Denizin Saraylıları: Bahriye'de Osmanlı Şehzadeleri

Yıl 2019, Cilt: 1 Sayı: 1, 42 - 65, 30.12.2019

Mehmet Korkmaz

Öz

1839'da Tanzimat Fermanı'nın ilanından sonra devlet idaresinde başlayan köklü değişim süreci Osmanlı hanedan üyelerini de etkiledi. Şehzadeler, hususi hocalardan dersler almakla birlikte devlet okullarına da gitmeye başladılar. Hatta Avrupa'daki hanedan mensupları gibi zamanla çeşitli görevler üstlendiler. Böylelikle devlet protokolünde yer alan şehzadeler kamuoyunda tanınan kimseler hâline geldiler. Bu tanınmada bahriyenin de önemli katkısı oldu. Nitekim Tanzimat'tan itibaren ve bilhassa 1908'de II. Meşrutiyet'in ilanından sonraki dönemde orduda fahrî veya muvazzaf olarak görevlendirilen şehzadelerden bahriyeye kaydedilenler dikkati çekmektedir. Bu makalenin esas konusunu çok bilinmeyen bir husus olan bahriyeli şehzadeler teşkil etmektedir. İlk eğitimlerini sarayda özel hocalar vasıtasıyla alan şehzadelerden bazıları kendi tercihleriyle veya hanedanın kararıyla Harbiye Mektebi ile Bahriye Mektebi'ni tercih ettiler. Bu çalışmada Bahriye Mektebi'ne giren veya padişahın emriyle çocukluk çağında fahrî rütbe verilerek bahriyeye kaydedilen şehzadelerin hayat hikâyeleri ve faaliyetleri arşiv belgeleriyle ortaya konulacaktır. Böylelikle son dönem Osmanlı şehzadelerinden bazılarının toplumsal hayattaki rolleri üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Hanedanı, Şehzade, Bahriye, Şehzade Eğitimi

Ottoman Princes in the Navy

Öz

The process of radical
change in the state administration that began in 1839 after the declaration of
the Tanzimat Edict also affected the members of the Ottoman dynasty. The
princes started to go to public schools as well as taking lessons from private
teachers. Over time, the princes assummed various tasks similar to those in the
European dynasties and became public figures. The navy also made an important
contribution to this recognition. As a matter of fact, since the Tanzimat and
especially after the declaration of the second constitutionalism in 1908, the
princes appointed to the navy were noteworthy among those assigned as honorary
or active duty in the army. The main subject of this article is the princes in
the navy which is not well-known. Some of the princes who received their
initial education from private teachers in the palace preferred the Military
Academy and the Naval Academy with their own preferences or by the decision of
the dynasty. In this study, the life stories and activities of the princes who
were enrolled in the Naval Academy or registered to the navy in childhood by
the order of the sultan will be presented with archival documents. Thus, the
role of some of the late Ottoman princes in social life will be emphasized.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Dynasty, Ottoman Princes, Ottoman Navy, Prince Training

Kaynakça

• Bâb-ı Asafî Hanedan Defteri
• Bâbıâli Evrak Odası
• Dahiliye Nezareti İdare-i Umumiye Evrakı
• Dahiliye Nezareti Sicil-i Ahval İdaresi Defterleri
• Hariciye Nezareti Paris Sefareti
• Hariciye Nezareti Umur-ı Hukuk-ı Muhtalita Müdüriyeti
• İrade Dahiliye
• İrade Dosya Usulü
• Mabeyn-i Hümayun İrade
• Yıldız Esas Evrakı
• Yıldız Perakende Arzuhal Jurnal
• Yıldız Perakende Zabtiye Nezareti Evrakı
• Muamelat Genel Müdürlüğü
• Bahriye Nezareti Fonu
• Bahriye Nezareti Erkan-ı Harbiye-i Bahriye Jurnaller fonu
• Bahriye Nezareti Mektûbî Kalemi Defter ve Evrak Fonu
• Bahriye Yoklama Kalemi Defterleri
• Meclis-i Bahriye Defterleri
• Mülga Bahriye Nezareti
• Sandıklar Kalemi Evrakı
• Şura-yı Bahriye Defterleri
• Şura-yı Bahriye Evrak Fonu
• Açba, Leyla: Bir Çerkes Prensesinin Harem Hatıraları, İstanbul: Timaş Yayınları, 2010.
• Akyıldız, Ali: “Osmanlı Saltanat Veraseti Usulünü Değiştirme ve Sultan Abdülaziz’in Yusuf İzzeddin Efendi’yi Veliaht Yapma Çabaları”, Deutzch-türkische Begegnungen Fetschrift für Kemal Beydilli: Türk Alman Tesadüfleri Kemal Beydilli’ye Armağan, Ed. Hedda Reindl-Kiel-Seyfi Kenan, Berlin: eb Verlag, 2013, s. 507-537.
• Alderson, A. D.: Osmanlı Hanedanının Yapısı, (Türkçesi: Şefaettin Severcan), İstanbul: İz Yayıncılık, 1998.
• Canlı Tarihler, Eşref Albatı Hatıraları, Sayı: xii, İstanbul: Türkiye Yayınevi, 1945.
• Efe, İsmail: “Mütareke Dönemi Asayiş Sorunları ve Çare Olarak Düşünülen Nasihat Heyetleri”, Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (Ocak 2016), C. 6, Sayı: 1, s. 229-247. Engin, Vahdetin: 1868’den 1923’e Mekteb-i Sultani, İstanbul: Galatasaraylılar Derneği Yayınları, 2003.
• Ergin, Osman: Türkiye Maarif Tarihi, C. 3, İstanbul: Eser Matbaası, 1977. Eroğlu, Haldun: Osmanlı Devleti’nde Şehzadelik Kurumu, Ankara: Akçağ Yayınları, 2004. Karateke, Hakan T.: Padişahım Çok Yaşa! Osmanlı Devletinin Son Yüz Yılında Merasimler, İstanbul: Kitap Yayınevi, 2004.
• Kırpık, Cevdet: “Şehzade Eğitimini Çağdaşlaştırma Teşebbüsleri”, Belleten, (Ağustos 2007), Sayı: 261, s. 575-612.
• Kırpık, Cevdet: “Anadolu’da Savaş, İstanbul’da Kanun Hazırlığı ve Hanedan-ı Âli Osman Kararnamesi”, sd ü Fen Edebiyat Fakültesi Dergisi, (Mayıs 2009), Sayı 19, s. 1-24.
• Kırpık, Cevdet: “II. Meşrutiyet’ten Sonra Şehzade Eğitiminde Değişim”, sd ü Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, (Mayıs 2010), Sayı: 21, s. 99-130.
• Kırpık, Cevdet: Osmanlı’da Şehzade Eğitimi, İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2016.
• Korkmaz, Mehmet: “Sultan Mehmed Reşad’ın Oğlu Şehzade Ziyaeddin Efendi (1873-1938)”, Sultan V. Mehmed Reşad ve Dönemi, C. 1, İstanbul: tbmm Milli Saraylar Yayınları, 2018, , s. 140-169.
• Korkmaz, Mehmet: “Yakınçağ Tarih Araştırmalarında Deniz Tarihi (Bahriye) Arşivi’nin Önemi”, 2. Uluslararası Osmanlı Coğrafyası Arşiv Kongresi, Bildiriler C. II, Ankara: T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Yayınları, 2019, s. 751-769.
• Oransay, Gültekin: Osmanlı Devleti’nde Kim Kimdi?, C. 1, Ankara: Küğ Yayınları, 1969.
• Osmanoğlu, Ayşe: Babam Sultan Abdülhamid (Hâtıralarım), İstanbul: Selçuk Yayınları, 3. Baskı, 1986.
• Örenç, Ali Fuat: “Deniz Kuvvetleri ve Deniz Harp Sanayi”, Osmanlı Askerî Tarihî: Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri 1792-1918, Editör: Gültekin Yıldız, İstanbul: Timaş Yayınları, 2017, s. 173-227.
• Özcan, Nuri: “Seyfeddin Efendi, Şehzade", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (dia), İstanbul: tdv Yayınları, 2009, C. xxxvii, s. 31-32.
• Öztuna, Yılmaz: Devletler ve Hanedanlar, Türkiye (1074-1990), C. 2, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1969.
• Şehzade Ali Vâsıb Efendi: Bir Şehzadenin Hâtırâtı Vatan ve Menfâda Gördüklerim ve İşittiklerim, Hazırlayan: Osman Selahaddin Osmanoğlu, İstanbul: yky Yayıncılık, 2004.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı: Osmanlı Devleti’nin Saray Teşkilatı, Ankara: ttk Yayınları, 1945.
• Vak’a-nüvis Ahmed Lûtfî Efendi Tarihi, Yayına Hazırlayan: Ankara: Münir Aktepe, C. X, ttk Yayınları, 1988.
• Dal, Dilara, The Modernization of The Ottoman Navy During The Reign of Sultan Abdülaziz (1861-1876), (Doktora Tezi), University of Birmingham, , 2015.
• Efe, İsmail, Orduda Islahat ve Ordu Müfettişlikleri (1908-1920), (Doktora Tezi), Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, , 2015.
• Genç, Füsun Gülsüm, 19. Yüzyılda Şehzade Olmak: Modernleşme Sürecinde Şehzadeler, (Yüksek Lisans Tezi), Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2015.
• Korkmaz, Mehmet, Basra Körfezi’nde Osmanlı Denizcilik Faaliyetleri (1847-1914), (Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2018.
• Bahriye Salnâmesi, Ondördüncü Def’a, Matbaa-i Bahriye, 1321.
• Bahriye Salnâmesi, Onyedinci Def’a, Matbaa-i Bahriye, 1326.
• Salnâme-i Askerî, İkinci Def’a, Sene 1283.
• Salnâme-i Askerî, Altıncı Def’a, Sene 1292.
• Salnâme-i Askerî, Yedinci Def’a, Sene 1293.
• Salnâme-i Bahrî, Birinci Def’a, Matbaa-i Bahriye, 1307.
• Salnâme-i Bahrî, Onuncu Def’a, Matbaa-i Bahriye, 1317.
• Basiret
• Ceride-i Bahriye
• İkdam