Wealth and Asset Fluctuation of Ankara Urban Population According to Demographic Distribution (1730-1746)

Yıl 2025, Cilt: 7 Sayı: 7, 101 - 125, 30.06.2025

Hande Rana Memiş

https://doi.org/10.59054/hed.1641816

Öz

Tereke/inheritance/probate records document the inventory of a deceased person’s assets and as stated in the relevant literature, constitute significant archival sources in the study of a region’s socio-economic conditions. This study is based on a total of 1.108 tereke records belonging to the urban population, derived from 20 existing Ankara şer‘iyye court registers dating to the years 1730-1746 (AH 1142-1159). This study first explains the nature of the data contained in the tereke records from Ankara. Subsequently, the distribution of tereke holders in Ankara during the specified period is examined based on gender and religious affiliation. Finally, the assets of these individuals are identified and wealth averages are calculated on a yearly basis to analyze wealth fluctuations throughout the studied period. Based on the data obtained, the possible reasons for the changes in the wealth of Ankara’s population have been analyzed.

Anahtar Kelimeler

Tereke Registers , Sharīʿa Court Records , Ankara , Wealth Distribution , Assets

Demografik Dağılıma Göre Ankara Şehir Halkının Mal Varlığı ve Servet Değişimi (1730-1746)

Öz

Tereke, metrukât, muhallefat ölen kişinin mal dökümünü içeren kayıtlardır ve bu kayıtlar, ilgili literatürde de ifade edildiği üzere, bir bölgenin sosyo-ekonomik vaziyetini inceleme konusunda önemli arşiv kaynaklarından biridir. Bu çalışma, 1730-1746 (Hicri 1142-1159) yıllarına tarihlenen mevcut 20 adet Ankara şer‘iyye sicilinde yer alan şehir halkına ait toplam 1.108 tereke kaydı esas alınarak hazırlanmıştır. Çalışmada öncelikle, Ankara özelinde tereke kayıtlarının sunduğu verilerin içeriği açıklanmıştır. Ardından söz konusu dönemde Ankara'da, muhallefat sahiplerinin cinsiyetlerine ve dinî aidiyetlerine göre dağılımı ele alınmıştır. Son olarak bu kişilerin mal varlıkları tespit edilmiş ve yıllar bazında servet ortalamaları hesaplanarak çalışmaya konu olan süreç içerisindeki servet değişimleri incelenmiştir. Elde edilen veriler neticesinde, Ankara halkının mal varlıklarındaki değişimlerin muhtemel sebepleri analiz edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Şer'iyye Sicili , Tereke , Ankara , Servet Dağılımı , Mal Varlığı

Etik Beyan

Bu çalışmanın, özgün bir çalışma olduğunu; çalışmanın hazırlık, veri toplama, analiz ve bilgilerin sunumu olmak üzere tüm aşamalarından bilimsel etik ilke ve kurallarına uygun davrandığımı; bu çalışma kapsamında elde edilmeyen tüm veri ve bilgiler için kaynak gösterdiğimi ve bu kaynaklara kaynakçada yer verdiğimi; kullanılan verilerde herhangi bir değişiklik yapmadığımı, çalışmanın derginin tüm şartlarını ve koşullarını kabul ederek etik görev ve sorumluluklara riayet ettiğimi beyan ederim.

Teşekkür

Doktora tez danışmanım ve bu çalışmada da fikirleri ve yönlendirmeleri ile destek olan hocam sayın Prof. Dr. Ahmet Güneş'e ve sayın Prof. Dr. Mustafa Alkan'a teşekkür ederim.

Kaynakça

• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• MŞH. Ankara Şer‘iyye Sicilleri, Defter No: 591; 592; 593; 594; 595; 596; 597; 598; 599; 600; 601; 602; 603; 604; 605; 606; 607; 608; 609; 610; 611.
• Bâb-ı Âsafî Dîvân-ı Hümâyûn Sicillatı Mühimme Defterleri (A.DVNS.MHM.d), 139/105.
• Artaç, Berna Yıldırım: 18. ve 19. Yüzyıl Osmanlı Halkları Kadın Giyim Kuşamının Kültürel Etkileşim Bağlamında Analizi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Gazi Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, 2018.
• Barkan, Ömer Lütfi: “Edirne Askerî Kassamı'na ait Tereke Defterleri (1545-1659)”, Belgeler, Cilt: 3, Sayı:5-6, 1975, 1-479.
• Barkan, Ömer Lütfi: “Osmanlı İmparatorluğu'nda Esnaf Cemiyetleri”, İktisat Fakültesi Mecmuası, 41, (1985), 39-46.
• Berki, Şakir: “Kur’an'da Miras Hukuku”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 38/1, (1881), 107-132.
• Bilge, Sadık Müfit: “Osmanlı İstanbul'unda Tekneci Esnafı”, V. Uluslararası Ahilik Sempozyumu Bildirisi (3-4 Ekim 2019), 567-582.
• Bilgin, Arif ve Fatih Bozkurt: “Bir Malî Gelir Kaynağı Olarak Vârissiz Ölenlerin Terekeleri ve Beytülmâl Mukataaları”, Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (20) (2010/2), 1-31.
• Bozkurt, Fatih: “Osmanlı Dönemi Tereke Defterleri ve Tereke Çalışmaları”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 11/22, (2013), 193-229.
• Darling, Linda T.: Gelir Artışı ve Kanuna Uygunluk, Çev. Adnan Tonguç, İstanbul: Alfa Yayınları, 2019.
• Demirel, Ömer: “1700-1730 Tarihlerinde Ankara'da Ailenin Niceliksel Yapısı”, Belleten, 54/211, (1990), 945-962.
• Devellioğlu, Ferit: Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara: Aydın Kitabevi, 1990.
• Ergenç, Özer: XVI. Yüzyılda Ankara ve Konya, Ankara: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2012.
• Ergenç, Ö.: “Osmanlı Şehrinde Esnaf Örgütlerinin Fiziki Yapıya Etkileri”, Osmanlı Tarihi Yazıları, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, (1980), 103-109.
• Ergene Boğaç ve Ali Berker, “Wealth and Inequality in 18th-Century Kastamonu: Estimations for the Muslim Majority”, International Journal of Middle East Studies, 40/1 (2008), s. 23-46.
• Faroqhi, Suraiya: Osmanlı Şehirleri ve Kırsal Hayatı, Ankara: Doğubatı Yayınları, 2018. Faroqhi, Suraiya: Osmanlı Kültürü ve Gündelik Yaşam Ortaçağdan Yirminci Yüzyıla, çev. Elif Kılıç, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2014.
• Faroqhi, S.: Orta Halli Osmanlılar, çev. Hamit Çalışkan, İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, 2014.
• Faroqhi, S.: “Onyedinci Yüzyıl Ankara'sında Sof İmalatı ve Sof Atölyeleri”, İktisat Fakültesi Mecmu ası 41, no. 1-4 (1985), 237-259.
• Faroqhi, S.: Osmanlı Zanaatkârları, çev. Zülal Kılıç, İstanbul: Alfa Tarih Yayınları, 2017.
• Fekete, Lajos: “16. Yüzyılda Taşralı Bir Türk Efendi Evi”, çev: M. Tayyib Gökbilgin, Belleten, C. 43, S. 170, (1979), 457-480.
• Genç, Mehmet: “XVIII. Yüzyıl'da Osmanlı Ekonomisi ve Savaş”, Yapıt Toplumsal Araştırmalar Dergisi, (1984) 52-62.
• Güneş, Ahmet: “16 ve 17. Yüzyıllarda İznikmid Şehri”, Uluslararası Gazi Akça Koca ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu Bildirileri I, (Mayıs 2014), 419-445.
• Gürtuna, Sevgi: “Klasik Dönemde Osmanlı Kadınının Giyim Tarzı”, Türkler, XI, 2002, 909-920. İnalcık, Halil: “XV. Asır Türkiye İktisadî ve İçtimaî Tarihi Kaynakları”, Osmanlı İmparatorluğu, İstanbul: Kronik Yayınları, C. 1, 2021.
• Kal‘a, Ahmet: “Esnaf”, DİA, 11 (1995), 423-430.
• Karaman, Deniz: 18. Yüzyıldan Tanzimat'a Ankara, Ankara: Cedit Neşriyat, 2013 Kaya, Perihan Hazel: “Ankara'nın Sof Üretiminin Osmanlı Devleti Ticaretindeki Yeri ve Önemi”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Dergisi, 24, S. 1, (2021), 83-91.
• Kırayit, Yunus: 1743-1746 Osmanlı-İran Savaşının İâşe, İkmâl ve Lojistik Meselesi, (Doktora Tezi), Bitlis Eren Üniversitesi ve Erciyes Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, 2024.
• Matthews, Joyce Hedda: “The Tereke and Contingent Tweets: A Proposed Model for Massaging the Medium”, History From Below: A Tribute in Memory of Donald Quataert, Derleyen: Selim Karahasanoğlu, Deniz C. Demir, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2016.
• Oğul, Muazzez Gündüz: “Tereke Kayıtlarına Göre Guremâ Usulü ve Servet-Borç İlişkisi: Bursa Örneği (1703-1710)”, Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi, 11/29, (2024), s. 214
• Oğuz, Gülser: “Tereke Kayıtlarının Güvenirliği ve Kadıların Mirastan Mal Kaçırma Yöntemleri”, Journal of Turkish Studies, 9/1, (2014), 409-426.
• Oğuz, G.: “171 Numaralı Manisa Şer‘iye Sicilindeki Tereke Kayıtlarına Göre Manisa'da Taşınmaz Mallar”, Humanitias Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 6/11, (2018), 273-299.
• Oğuz, G.: “18. Yüzyılın İlk Yarısında Osmanlı Toplumunda Köle ve Köle Sahipleri”, IV. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu (26-28 Nisan 2017) Bildiriler Kitabı, C. 3, Ankara: Bizim Büro Matbaacılık, 2017, 341-350.
• Özbağı, Tevhide: Ankara İl Merkezinde Yaşayan Kadınlarda Bulunan Geleneksel Gümüş Takılar Üzerinde Bir Araştırma, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Gazi Üniversitesi SBE, 1989.
• Özcan, Tahsin: Muhallefât, DİA, C. 30, (2020), 405-406.
• Özdemir, Rifat: XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Ankara, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1986.
• Özer, Emre: “Osmanlı'da Ünvanların Servet Üzerine Etkileri: Merkez ve Taşra Karşılaştırması (1800-1840), Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, (İSMUS), III/2, (2018), 43-59.
• Öztürk, Mustafa: “Osmanlı Devleti'nde Hayvancılığın İktisadi Boyutu”, BELLEK/Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Dergisi Uluslararası Tarih ve Kültür Araştırmaları Dergisi 1, (2019), 28-44.
• Öztürk, Said: Askeri Kassama Ait Onyedinci Asır İstanbul Tereke Defterleri (Sosyo-Ekonomik Tahlil), İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı, 1995.
• Pamuk, Şevket: Osmanlı Ekonomisi ve Kurumları, İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, 2007.
• Peirce, Leslie: Morality Tales: Law and Gender in the Ottoman Court of Aintab, Berkeley: University of California Press, 2003.
• Polat, Süleyman: “Ankara Sancağından Alınan Olağanüstü Aynî Vergiler (1540-1640)” Ankara Araştırmaları Dergisi, 8/1 (2020), 143-156.
• Sakaoğlu, Necdet: Osmanlı Tarihi Sözlüğü, İstanbul: Alfa Tarih Yayınları, 2017.
• Tabakoğlu, Ahmet: “Resim”, DİA, C. 34, (2007), 582-584.
• Tabakoğlu, A.: Gerileme Dönemine Girerken Osmanlı Maliyesi, İstanbul: Dergâh Yayınları, 1985. Tülüveli, Güçlü: “Honorific Titles in Ottoman Parlance: A Reevaluation”, International Journal of Turkish Studies 11 (1-2), (2005), 17-27.
• Yörük, Saim: “Çelebi Ünvanı Hakkında Bir Değerlendirme”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 4/18, (2011), 290-297.
• Quataert, Donald: Tüketim Araştırmaları ve Osmanlı İmparatorluğu Tarihi (1550-1922), Çev. Tanju Günseren, İstanbul: Alfa Tarih Yayınları, 2020.