi, C .8, Haz. Nuri Akbayar, İstanbul: Yapı Kredi Yay., 1999. Yıldız, Kenan: 1660 İstanbul Yangınının Sosyo-Ekonomik Tahlili, (Doktora Tezi), Marmara Ün. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul: 2012