Libya Arşiv ve Tarihî Araştırmalar Merkezi'ndeki Osmanlı Evrakı

Yıl 2021, Cilt: 3 Sayı: 3, 78 - 98, 31.12.2021

Selami Kurt

Öz

Bu çalışmada Libya Arşiv ve Tarihî Araştırmalar Merkezindeki Osmanlı dönemine ilişkin belge koleksiyonları, nitelik ve nicelik bakımından tespit edilmeye çalışılmıştır. 1911'deki İtalyan işgalinde Trablusgarb vilayet arşivindeki “Birinci Osmanlı Dönemi” (1551-1711) evrakının tamamı ile “Karamanlı Dönemi”nin (1711-1835) tamamına yakını yok edilmiştir. Geriye sadece “İkinci Osmanlı Dönemi” (1835-1911) evrakı kalmıştır. 6.573 defter ve 2.257 klasör belgeden oluşan ve bugün Libya Arşiv ve Tarihî Araştırmalar Merkezinde muhafaza edilen bu evrak, hem Osmanlı Trablusgarbı'nın hem de Libya halkının idari, mali, hukuki ve siyasi tarihini aydınlatacak ana kaynak durumundadır. Toplam 2.146 dosya ve 1.557 defterden oluşan idari işler belgeleri, Libya'daki Osmanlı evrakının en hacimli kısmıdır. Mali işlerle ilgili belgeler, çeşitli türlerdeki toplam 3.524 defterden oluşur. Bu defterlerden 2.739'u aşar defteridir. Hukuki belgeler, 774 adet şerʽiyye sicili ile 718 adet idari sicil dosyasından oluşur. 93 adet konsolosluk dosyası, siyasi belgeler kısmında değerlendirilebilir. Ayrıca Libya Arşiv ve Tarihî Araştırmalar Merkezinde Osmanlı döneminde yayımlanmış 9 gazete ve 2 dergi bulunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Libya Arşiv ve Tarihi Araştırmalar Merkezi, OSMANLI EVRAKI, Trablusgarp

Teşekkür

Teşekkür eder çalışmalarınızda kolaylıklar dilerim.

Ottoman Documents in The Libya Center For Archives And Historical Studies

Öz

In this study, the document collections pertaining to the Ottoman period in the Centre for Libyan Archives and Historical Studies were tried to be determined in terms of quality and quantity. Unfortunately, during the Italian occupation in 1911, all of the “First Ottoman Period” (1551-1711) documents in the Tripoli provincial archives and almost all of the Ottoman archives related to “Karamanlı Period” (1711-1835) were destroyed. Only the documents belonging to the “Second Ottoman Period” (1835-1911) survived. These extant archives, consisting of 6.573 registry books and 2.257 folders, which are kept in the Centre for Libyan Archives and Historical Studies today, is the main source that will shed light on the administrative, financial, legal and political history of both the Ottoman Tripoli and the Libyan people. Administrative affairs documents, consisting of a total of 2.146 files and 1.557 registry books, constitute the most voluminous part of the Ottoman documents in Libya. Documents related to financial affairs consist of a total of 3.524 registry books of various types. 2.739 of these registry books are tithe books. Legal documents consist of 774 court record books and 718 administrative register files. 93 consular files can be evaluated as parts of the political documents section. In addition, 9 newspapers and 2 journals published during the Ottoman period are preserved in the Centre for Libyan Archives and Historical Studies.

Anahtar Kelimeler

The Centre for Libyan Archives and Historical Studies, Ottoman Documents, Tripoli

Kaynakça

• Abdurrahman Şeref: “Evrak-ı Kadime ve Vesâik-i Tarihiyyemiz”, Târîh-i Osmânî Encümeni Mecmuası (TOEM), Sayı: 1, 1 Nisan 1326/14 Nisan 1910, ss. 9-19.
• Avrupa Arşivlerinde Osmanlı İmparatorluğu, Edit. Yonca Köksal, Mehmet Polatel, Ankara: Vekam Yayınları, 2015.
• Azamat, Nihat: “Senûsî, Ahmed Şerîf”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), 2009, XXXVI, s. 527-529.
• Baş, İbrahim: Osmanlı’dan Günümüze Türk Arşivlerindeki Tasnif Sistemleri ve Arşiv Belgelerinin Hizmete Sunumu, (Doktora Tezi), Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2019.
• Başbakanlık Osmanlı Arşiv Rehberi, haz. İskender Türe - Salim Kaynar, İstanbul: Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yay., 2017.
• Gökkubbe Altında Birlikte Yaşamak: Belgelerin Diliyle Osmanlı Hoşgörüsü, haz. Cevat Ekici, Ankara: Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yay., 2006.
• Osmanlı’dan Günümüze İnsanî Diplomasi, Cihan-Penâh, haz. Muzaffer Albayrak vd., İstanbul: Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yay., 2016.
• Bostan, İdris: “Sâlyâne”, DİA, 2009, XXXVI, s. 59-60.
• Cuhaydar, Ammar Muhammed, el-Kuloğliyye Fî Libya, Trablus: www.tieob.com, 2021.
• Cuhaydar, Ammar Muhammed; Eş-Şerîf, İbrahim Salim; Eş-Şerîf, El-Fercânî Salim; Ebu Halfâye, Muhammed Salim: Levahât Muhtâra Min Hareketi’t-Te’lîf ve’l-Verâka Fî Libya, Merkezü Cihâdi’l-Lîbiyyîn li’d-Dirâsâti’t-Târihiyye Şu’betü’l-Vesâik ve’l-Mahfûzât, 2004.
• Durmuş, Lokman: Libya-Darbenin Pençesinden Silahlı Devrime 17 Şubat Devrimi’nin Tarihi, İstanbul: Ekin Yayınları, 2016.
• El-Cerârî, Muhammed Tahir; Eş-Şerîf, el-Fercânî Salim: El-Bel’azî, Nâdiye Mustafa; el-Merkez el-Lîbî li’l-Mahfûzâti ve’d-Dirâsêti’t-Târihiyye, Bingazi: Dâru’l-Kütübi’l-Vataniyye, 2014.
• El-Ensârî, Ahmet Bek en-Nâib: el-Menhelü’l-Azb Fî Tarih-i Trablusgarb, Bingazi: Dâru’l-Fercânî, 2015.
• Faroqhi, Suraiya: Osmanlı Tarihi Nasıl İncelenir?, çev. Zeynep Altok, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1999.
• İnalcık, Halil: “Osmanlı Tarihi En Çok Saptırılmış, Tek Yanlı Yorumlanmış Tarihtir”, söyleşiyi Yapan: İlber Ortaylı, Cogito, Osmanlılar Özel Sayısı, 19 (1999), s. 29-40.
• Kavas, Ahmet: “Kuloğlu”, DİA, 2002, XXVI, s. 358-359.
• Kavas, Ahmet: “Trablusgarp”, DİA, 2011, XLI, s. 288-291.
• Kavas, Ahmet – Orhan Koloğlu: “Libya”, DİA, 2003, XXVII, s. 174-184.
• Özdağ, Abdullah, Trablugarp Vilayeti'nde İdari ve Sosyo-Ekonomik Yapı (1876-1911), (Doktora Tezi), Gazi üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2014.
• Pakalın, Mehmet Zeki, “Sâlyâne”, Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C. III, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1983, s. 111-112.
• Şeşen, Ramazan, “Dâviyye ve İsbitâriyye”, DİA, 1994, IX, s. 19-21.
• Taş, Abdullah Erdem, Osmanlı Garp Ocaklarından Trablusgarp Eyaleti: Karamanlılar Dönemi (1711-1835), (Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2016.
• Taş, Abdullah Erdem, “İspanyol İşgalinden Osmanlı Fethine: 16. Yüzyılın İlk Yarısında Trablusgarp'ta Türk Direnişi”, İslam Medeniyeti Araştırmaları Dergisi (İMAD), C. II, S. 1, Aralık 2016. s. 32-50.
• Taş, Abdullah Erdem, “Cezayir-i Garp Vilayeti'nin Kuruluşu Meselesi ve İlk Cezayir Beylerbeyileri”, İslam Medeniyeti Araştırmaları Dergisi (İMAD), C. V, Sayı: 2, Aralık 2020, s. 250-284.
• U’reybî, Muhammed Tahir, Devrü’l-Arşîf Fi’n-Nizâmi’l-Vatanî Li’l-Ma’lûmât, Dirâse Tatbîkiyye alâ Dâri’l-Mahfûzâti’t-Tarihiyye, Bingazi: Akademiyyetü’l-Fikri’l-Cemâhirî, 2010.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Büyük Osmanlı Tarihi, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları, C. II, 1995.
• Elektronik Kaynaklar ÖZTÜRK, Ahmet, “1974 Kıbrıs Barış Harekatı ve Libya’nın Teknik Yardımı”, http://www.kirmizilar.com., /index.php/guncel-yazilar3/5110-1974-kibris-baris-harekati-ve-libya-nin-teknik-yardimi 24.05.2020. (Erişim 09.11.2021)
• “Reuters: Libya Türkiye’den Resmen Askeri Destek İstedi”, https://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-50916844, 26.12.2019 (Erişim 09.11.2021).
• “Türkiye’nin Desteği 2020 Yılında Libya’nın Kaderini Değiştirdi”, https://www.aa.com.tr/tr/dunya/turkiyenin-destegi-2020-yilinda-libyanin-kaderini-degistirdi/2093486, 30.12.2020 (Erişim 09.11.2021).
• “Cezayir’den Fransa’ya: Osmanlı Arşivlerini İade Edin”, https://www.haksozhaber.net/cezayirden-fransaya-osmanli-arsivlerini-iade-edin-141949h.htm, 6.04.2021 (Erişim 09.11.2021).