Osmanlı Belgelerinde Kullanılan Tarih Türleri

Yıl 2019, Cilt: 1 Sayı: 1, 28 - 41, 30.12.2019

Mustafa Özsaray

Öz

Osmanlı Devleti’nde belge düzenine son derece önem verilmiştir. Bu nedenle belge ve defterlerde çok az istisnalar dışında tarih kesinlikle bulunmaktadır. Tarihi olmayan belgenin delil olma değerinin zayıf olacağı ve bazı karışıklıklara yol açacağı bilindiğinden belge üzerinde tarih bulunmasına dikkat edilmiştir. Fakat farklı tarih türlerinin kimi zaman ay belirtilmeden sadece yıl olarak kullanılması belgenin tarihinin Hicrî mi yoksa Rûmî mi olduğunun tespitinde zorlukla karşılaşılmasına yol açmaktadır. Bu makalede, öncelikle Osmanlı Devleti'nde yazışmalarda tarih kullanımına verilen önem ortaya konulacak, belgeler üzerindeki tarihlerin tespitinde karşılaşılan problemler ele alınacak ve Osmanlı belgelerinde görülen tarihlerin doğru tespit edilmesi için tarih türleri ve kullanım kaideleri hakkında bazı pratik bilgiler verilecektir. Bu bilgilerin ardından ise gün ve ay belirtilmeden sadece yıl belirtilen bir tarihin Hicrî mi yoksa Rûmî mi olduğunu tespit etmeye yarayacak ölçüleri ortaya koyacağız. Böylelikle tarihî araştırmalarda belgelerin tarihlerinin tespitini yapmak ve muhtevasına nüfuz etmek nispeten daha kolay hâle gelecek, yanlışa düşme ihtimali çok aza indirgenmiş olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Belgeleri, Takvim, Hicri Tarih, Rumi Tarih, Miladi Tarih

Types of Dates Used in the Ottoman Documents

Öz

An utmost importance was given to the document
order in the Ottoman Empire. For this reason, dates, with very few exceptions,
are certainly present in the documents and registry books in the Ottoman
Archives. Since it is known that the value of the document without history will
be weak as a source and will cause confusion, it has been paid attention to the
date on the document. However, the use of different types of dates sometimes
only as a year without specifying a month causes difficulties in determining
whether the date of the document is Hijri or Julian. In this article, first of
all, the importance of the use of date in the correspondence in the Ottoman
Empire will be dealt, the problems encountered in the determination of the
dates on the documents will be discussed and some practical information will be
given about the types of dates and the rules of usage for the accurate
determination of the dates seen in the Ottoman documents. Subsequently, we will
present the measurements that will help to determine whether the date is Hijri
or Julian with only a year without specified day and month. Thus, it will be
relatively easier to determine the dates of the documents in historical
researches and to penetrate their contents, and the possibility of doing wrong
will be minimized.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Documents, Calendar, Hijri Date, Julian Date, Gregorian Date

Kaynakça

• Akgür, A. Necati: “Takvim”, tdv İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/takvim
• Binark, İsmet: Türk Arşivlerinin Kısa Tarihçesi ve Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğünün Faaliyetleri, Ankara: Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, 1994.
• Demirbaş, Uğurhan v.dğr.: Belgelerle Arşivcilik Tarihimiz, Osmanlı Dönemi I, Ankara: Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları, 2000.
• Gazi Ahmet Muhtar Paşa: Takvîmü’s-Sinîn, Haz. Yücel Dağlı, Hamit Pehlivanlı, Ankara: Genelkurmay Basımevi, 1993.
• Luvis Ma’luf el-Yesûî: el-Müncid, Beyrut: Daru’l-Maşrık, 2012.
• Pakalın, M. Zeki: Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, Sözlüğü, C. I-II-III, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1983.
• Reychman, Jan ve Zajaczkowski, Ananiasz: Handbook of Ottoman-Turkish Diplomatics (Osmanlı-Türk Diplomatikası El Kitabı), Genişleterek İngilizceye Çev. Andrew S.
• Ehrenkreutz, İngilizce’den Türkçe’ye Çev. Mehmet Fethi Atay, İstanbul: Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları, 1993.
• Sakin, Orhan: Osmanlı Arşiv Belgeleri Okuma Kılavuzu, İstanbul: Yeditepe Yayınları, 2014.
• Şemseddin Sami: Kamûs-ı Türkî, Dersaadet: 1317.
• www.ttk.gv.tr/templates/resimler/File/2014yeniyil.pdf [Erişim tarihi: 01.10.2019].