Ahîliğin Nitelikleri ve Fütüvvet Anlayışıyla İlgisi

Yıl 2020, Cilt: 2 Sayı: 2, 161 - 178, 30.12.2020

Mustafa Özsaray

Öz

Ahîlik, Anadolu Selçukluları devrinde doğup gelişmiş, özellikle Osmanlı Devleti'nin kuruluş ve gelişme devrinde çok etkin olmuş bir tarîkattır. Daha çok esnaflar arasında yayılan bu tarîkatın müntesipleri arasında çiftçi, asker, ulema ve ümera da olmuştur. Ahîler çalışma hayatında meslekî ve ahlâkî kurallara sıkı sıkıya bağlı kalmışlardır. Bununla birlikte günlük ibadetlerini ifa etmişler, akşamları tekkelerinde toplanıp zikir ve sohbet meclisleri icra etmişlerdir. Ayrıca bunlar toplum içerisinde paylaşma, cömertlik ve misafirperverlik yönleriyle dikkat çekmişlerdir. Ahîlerin bu nitelikleri tasavvufta var olan fütüvvet anlayışıyla benzerlik göstermektedir. Bu
makalede Ahîliğin nitelikleri ele alındıktan sonra bu kurumun fütüvvet anlayışıyla ilgisi ortaya konulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Ahilik, Fütüvvet, Tasavvuf, Ahî Evran-ı Velî

Kaynakça

• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) Ali Emiri Mahmud I, (AE.SMHD.I.) Babıali Evrak Odası, (BEO.) Evkaf Defterleri, (EV.d.) Evkaf Haremeyn Muhasebesi Defterleri, (EV.HMH.d.) İrade Dahiliye, (İ.DH.) İbnülemin Evkaf, (İE.EV.) Sadaret Mektubî Kalemi Nezaret ve Devair, (A.MKT.NZD.)
• Âbidîn Paşa, Terceme ve Şerh-i Mesnevî-i Şerîf, İstanbul: İrfan Kütübhanesi Neşriyatı, Mahmud Bey Matbaası, 1324.
• Ağırakça, Ahmet: “Ahî, Ahîlik”, Şamil İslâm Ansiklopesidi, İstanbul: Şamil Yayınları, 1990, C. I, s. 58-59.
• Aşıkî, Derviş Ahmed, Aşıkpaşazade Tarihi, haz. Cemil Çiftçi, İstanbul: Mostar Yayınları, 2012.
• Aşıkî, Derviş Ahmed, Tevârîh-i Âl-i Osmân'dan Âşıkpaşazâde Târîhi, İstanbul: Matbaa-i Amire, 1333.
• Attâr, Ferîdüddîn: Tezkiretü'l-Evliya, Ter. Süleyman Uludağ, İstanbul: İlim ve Kültür Yayınları, 1985
• Câmî, Abdurrahman: Nefahâtü'l-üns, Evliya Menkıbeleri, Ter. Lâmiî Çelebi, Haz. Prof. Süleyman Uludağ, Prof. Dr. Mustafa Kara, İstanbul: Marifet Yayınları, 1995.
• Cebecioğlu, Ethem: Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, İstanbul: Anka Yayınları, 2004.
• Devellioğlu, Ferit: Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara: Aydın Kitabevi, 2011.
• Doğan, D. Mehmed: Büyük Türkçe Sözlük, İstanbul: İz Yayıncılık, 1996.
• Eraydın, Selçuk: Tasavvuf ve Tarîkatlar, İstanbul: İfav Yayınları, 1994.
• Et-Tancî, Muhammed: İbn Batûta Seyahatnamesi “Tuhfetü'n-nüzzâr f î garâibi'l-emsâr”, Hazırlayan: Mümin Çevik, İstanbul: Üçdal Neşriyat, 1983.
• Firûzâbâdî, Ebü't-Tâhir Mecdüddin Muhammed b. Yakub b. Muhammed: Besâir zevi't-temyîz f î letâifi'l-Kitâbi'l-Azîz, thk. Ali en-Neccâr, I-VI, Beyrut: el-Mektebetü'l-ilmiyye.
• Gökalp, Haluk: Ahî Evran-ı Veli'nin Menkıbevî Kişiliği, Gazi Üniversitesi Ahîlik Kültürünü Araştırma Merkezi Ahîlik Araştırmaları Dergisi, C. I, sayı. 2.
• https://sozluk.gov.tr [Erişim tarihi: 26. 7. 2020]
• Hucvirî: Keşfu'l-Mahcûb, Haz. Süleyman Uludağ, İstanbul: Dergâh Yayınları, 1982.
• Hülagu, M. Metin: Ahî Evran ve Ahîlik, https://docplayer.biz.tr/11206921-Ahi-Evran-ve-ahilik-profdr-m-metin-hulagu.html [Erişim tarihi: 26. 7. 2020]
• İbn Battûta, Ebu Abdullah Muhammed et-Tanci, İbn Battûta Seyahatnamesi, Çev. A. Sait Aykut, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2000.
• İbn Manzûr, Ebü'l-Fazl Muhammed b. Mükerrem b. Ali el-Ensârî: Lisânü'l-Arab, thk. Abdullah Ali Kebir/Muhammed Ahmed Hasbullah/Hâşim Muhammed eş-Şâzelî, Kahire: I-VI, Dâru'l-maârif.
• Râgıb el-İsfahânî, Ebü'l-Kāsım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal: el-Müfredât fî garîbi'l-Kur’ân, thk. Safvân Adnân ed-Dâvûdî, Beyrut: Dâru'l-Kalem, 1412.
• Kazıcı, Ziya:“Ahîlik”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), C. I, 1988, s. 540-542.
• Komisyon: “Fütüvvet”, Büyük Larousse, İstanbul: Milliyet Yayınları, 1993, C. IX, s. 4341.
• Komisyon: “Ahîler”, İnönü Ansiklopedisi, Ankara: Milli Eğitim Basımevi, 1946, C. I, s. 236-237.
• Kuşeyrî, Abdulkerim: Kuşeyrî Risalesi, Ter. Dilaver Selvi, İstanbul: Semerkand Yayınları, 2009.
• Özerkmen, Necmettin: “Ahîliğin Tarihsel – Toplumsal Temelleri ve Temel Toplumsal Fonksiyonları – Sosyolojik Yaklaşım”, Ankara Ünv. DTCFD, 44, (2004).
• Özsaray, Mustafa: Arşiv Belgeleri Işığında Osmanlı'da Devlet Tekke İlişkileri (XIX. Yüzyıl), (Doktora Tezi), Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslâm Bilimleri Anabilim Dalı, İstanbul: 2018.
• Pakalın, M. Zeki: Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1983. Sami, Şemseddin: Kāmûs-ı Türkî, Dersaadet: İkdam Matbaası, 1317.
• Selvi Dilaver: “Fütüvvet ve Ahîlik Teşkilatlarının Ahlâkî İlkelerinin Oluşmasında Tasavvufun Öncülüğü”, İhya Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi, 2/1 (Ocak 2016), s. 1-37.
• Sevgi, H. Ahmet: “Hüsâmeddîn Çelebi”, TDV İslâm Ansiklopedisi, (İstanbul: TDV Yayınları, 1988), C. XVIII, s. 511-512.
• Solak, Fahri: Ahîlik, Kuruluşu, İlkeleri ve Fonksiyonları, İstanbul: İto Yayınları, 2009.
• Şükûn, Ziya: Farsça-Türkçe Lûgat, Gencine-i Güftâr Ferheng-i Ziyâ, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1996.
• Tuğlacı, Pars: Okyanus, 20. Yüzyıl Ansiklopedik Türkçe Sözlük, İstanbul: Pars Yayınları, 1971.
• Uludağ, Süleyman: Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2005.
• Ülgen, Erol: “Ahîlik”, Osmanlı Ansiklopedisi, İstanbul: İz Yayıncılık, 1996, C. I, s. 24.
• Yılmaz, H. Kamil: Ana Hatlarıyla Tasavvuf ve Tarîkatlar, İstanbul: Ensar Yayınları, 2014.