Osmanlı Saray Mirasının Cumhuriyet Devrindeki Seyri ve Müstakil Bir Kültürel Miras Kurumu Olarak Millî Saraylar

Yıl 2025, Cilt: 7 Sayı: 8, 631 - 659, 27.12.2025

Yasin Yıldız

https://doi.org/10.59054/hed.1823886

Öz

Osmanlı Devleti'nin hâkimiyeti boyunca hem devlet yönetimi hem hanedanın yaşam alanı olarak kullandığı önemli tarihî miras yapılarımızdan olan sarayların, hilafetin ilgası ve Osmanlı Devleti'nin tarih sahnesinden çekilmesiyle birlikte yeni fonksiyonlarının belirlenme süreci başlamıştır. Bu süreçte saraylar, farklı yapıların bünyesine devredilmiş ve bunun sonucunda dağınık ve parçalı bir hâl almıştır. Hilafetin ilgasını takiben 1925 yılında Millî Saraylar Müdürlüğü kurulmuş ve yüzyıllık bir serüven bu şekilde başlamıştır. Bu çalışmada, günümüzde Cumhurbaşkanlığı bünyesinde bulunan Millî Saraylar Başkanlığının önemli bir tarihî miras olan saray‑müzeleri tek bir kültürel miras kurumu çatısı altında bir araya getirmesi ve bu süreçte geçirmiş olduğu dönüşümle birlikte müstakil bir kültürel miras kurumu hâline gelmesi incelenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Milli Saraylar Başkanlığı , kültürel miras , saray müze , Osmanlı saray mirası

The Course of the Ottoman Palace Heritage During the Republican Era and the National Palaces as an Independent Cultural Heritage Institution

Öz

Throughout the reign of the Ottoman Empire, the palaces were among our most significant heritage structures, serving both as centers of state administration and as living spaces. With the abolition of the Caliphate and the withdrawal of the Ottoman Empire from the stage of history, a process began to determine new functions of these palaces. During this period, the palaces were transferred to the administration of various institutions resulted in a fragmented and dispersed structure. Following the abolition of the Caliphate, the Department of National Palaces was established in 1925, marking the beginning of a journey that has now spanned a century. This study examines how the Directorate of National Palaces Administration, currently operating under the Presidency of the Republic of Türkiye, has brought palace‑museums ‑an important component of Ottoman heritage‑ together under a single cultural heritage institution has evolved into an independent cultural heritage body.

Anahtar Kelimeler

The Directorate of National Palaces , cultural heritage , palace-museum , Ottoman palace heritage

Kaynakça

• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) İrade, Mâbeyn‑i Hümayun (İ.MBH.) Mâbeyn‑i Hümayun (MB.)
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA) Başbakanlık Özel Kalem Müdürlüğü (BCA, 30.1.0.0) Başbakanlık Kararlar Daire Başkanlığı (BCA, 30.18.1.1) Başbakanlık Kararlar Daire Başkanlığı (BCA, 30.18.1.2) Muamelat Genel Müdürlüğü (BCA, 30.10.0.0) Millî Saraylar Evrakı (BCA, CMH, 005.11.10.10) Millî Eğitim Bakanlığı Genel (BCA, 180.9.0.0)
• T.C. Millî Saraylar Başkanlığı Hazîne‑i Hâssa Arşivi (MSHHA.) Millî Saraylar Hazine‑i Hassa Arşivi Evrak II (MSHHA. E.II) Millî Saraylar Hazine‑i Hassa Arşivi Cumhuriyet Evrakı (MSHHA.CMH)
• T.C. Millî Saraylar İdaresi Başkanlığı Arşivi (Dolmabahçe Sarayı) 1979‑1980‑1981‑1982 Ziyaretçi Günlüğü, 1982. Erzurum Mebusu Tahsin imzalı, Tokatlıyan antetli, 1 Kânûnısânî 1929 tarihli, Suriyeli Abdülkerim Sıbâî ve ailesinin Dolmabahçe Sarayı'nı ziyareti talebiyle ilgili yazı. Millî Saraylar Daire Başkanlığı Saray Köşk ve Kasırlar Hakkında Genel Bilgi Dosyası, tarihsiz.
• Österreichische Nationalbibliotek (ÖNB) Avusturya İmparatoru Karl ile İmparatoriçe Zita'nın Topkapı Sarayı'nı ziyaretleri [fotoğraf], Gebrüder Schuhmann, 20.05.1918, ÖNB Görüntü Arşivi, Env.212393 C, http://data.onb.ac.at/rec/ baa18304512 [Erişim tarihi18.08.2025]
• Süreli Yayınlar İstanbul Vilâyet Gazetesi Vakit Vatan
• 11.XII.1951 tarihli Bolu Milletvekili İhsan Gülez ve Eskişehir Milletvekili Abidin Potuoğlu'nun Bütçe Komisyonu Başkanlığına sundukları Rapor [Erişim tarihi: 05.08.2025]
• 1933 Mali senesi muvazene‑i umumiye kanunu layihası ve Bütçe Encümeni mazbatası, Ankara; T.B.M.M. Matbaası;1933.https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/KANUNLAR_KARARLAR/kanuntbmmc012/kanuntbmmc012/kanuntbmmc01202211.pdf [Erişim tarihi: 03.01.2025]
• 2919 Sayılı 13.10.1983 Tarihli Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Sekreterliği Teşkilat Kanunu, (Resmî Gazete ile yayımı: 18.10.1983, Sayı:18195) https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/KANUNLAR_KARARLAR/kanuntbmmc066/kanunmgkc066/kanunmgkc06602919.pdf [Erişim tarihi: 06.12.2024]
• Büyük Millet Meclisi ve bağlanıkları ile Millî saraylar, kasırlar ve köşklerdeki eşya hakkında Meclis Hesaplarını İnceleme Komisyonu raporu (5/37), T.B.M.M. Tutanak Dergisi, Dönem IX, toplantı 2, cilt 11 (17.XII.1951 Pazartesi, On Sekizinci Birleşim) Ankara, 1951. https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d09/c011/tbmm09011018.pdf (Erişim tarihi: 24 Aralık 2024)
• D.P. Meclis Grubu Müzakerelerine Ait Zabıt, X.Devre, I.İctima, 15 Şubat 1955. http://hdl.handle. net/11543/2997 [Erişim Tarihi: 29.08.2025]
• Erbay, Mutlu: Yıldız Sarayı'nın 21. YY. Hazırlanması ve Çağdaş Müzecilik Açısından Değerlendirilmesi, (Doktora Tezi), İstanbul Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1997.
• Hilafetin İlgasına ve Hanedan‑ı Osmaninin Türkiye Cumhuriyeti Memaliki Haricine Çıkarılmasına Dair Kanun, https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.3.431.pdf [Erişim tarihi: 03.12.2023]
• Kurtoğlu, Kenan: Önemli Bir Turistik Mahal Olarak İstanbul ve Millî Saraylar, İstanbul: Marmara Üniversitesi Yayınları, 1994.
• Mı̇llı̇ Saraylar İdaresı̇ Başkanlığı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesı̇, sayı: 12, 16.07.2018. https:// www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/19.5.12.pdf [Erişim tarihi: 06.12.2024]
• Millî Saraylar İdaresi Başkanlığı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinde Değişiklik Yapılmasına Dair Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi, Nr.44, 6 Eylül 2019. https://www.resmigazete.gov.tr/eski ler/2019/09/20190906‑1.pdf [Erişim tarihi: 06.12.2024]
• Millî Saraylar Sempozyumu: 15‑17 Kasım 1984 Yıldız Sarayı/Şale, [Ankara]: TBMM, 1985.
• Müzelerle Ören Yerlerini Ziyaret Edenlerden Alınacak Ücret Hakkında Kanunun birinci maddesinin de ğiştirilmesi hakkında Kanun, No:6152, Kabul tarihi: 15.VII.1953 (Resmî Gazete ile ilanı: 21.VII.1953‑Sayı:8643). https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/KANUNLAR_KARARLAR/ kanuntbmmc035/kanuntbmmc035/kanuntbmmc03506152.pdf [Erişim tarihi: 29.08.2025]
• Müzelerle ören yerlerini ziyaret edenlerden alınacak ücret hakkında kanun, No:3340, Kabul tarihi:21. III.1938 (Resmî Gazete ile neşir ve ilanı: 28/III/1938‑Sayı:3867). https://www5.tbmm.gov. tr/tutanaklar/KANUNLAR_KARARLAR/kanuntbmmc018/kanuntbmmc018/kanuntbm mc01803340.pdf [Erişim tarihi: 29.08.2025]
• TBMM Hesaplarını İnceleme Komisyonu Raporu, 11.11.1992. https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/ TUTANAK/TBMM/d19/c027/tbmm19027053.pdf [Erişim tarihi: 29.08.2025]
• TBMM Tutanak Dergisi, Dönem IX, Cilt 13, Toplantı 2, Kırk ikinci Birleşim, 20.II.1952. https:// www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d09/c013/tbmm09013042.pdf [Erişim ta rihi: 29.08.2025]
• TBMM Zabıt Ceridesi, C. 6, X. Devre, 1. İctima, 21.III.1955. https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/ TUTANAK/TBMM/d10/c006/tbmm10006053.pdf [Erişim tarihi: 29.08.2025]
• Terzi, Arzu: Hazine‑i Hassa Nezareti, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2000.
• Öz, Tahsin: Hayatım, İstanbul: Topkapı Sarayı Müzesi, 1991.
• Öz, Tahsin: “Topkapı Sarayı Müzesi Onarımları”, Güzel Sanatlar, S. 6, 1949, s. 6‑74.
• Payzın, Ziya: Dolmabahçe Sarayları İçin Fonksiyon Çözümü Önerisi, Ankara: [TBMM], 1977.
• Yıldız, Yasin: “Tarihî ve Kültürel Mirasın Korunmasında Millî Saraylar Yaklaşımı”, Erdem, S. 87, 2024, s. 201‑230.