The Activities of The Yozgat Independence Tribunal in The District of Sorgun

Yıl 2025, Cilt: 7 Sayı: 8, 609 - 630, 27.12.2025

Lütfi Arslan

https://doi.org/10.59054/hed.1736070

Öz

The Yozgat Independence Court was tasked with maintaining public order in the region during the National Struggle period and overseeing the implementation ofthe “National Obligations Orders.” Of the 82 cases heard in the Sorgun District of Yozgat, 68 were related to desertion. Among these deserters, 37 were first‑time offenders, 17 were repeat offenders, one involved armed desertion, and another involved both armed and repeated desertion. The court typically imposed penalties of 30 to 120 lashes and sent deserters back to the front, while those who fled with weapons or state property faced harsher punishments. Crimes such as document forgery and bribery were rare, and acquittals were issued due to insufficient evidence. Those who aided bandits were sentenced to hard labor or property confiscation, while rebellion and violent crimes were met with execution or up to 15 years of hard labor. Considering the ethnic sensitivities of the region, the court acted more leniently compared to other Independence Courts, rarely applying the death penalty. These practices reflected the court’s effort to both uphold justice and maintain social balance. The primary reason for including the Sorgun district in this study is that it constitutes a representative case for analyzing the functioning of local dynamics during the National Struggle period and the central authority’s strategies to control these dynamics. This article, based on qualitative research methods, concludes that the most critical problem in Sorgun was desertion from the military; however, the court was more sensitive towards crimes of violence and treason.

Anahtar Kelimeler

Desertion , İndependende Tribunals , Kuvayi Milliye , National Struggle , Yozgat Independence Tribunal

Proje Numarası

Yok

Yozgat İstiklal Mahkemesinin Sorgun Kazasındaki Faaliyetleri

Öz

Yozgat İstiklal Mahkemesi, Millî Mücadele Dönemi'nde bölgede asayişi sağlamak ve Tekâlif‑i Millîye Emirlerinin uygulanmasını denetlemekle görevlendirilmiştir. Yozgat'a bağlı Sorgun kazasında görülen 82 davadan 68'i askeri firar suçuna ilişkindir. Bu kaçakların 37'si ilk firar, 17'si tekrarlanan firar, 1'i silahlı firar, 1'i ise hem silahlı hem tekrarlanan firar şeklinde olmuştur. Mahkeme, firarilere genellikle 30‑120 değnek cezası verip cepheye geri gönderirken, silah veya devlet malıyla kaçanlara daha ağır cezalar uygulamıştır. Evrakta sahtecilik ve rüşvet gibi suçlar nadir görülmüş, kanıt yetersizliğinden beraat kararları çıkmıştır. Eşkıyaya yardım edenlere kürek cezası veya mal müsaderesi uygulanırken, isyan ve şiddet içeren suçlarda idam veya 15 yıla kadar kürek cezası verilmiştir. Mahkeme, bölgenin etnik hassasiyetlerini göz önünde bulundurarak diğer İstiklal Mahkemelerine kıyasla daha ılımlı davranmış, idam cezasını nadiren uygulamıştır. Bu uygulamalar, mahkemenin hem adaleti sağlama hem de toplumsal dengeyi koruma çabasını yansıtmıştır. Sorgun kazasının bu çalışmada ele alınmasının temel nedeni, Millî Mücadele Dönemi'ndeki yerel dinamiklerin işleyişini ve merkezî otoritenin söz konusu dinamikleri kontrol altına alma stratejilerini analiz etmek açısından tipik bir örnek teşkil etmesidir. Nitel araştırma yöntemine dayalı olarak hazırlanan bu makalede, Sorgun'da en kritik sorunun asker kaçaklığı olduğu, ancak mahkemenin şiddet ve ihanet suçlarına karşı daha hassas davrandığı sonucuna varılmıştır

Anahtar Kelimeler

Firar , İstiklal Mahkemeleri , Kuvayi Milliye , Milli Mücadele , Yozgat İstiklal Mahkemesi

Destekleyen Kurum

Yok

Proje Numarası

Yok

Teşekkür

Teşekkür ederim

Kaynakça

• 1. Arşiv ve Resmî Kaynaklar 1.1. Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Arşivi (TİTE) TİTE, Sıra no:1080, Kutu: 24, Belge no: 77/ 01.07.1336. TİTE, Sıra no:116, Kutu: 314, Belge no: 281.
• 1.2. T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) BOA, Dâhiliye Nezareti Şifre Kalemi (DH.ŞFR.), 63/46. BOA, Dâhiliye Nezareti Emniyet‑i Umumiye Müdüriyeti 2. Şubesi (DH.EUM. 2. Şb), 11/41, 70/33.
• 2. Düstur Düstur, Cilt I, Tertip 1, TBMM Kütüphanesi, 1289. Düstur, Cilt 3, Meclis‑i Mebusan Kütüphanesi, 1284.
• 3. Türkiye Büyük Millet Meclisi Arşivi (TBMM Arşivi) TBMM Arşivi, Ankara 1, IM, T2, TBMM Arşivi, Ankara 1, IM, T3,
• TBMM Arşiv, (Yozgat İstiklal Mahkemesi Beyannamesi), Ankara 2, IM, T13, 6.26; Ankara 2, IM, T13, 1.2.1.3. 6.13.14.16,19.22.24.21.29.
• Yozgat İstiklal Mahkemesi, Ankara: TBMM, 2023, Cilt 10‑1, Mahkeme Numaraları: 8, 11, 16, 22, 28, 29, 140, 354, 361, 371, 373, 374, 400, 402, 407, 509. 8, 11, 16, 22, 28, 29, 140, 354, 361, 371, 373, 374, 400, 402, 407, 509. IV‑13, b‑2, No: 1,84, 88‑89, 100, 111, 112, 195; Mahkeme No: 30‑31, 99, 125, 135, 136, 275, 317, 330, 331, 468. 479, 501, 780.
• 4. Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Cerideleri (TBMMZC) TBMMZC, Dönem I, Bir. 63, C. 4, 1920, s. 93‑101. TBMMZC, Dönem I, Bir. 74, C. 7, s. 300, TBMMZC, Dönem I, Bir. 112, C. 12, 21 Temmuz 1921, s. 178. TBMMZC, Dönem I, Bir. 89, C. 8. 6 Aralık 1920, s. 215. TBMMZC, Dönem I, Bir. 102, C. 10, 12 Mayıs 1921, s. 152.
• 5. Araştırma ve İnceleme Eserler Akyol, Taha: Ama Hangi Atatürk, İstanbul: Doğan Kitap Yayınları, 2008.
• Arslan, Lütfi: H. 963/M. 1556 Tarihli Mufassal Tahrir Defterine Göre Bozok Sancağının Ekonomik ve Demografik Yapısı, (Yüksek Lisans Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2005.
• Arslan, Lütfi: “Millî Mücadele'de Yozgat”, Yozgat Tarihi ve Kültürü, Ed. Ebubekir Güngör, Ankara: Akçağ Yayınları, 2022, II, s. 249‑268.
• Atar, Fahrettin: “Mahkeme”, DİA, C. 27, 2003, s. 338‑341.
• Aybars, Ergün: İstiklal Mahkemeleri, İstanbul: AD Yayıncılık, 1997.
• Aybars, Ergün: İstiklal Mahkemeleri, İzmir: Zeus Kitapevi, 2006.
• Bardakçı, Cemal: Anadolu İsyanları, Ankara: Berikan Yayınları, 2001.
• Çeçen, Anıl: Atatürk ve Cumhuriyet, Ankara: İmge Kitapevi, 2003.
• Çelik, Kemal: “Millî Mücadele'de İç İsyanlar, Vatana İhanet Kanunu ve İstiklal Mahkemeleri”, Atatürk Yolu Dergisi, X/40, 2007. s. 569‑613.
• Çulcu, Murat: İstiklal Mahkemesinde Gazeteciler Davası, Cilt I ve C. III, İstanbul: Kastaş Yayınları, 1993.
• Çerkez Ethem: Anılarım, İstanbul: Berfin Yayınları, 1994.
• Görgülü, İsmet: Ana Hatlarıyla Türk İstiklal Harbi, İstanbul: Kastaş Yayınları, 1999.
• Gün, Fahrettin: Eşref Edip İstiklal Mahkemelerinde, İstanbul: Beyan Yayınları, 2005. Hâkimiyet‑i Milliye, 29 Kasım 1921, s. 1.
• http://tarih.sitesi.web.tr/hiyanet‑i‑vataniye‑kanunu‑nedir.html (Erişim tarihi: 08.09.2025). http://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/
• KANUNLAR_KARARLAR/kanuntbmmc001/kanuntbmmc001/kanuntbm mc00100249.pdf; (Erişim tarihi: 09.08.2025)
• İstiklal Mahkemeleri Kanun Gerekçe ve Genel Kurul Tutanakları, Yay. haz. Mehmet Şahin vd, Ankara: TBMM Kütüphane ve Arşiv Hizmetleri Başkanlığı Yayınları, 2015.
• Karaca, Taha Niyazi: “Birinci Dünya Savaşı ve Millî Mücadele Dönemlerinde Yozgat Ermenileri (1914‑1920)”, Atatürk Yolu Dergisi, 3/4, 2003, s. 129‑134.
• Karpat, Kemal H: Ottoman Population 1830‑1914, London: The University of Wisconsin Press, Wis consin, 1985.
• Kılıç Ali: İstiklal Mahkemesi Hatıraları, İstanbul: Sel Yayınları, 1955.
• Kocatürk, Utkan: Atatürk ve Türk Devrimi Kronolojisi 1918‑1938, Ankara: Türk İnkılap Tarihi Ensti tüsü Yayınları, 1973.
• Koç, Nurgün: “Millî Mücadele'de Yozgat (Çapanoğulları) Ayaklanması ve Çerkez Ethem Güçleri Tarafından Bastırılması” I. Uluslararası Bozok Sempozyumu 5‑7 Mayıs 2016, Yozgat, 2016, II, s. 219‑244.
• Kutlu, Hakan: Şark İstiklal Mahkemesinde 1925‑1927 Döneminde Takrir‑i Sükûn Kanununun Uygulanma sı, (Yüksek Lisans Tezi), İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Malatya, 2007.
• Küçük, Cevdet: ‘“İstiklal Mahkemeleri”, DİA, C. 23, 1993, s. 350‑355.
• Mısıroğlu, Kadir: Geçmişi ve Geleceği ile Hilafet, İstanbul: Sebil Yayınevi, 2010.
• Nedim, Ahmed: Ankara İstiklal Mahkemesi Zabıtları, İstanbul: İşaret Yayınları, 1993.
• Ocak, Ahmet Yaşar: “Millî Mücadelede Çapanoğlu İsyanı: Bir Yeniden Bakış”, Türk Kültürü Araştırmaları Dergisi, 3/2 (2010), s. 259‑266.
• Savran, Gülten Savaşal: 1926 İzmir Suikastı ve İstiklal Mahkemeleri, (Yüksek Lisans Tezi), Dokuz Eylül Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılapları Tarihi Enstitüsü, 2006.
• Şener, Cemal: Çerkes Ethem Olayı, İstanbul: Etik Yayınları, 2001.
• Taş, Necati Fahri: Millî Mücadele Döneminde Yozgat, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1987.
• Türk İstiklalHarbi: Güney Cephesi, Cilt IV, MSB, Ankara, 2009.
• Türkmen, Zekeriya: “Divanıharp”, DİA, EK C. 1, 2020, s. 334‑337.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı: “Çapanoğulları”, Belleten, 38 / 150 (1974), s. 215‑261.
• Yüner, Recep: “1871 ve 1907 Yılları Arasında Yozgat'ta Etnik ve Dinî Yapı”, III. Uluslararası Bozok Sempozyumu, 3‑5 Mayıs Yozgat, 2018.
• Zürcher, Erik Jan: Modernleşen Türkiye'nin Tarihi, 8. bs, İstanbul: İletişim Yayınları, 2024.
• TBMMZC, Dönem 1, Bir. 81, C. 2, 27‑29.7‑1922, s. 39, 99, s. 48‑64, 77‑89