Osmanlı’da Eyalet Askerlerinin Kale Tamirinde İstihdamı: Vidin Kalesi Örneği (1719-1723)

Yıl 2024, Cilt: 6 Sayı: 6, 219 - 240, 20.12.2024

Bekir Gökpınar

https://doi.org/10.59054/hed.1541035

Öz

Osmanlı askerî teşkilatı içinde önemli yere sahip olan eyalet askerlerinin en kala balık sınıfı timarlı sipahilerdi. Devlete ait topraklar timarlı sipahiye tevcih edilir, sipahi vergisini toplar ve karşılığında savaş için tam teçhizatlı atlı asker beslerdi, böylelikle merkezî hazineye yük olmadan büyük miktarda asker savaşa hazır olurdu. XVI. yüzyıl sonuna kadar imparatorluğun yeni fetihlerle genişlemesine paralel timar askerinin mevcudu sürekli artmıştı. Ancak bu yüzyıl sonlarından itibaren fetihlerin yavaşlaması, askerî alanda yaşanan dönüşümler ve kurumların bozulmaya başlaması timarlı süvari teşkilatını da etkilemiştir. XVII. yüzyıl ortalarından itibaren timarlı sipahiler siper kazma, yol ve köprü yapımı, kale inşası ve tamiri, tabya yapımı, sipere girme, toprak taşıma ve hendek temizleme gibi geri hizmet işlerinde istihdam edilmeye başlanmıştı. Osmanlı İmparatorluğu'nun Karlofça Antlaşması (1699) ile başlayan Orta Avrupa'dan geri çekilme süreci Pasarofça Antlaşması (1718) ile devam etmiş, söz konusu antlaşma ile Tuna ötesindeki topraklar kaybedildiği gibi Belgrad dahi Habsburgların eline geçmişti. Osmanlı için Balkanlar'da yeni serhat artık Niş ve Vidin olmuştu. İşte Osmanlılar, Habsburglara karşı sınır hattında yer alan bu kaleleri yeniden tahkim etmişti. 1719-1723 yıllarında yapılan bu tahkimat sürecinde Rumeli ve Anadolu'dan çok sayıda eyalet askeri istihdam edilmişti. Çalışmamızda Vidin Kalesi'nde bu tarih aralığında yapılan inşaat ve tamir işlerinde eyalet askerinin rolü ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Habsburg, Vidin Kalesi, eyalet askeri, tamirat.

Destekleyen Kurum

Bandırma Onyedi Eylül Üniversitesi

Proje Numarası

BAP-22-1004-001

The Employment of Provincial Soldiers in Fortress Repair in the Ottoman Empire: The Example of Vidin Fortress

Öz

The most populous class of provincial soldiers, which had an important place in the Ottoman military organisation, were the sipahi cavalry with fiefs (timars), known also as timariots. The lands belonging to the state were assigned to the timariots, the timariot collected the tax and in return fed fully equipped mounted soldiers for warfare, thus a large number of soldiers were ready for war without burdening the central treasury. Until the end of the XVI century, in parallel with the expansion of the empire through new onquests, the number of fief soldiers increased continuously. However, as of the end of this century, the slowdown in conquests, the transformations in the military field and the deterioration of institutions also affected the organisation of the fief cavalry. From the mid-XVII century onwards, timariots began to be employed in back service jobs such as trench digging, road and bridge construction, castle construction and repair, bastion construction, entering trenches, carrying soil and clearing ditches. The withdrawal process of the Ottoman Empire from Central Europe, which started with the Treaty of Karlowitz (1699), continued with the Treaty of Passarowitz (1718), and with the said treaty, the lands beyond the Danube were lost and even Belgrade fell into the hands of the Habsburgs. The new frontier for the Ottomans in the Balkans was now Niš and Vidin. The Ottomans had fortified these fortresses on the border line against the Habsburgs. During these fortifications between 1719-1723, a large number of provincial soldiers from Rumelia and Anatolia were employed. In this study, the role of the provincial troops in the construction and repair works carried out in Vidin Castle during this period will be discussed.

Anahtar Kelimeler

Ottoman, Habsburg, Vidin fortress, provincial military, repairs

Proje Numarası

BAP-22-1004-001

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı(BOA) Bâb-ı Âsafî Divân-ı Hümâyûn Sicillâtı Mühimme Defterleri (A.DVNS. MHM.d.), 104, 111, 112, 119, 127,129, 130, 131.
• Maliyeden Müdevver Defterler (MAD.d.), 5340, 9906, 9908.
• Ali Emiri Mehmed IV (AE. SMMD. IV), 62/7267; 42/4763.
• Ali Emiri Ahmed III (AE. SAMD. III), 4/268; 10/934; 42/4102; 181/17610; 205/19819.
• İbnülemin Dahiliye (İE. DH.), 35/3060.
• Araştırma ve İnceleme Eserleri
• Acun, Fatma: “Klasik Dönem Eyalet İdare Tarzı Olarak Timar Sistemi ve Uygulaması”, Türkler, 9, Ed. Hasan Celal Güzel vd., Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002, s. 899-908.
• Akdağ, Mustafa: “Genel Çizgileriyle XVII. Yüzyıl Türkiye Tarihi”, Tarih Araştırmaları Dergisi, IV/6 7(1966), s. 201-247.
• Aksu Kılıç, Leyla: Tarihi Süreç İçinde Timar Sistemi: Ordu Yöresi (1455-1839), (Doktora Tezi), Gazi Üni versitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2012.
• Ayçiçeği, Bünyamin: “Bağdat'lı Rûhî'nin (ö.1014/1605-1606) Gazellerinde Deyimler”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 38(2018), s. 163-202.
• Barkan, Ömer Lütfi: “Timar”, İslam Ansiklopedisi (MEB), 1979, XII/1, 2.bs., s. 286-333.
• Doğan, Mehmet: “IV. Murad Zamanında Timar Sisteminde Reform ve İhya Çabaları”, Mavi Atlas, 9(2021), s. 198-2014.
• Emecen, Feridun M.: “Bedel”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), 1992, V, s. 301.
• Göger, Veysel: “Taş Yasdanup Toprak Döşenenler: Kandiye Kuşatması Örneğinde Osmanlı Asker lerinin Metristeki Mücadele ve Yaşamı (1667-1669)”, Osmanlı Araştırmaları, 52(2018), s. 41-78.
• İnalcık, Halil: “Osmanlı Timar Rejimi ve Sipahi Ordusu”, Türk Kültürü, 118 (Ağustos 1972), s. 139-146.
• İnalcık, Halil: “Timar”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), 2012, XLI, s. 168-173.
• Kılıç, Orhan: 18.Yüzyıl İlk Yarısında Osmanlı Devleti'nin İdarî Taksimatı, Elazığ: Ceren Matbaacılık, 1997. Köprülü, M. Fuad: Bizans Müesseselerinin Osmanlı Müesseselerine Tesiri, İstanbul: Ötüken Yayınları, 1981.
• Murphey, Rhoads: Osmanlı'da Ordu ve Savaş (1500-1700), çev. M. Tanju Akad, İstanbul: Homer Kitabevi, 2007.
• Özcan, Abdülkadir: “Osmanlı Askerî Teşkilatı”, Osmanlı Devleti ve Medeniyeti Tarihi, Ed. Ekmeled din İhsanoğlu, İstanbul: IRCICA, 1994, I, s. 337-374.
• Özcan, Abdülkadir: “Osmanlı Devleti'nin Askerî Yapısı”, Genel Türk Tarihi, 6, Ed. Hasan Celal Güzel-Ali Birinci, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002, s. 249-273.
• Özcan, Abdülkadir: “Osmanlı Devleti'nin Askerî Yapısı”, Türkler, Ed. Hasan Celal Güzel vd., Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002, X, s. 107-121.
• Özkaya, Yücel: “XVIII. Yüzyılın Sonlarında Timar ve Zeametlerin Düzeni Konusunda Alınan Ted birler ve Sonuçları”, Tarih Dergisi, 32 (1979), s. 219-254.
• Punar, Bünyamin: Askerî Dönüşüm Çağında Osmanlı Timar Sistemi (1645-1739), (Doktora Tezi), İstan bul 29 Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2024.
• Purde, Kadir: Uyvar Seferinin Lojistiği: İaşe, İkmal ve Finans (1663-64), (Doktora Tezi), İstanbul Üni versitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2023.
• Râşid Mehmed Efendi: Târîh-i Râşid (1115-1134/1703-1722), II, haz. Abdülkadir Özcan vd., İstanbul: Klasik Yayınları, 2013.
• Silâhdâr Fındıklılı Mehmed Ağa: Nusretnâme, İnceleme-Metin (1106-1133/1695-1721), haz. Mehmet Topal, Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi, 2018.
• Sofyalı Ali Çavuş Kanunnamesi, haz. Midhat Sertoğlu, İstanbul: Marmara Üniversitesi Yayınları, 1992.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı: Osmanlı Tarihi, I, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1988.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı: Osmanlı Tarihi, V, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1988.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı: “Şehzade Mustafa'nın Ölümünde Medhali Olan Vezir-i âzam Rüstem Paşa'nın İkinci Sadaretinde Yeniçerilerin Ağalarından Şikâyeti Havi Kanunî Sultan Süleyman ile Rüstem Paşa'ya Pek Ağır Mektupları”, Belleten, XXXI/122 (Nisan 1967), s. 191-200.
• Üçel-Aybet, Gülgün: Avrupalı Seyyahların Gözüyle Osmanlı Ordusu (1530-1699), İstanbul: İletişim Yayınları, 2010.
• Yıldız, Ayşe: “Klasik Türk Şiirinde “Taş Yasdanmak” Deyiminden Hz. Yakup'un Beytel'ine”, Hikmet-Akademik Edebiyat Dergisi, Prof. Dr. Ali Nihad Tarlan Özel Sayısı, Yıl 4(Aralık 2018), s. 244-263.
• Yılmaz, Ozan: “Gelenekten Deyişe” Klasik Türk ve Fars Edebiyatlarının Ortak İfade Biçimlerinden “Başa Toprak Saçmak”, TÜRÜK, Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 2,(2013), s. 336-350.
• Yüksel, Hülya: 86 Numaralı Mühimme Defteri (Transkripsiyon-Özet ve Değerlendirme), (Yüksek Lisans Tezi), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2010.