A Note to the Use of the Ottoman Archives in Environmental and Climate History Studies: Rain Prayer

Yıl 2021, Cilt: 3 Sayı: 3, 133 - 151, 31.12.2021

Alim Baki Akkoç

Öz

Environmental and climate problems have begun to turn into major crises since the twentieth century in particular by making themselves apparent much more with the industrialization and increase in the human population. The need for a comprehensive and thorough study of the experienced problems made it necessary to reveal how the issue occurred in the historical process or how often similar events happened in the past. The Ottoman Archive, which continues its service under the Directorate of State Archives and preserves the archival documents produced during the Ottoman Empire, is among the few archives in the world with substantial document collections. The documents to be found in the researches made under different titles and subjects regarding the environmental and climate history in the Ottoman Archives might bring new perspectives to the research areas. Although the Rain Prayer is an ancient ritual in terms of religion and culture, it provides us with data about the times and places where the prayer is performed. Documents related to the rain prayer were identified and classified according to the reasons for their production by the research carried out in the Document Scanning System of the Directorate of State Archives. Finally, the places where the prayer for rain was performed are shown on the map and the periods when the prayer took place are shown in the table based on these documents. Thus, it was ensured that the issue could be analyzed statistically more easily.

Anahtar Kelimeler

Climate and Environmental History, Ottoman Archives, Rain Prayer, Drought

İklim ve Çevre Tarihi Araştırmalarında Osmanlı Arşivinin Kullanımına Bir Derkenar: Yağmur Duası

Öz

Özellikle XX. yüzyıldan itibaren sanayileşme ve insan nüfusunun artması ile birlikte çevre ve iklim problemleri kendisini çok daha fazla hissettirerek büyük krizlere dönüşmeye başlamıştır. Yaşanan sorunların etraflıca ve derinlemesine araştırılma ihtiyacı meselenin tarihsel süreçte nasıl cereyan ettiğinin veya benzer hadiselerin geçmişte hangi sıklıkta meydana geldiğinin açığa çıkarılmasını zaruri kılmıştır. T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı bünyesinde faaliyetlerini sürdüren Osmanlı Arşivi, Osmanlı Devleti döneminde üretilen arşiv belgelerinin muhafaza edildiği çok zengin belge koleksiyonlarına sahip dünyanın sayılı arşivleri arasında yer almaktadır. Osmanlı Arşivinde çevre ve iklim tarihine yönelik araştırılacak alanlara temas eden farklı başlık ve temalarda yapılacak taramalarda tespit edilen belgeler araştırma alanlarına yeni perspektifler kazandırmaktadır. Yağmur Duası, dini ve kültürel açıdan kadim bir ritüel olmakla birlikte duanın icra edildiği zaman ve yerlerle ilgili olarak yaşanan kuraklık hadisesinde bizlere veriler sunmaktadır. Bu doğrultuda Devlet Arşivleri Başkanlığının Belge Tarama Sisteminde yapılan araştırma sonucunda yağmur duasıyla ilgili belgeler tespit edilerek bunların üretilme gerekçelerine göre tasnifi yapılmıştır. En sonunda ise bu belgelerden hareketle yağmur duasının icra edildiği yerler harita üzerinde, duanın gerçekleştiği dönemler ise tabloda gösterilmiştir. Böylece meselenin istatistiki açıdan daha rahat analiz edilmesine imkân tanınmıştır.

Anahtar Kelimeler

İklim ve Çevre Tarihi, Osmanlı Arşivi, Yağmur Duası, Kuraklık

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• Bâb-ı Âsafî Divân-ı Hümâyûn Siccillâtı Mühimme Defterleri (A.DVNS.MHM.d.), Cevdet İktisat (C.İKTS.), Dâhiliye Şifre (DH.ŞFR.), Hatt-ı Hümayunlar (HAT.), İrâde Dâhiliye (İ.DH.), Meclis-i Vâlâ (MVL.), Sadâret, Mektubî, Nezâret ve Devâir Evrakı (A.MKT.NZD.), Teftişât-ı Rumeli Evrakı, Kosova (TFR.I.KV.), Yıldız Mütenevvia (Y.MTV.), Yıldız Parakende Umumî (Y.PRK.UM.)
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi Rehberi, haz. İskender Türe, Salim Kaynar, T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, İstanbul, 2017.
• Demren, Özlem: "Yağmur Yağdırma Ritüeli Çerçevesinde Ortaköy 'Yağmur Duası' " Türkbilig, 2006/12, s.76-77.
• İğci Tijen, Çobanoğlu, Nesrin: "İklim Değişikliğinin ve İklim Değişikliğiyle İlgili Küresel Anlaşmaların Çevre Etiği Bakımından Değerlendirilmesi", Ankara Üniversitesi Çevrebilimleri Dergisi, 7 (2), (2019), s.130-146.
• İlhan, Duygu: Türkiye’de Benimsenen Çevre Etiği Yaklaşımları: Gönüllü Çevre Kuruluşları Örneği, (Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2013.
• Kavas, Ahmet: “Osmanlı’da Yağmur Duası”, haz. Sabri Koz, İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2007, s. 225-242.
• Kuzucu, Kemalettin: “Kıtlığa Karşı Yağmur Duası” Antik Çağ’dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi: Toplum, C. IV, 2015, s. 419-421.
• Sümer, Gülizar Çakır: “Türkiye’de Bilimsel Etkinlikler Üzerinden Çevre'nin Tarihsel Yolculuğu: 1960-2008 Dönemi” Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C.10 . (2010), s. 239-260.
• Türkeş, Murat: "Küresel iklim değişikliği nedir? Temel kavramlar, nedenleri, gözlenen ve öngörülen değişiklikler", İklim Değişikliği ve Çevre Dergisi, C.1, S.1, (2008), s. 26-37.
• Yenigün, İbrahim: Günümüzle Karşılaştırmalı Değerlendirmeler Işığında Çevre Tarihi, (Doktora Tezi), Harran Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Şanlıurfa, 2017.
• Wedding, Hartmann: "Dünyanın İklim Tarihi", Maden Tetkik ve Arama Dergisi, C. 72, S. 72 (1969). s. 194-203.
• Vi An Lu: "XIV. ve XVII. Yüzyıllarda İklimsel ve Doğal Şartların Osmanlı İmparatorluğu’na Etkisi", PESA Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. 4, S. 2, (Temmuz 2018), s. 216-240.
• Elektronik Kaynaklar Mustafa Baktır: "İstiskā", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/istiska (30.06.2021).