Menteşe Sancağında Suhte İsyanları (1559-1576)

Yıl 2024, Cilt: 6 Sayı: 6, 147 - 164, 20.12.2024

Özlem Yılmaz

https://doi.org/10.59054/hed.1466814

Öz

XVI. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Osmanlı Devleti'nde yaşanan ekonomik sorunlar ve eğitim sisteminde yaşanan aksaklıklar, sistemin bir parçası olan ve özellikle medrese öğrencilerinden oluşan suhteleri mali açıdan oldukça zor bir durumda bırakmıştır. Sosyal düzen içerisinde kendilerine bir yer edinemeyen ve görev alamayan suhteler, alternatif bir geçim kapısı olarak suça yönelmişler ve bu durum Osmanlı tarihinde “Suhte İsyanları” olarak adlandırılan olayların yaşanmasına sebep olmuştur. Suhtelerin çıkarmış oldukları bu isyanlar, Anadolu'nun birçok kazasında görülmekle birlikte en yoğun yaşandığı sancaklardan biri de Menteşe'dir. Bu çalışmada Divan-ı Hümayun'da alınan kararların kaydedildiği mühimme defterleri ile dönemin durum ve şartlarını ortaya koyan araştırma ve inceleme eserleri kullanılacak ve Menteşe sancağı özelinde suhte isyanları hükümlere yansıdığı kadarıyla ortaya konulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Eğitim, Suhte, Osmanlı Devleti, isyan, Menteşe Sancağı

Suhte Rebellions in the Sanjak of Menteşe (1559-1576)

Öz

The economic problems experienced in the Ottoman Empire since the second half of the XVI century caused negative effects in many areas, including the education system. The disruptions experienced in the education system have left the suhtes, who were mostly madrasah students and a part of the system, in a very difficult situation. Suhtes, who could not find a place for themselves in the social order and could not be appointed, turned to crime as an alternative source of income, and this caused the events known as the “Suhte Revolts” in Ottoman history. Suhte rebellions, which grew larger due to economic reasons, affected many districts of Anatolia, and one of the regions where they were most active was the Menteşe sanjak. In this study, the mühimme registers, which record the decisions taken in the Divan, and scholarly research and analyses on the situation and conditions of the period will be used, and the suhte rebellions in the Menteşe sanjak in particular will be examined as far as they are reflected in the imperial orders.

Anahtar Kelimeler

Education, Suhte, Ottoman Empire, Revolt, Menteşe sanjak

Kaynakça

• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Bâb-ı Âsafî Divan-ı Hümâyûn Sicillatı Mühimme Defterleri (A.DVNS. MHM.d) 3/1, 3, 8, 22, 32, 33, 35, 36, 38, 230, 283, 411, 423, 672, 1029.
• BOA, A. DVNS. MHM. d., 4/601, 754, 985, 1019.
• BOA, A. DVNS. MHM. d., 5/30, 31, 33, 38, 39, 84, 115, 516, 559, 569, 570, 573, 576, 577, 611, 732, 798, 922, 968, 1032, 1247, 1386.
• BOA, A. DVNS. MHM. d., 6/429, 453, 454, 521, 561, 562, 565, 594, 595, 597, 702, 705, 714, 884, 1110, 1118, 1215.
• BOA, A. DVNS. MHM. d., 7/1214, 1215, 1249, 1250, 1253, 1254, 1255, 1256, 1271, 1314, 1932.
• BOA, A. DVNS. MHM. d., 16/396, 398.
• BOA, A. DVNS. MHM. d., 22/40, 678.
• BOA, A. DVNS. MHM. d., 24/520, 655, 748, 749.
• BOA, A. DVNS. MHM. d., 26/120, 153, 459.
• BOA, A. DVNS. MHM. d., 30/264, 787. BOA, A. DVNS. MHM. d., 31/403, 404. BOA, A. DVNS. MHM. d., 34/242, 267. BOA, A. DVNS. MHM. d., 35/118.
• Kaynak Eserler: Akdağ, Mustafa: Türk Halkının Dirlik ve Düzenlik Kavgası “Celali İsyanları”, Ankara: Bilgi Yayınevi, 1975.
• Akdağ, Mustafa: “Türkiye Tarihinde İçtimaî Buhranlar Serisinden: Medreseli İsyanları”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, XI, 1-4(1949), 361-387.
• Akdağ, Mustafa: “Softa”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), 2009, XXXVII, 342-343.
• Atay, Hüseyin: Osmanlılarda Yüksek Din Eğitimi, Medrese Programları- İcazetnâmeler Islahat Hareketleri, İstanbul: Dergâh Yayınları, 1983.
• Baltacı, Cahit: XV-XVI. Asırlar Osmanlı Medreseleri, İstanbul: İrfan Matbaası, 1976.
• Barkey, Karen: Eşkıyalar ve Devlet; Osmanlı Tarzı Devlet Merkezileşmesi, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1999.
• Bilgin, Feridun: “Kıbrıs'ın Fethi İçin Yapılan Hazırlıklar (Arşiv Belgelerine Göre)”, Mukaddime, VI, 1(2015), 79-100.
• Bostan, İdris: “İnebahtı Deniz Savaşı”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), 2000, XXII, 287-289.
• Bostan, İdris: “Malta”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), 2003, XXVII, 539-542.
• Emecen, Feridun: İmparatorluk Çağının Osmanlı Sultanları II, İstanbul: İSAM, 2018.
• Emecen, Feridun: “Süleyman I”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), 2010, XXXVIII, 62-74.
• Hızlı, Mefail: “Osmanlı Klasik Döneminde Medrese”, TÜRKLER, XI, (2002), 426-435.
• Hızlı, Mefail: “Osmanlı Medreselerinde Bozulma”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6, sy 6 (1994): 12.
• İkiel, Cercis: “Muğla İlinin Coğrafi Özellikleri”, haz. Ali Abbas Çınar, Muğlaname (Muğla ve İlçeleri Kültürü Üzerine Makaleler), 1(2006), 55-62.
• İnalcık, Halil: Kuruluş Dönemi Osmanlı Sultanları, İstanbul: İSAM Yayınları, 2022.
• İnalcık, Halil: “Adaletnâmeler”, BELGELER, II (1965), 49-142.
• İpşirli, Mehmet: “Cer”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), 1993, VII, 388-389.
• İzgi, Cevat: Osmanlı Medreselerinde İlim: Riyazî İlimler, İstanbul: İz Yayıncılık, 1997.
• Koç, Yunus: “XVI. Yüzyılın Ortalarında Osmanlı İmparatorluğu'nda Suhte Olayları”, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 18 (2013), s. 147-159.
• Kundakçı, Sibel: “Kastamonu, Bolu ve Çankırı Sancaklarında Suhte Olayları (1559-1576)”, Abant Sosyal Bilimler Dergisi 22, 3 (30 Kasım 2022), s. 1155-70.
• Kütükoğlu, Mübahat S.: “Temessük”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), 2011, XL, 413-414.
• Merçil, Erdoğan: “Menteşeoğulları”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), XXIX, 2004, s. 152, 153
• Naki, Emrah: “1574 Tunus Seferi Üzerine Yeni Bir Bakış”, OTAM, 40(Güz-2016), 129-144.
• Peçevî, İbrahim: Târîh-i Peçevî, İstanbul: Topkapı Sarayı, Bağdat Köşkü, 206, 1b-355b.
• Sümer, Faruk: “Yörükler”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), 2013, XLIII, 570-573.
• Toka, Gökhan: XVI. Yüzyıl (1550-1585) Osmanlı Bursa'sında Suhte Ayaklanmaları, İstanbul: Bahçeşehir Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Turan, Şerafettin: Kanunî'nin Oğlu Şehzâde Bayezid Vak‘ası, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1961.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı: Osmanlı Devleti'nin İlmiye Teşkilatı, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1988.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı: Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1937.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı: Osmanlı Tarihi, II ve III, Ankara: Türk Tarih Kurumu 1988.
• White, Sam: Osmanlı'da İsyan İklimi- Erken Modern Dönemde Celâli İsyanları, çev. Nurettin Elhüseyni, İstanbul: Alfa Tarih, 2013.
• Wittek, Paul: Menteşe Beyliği, çev. O. Ş. Gökyay, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1999.
• Yılmaz Solak, Özlem: Mühimme Defterlerine Göre Osmanlı Devleti'nde Suhte İsyanları (1558-1576). Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, 2014.