The Age Statistics of Ottoman Fortress Soldiers: A Quantitative Analysis Through the Example of İsmail Fortress

Yıl 2025, Cilt: 7 Sayı: 7, 145 - 175, 30.06.2025

Hakan Engin

https://doi.org/10.59054/hed.1645262

Öz

The historical sources from 18th century refer to the “Devlet-i Aliyye’s military forces in Rumelia and Anatolia being numerous” indicating the large structure of the central and provincial Ottoman armies. A significant majority of these forces were generally assigned to frontier fortresses from the 18th century onward, and they were typically distinguished in local military terminology as “local servants” (yerli kulu), while central army personnel were referred to as “Kapıkulu Corps”. Local soldiers, outside the central army units, corresponded to cavalry and infantry units serving in various Ottoman fortifications. These soldiers were specifically recruited from the city or nearby regions where the fortress was located. However, there is no available data on the age statistics of these local soldiers, nor is there any literature
study related to this subject. The age data provided as supplementary information within various topics mainly pertain to the pençik and devşirme systems that were prominent in the early periods. Consequently, the age statistics, distribution, and numerical weight of the standing fortress soldiers prior to the 19th century have not been scientifically evaluated. This study presents an age statistic of the local
soldiers stationed at Ismail Fortress, one of the most fortified Ottoman strongholds along the Danube River. Two registers, which contain the rosters of local soldiers, were identified from the Ottoman Archives and examined in this study. Converting the age statistics of the personnel in the frontier fortresses into data will contribute to military history research. The methodology of this study involves extracting
soldier ages from the rosters, grouping them into specific age intervals, determining their numerical weight, analyzing their distribution between 1796 and 1803, and processing them separately for each company, ultimately transforming them into a quantitative dataset.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Fortresses , İsmail Fortress , Age Statistics

Osmanlı Kale Askerlerinin Yaş İstatistiği: İsmail Kalesi Örneği Üzerinden Kantitatif Bir İnceleme

Öz

XVIII. yüzyılın tarihî kaynakları, Devlet-i Aliyye'nin Rumeli ve Anadolu'da muvazzaf askeri bi-nihâyedir şeklinde ifadelerle, Osmanlıların merkez ve taşra ordularının kalabalık yapısına işaret etmektedir. Bu kuvvetlerin hatırı sayılır çoğunluğu, ekseriyetle XVIII. yüzyıldan itibaren serhad kalelerinde görevlendirilmiş ve umumiyetle yerli askeri târifen “yerli kulu”, merkezî ordu unsurlarını işaretle de “dergâh-ı âli kapı kulu” personeli olarak ayırt edilmişlerdir. Merkezî ordu unsurları dışındaki yerli askerler, Osmanlı tahkimatlarında görev yapan atlı ve piyade birliklerine karşılık gelmektedir. Bunlar, kalenin ismine münhasıran bulunduğu şehirden veya yakın bölgelerinden tertip edilmekteydi. Ancak mevzubahis yerli askerlerin yaş istatistiklerine dair bir veri olmadığı gibi, konuyla ilişkili bir literatür çalışması da mevcut değildir. Muhtelif konu başlıkları içerisinde alt bilgi olarak sunulan yaş verilerinin muhteviyatı da erken tarihler için pençik ve devşirme sisteminin tatbikinde öne çıkan bilgilerdir. Dolayısıyla XIX. yüzyıldan öncesine teşmil edilebilecek muvazzaf kale askerlerinin yaş istatistiği, dağılımı ve sayısal ağırlığı bilimsel olarak değerlendirilmemiştir. Bu çalışma, Tuna Nehri kenarındaki en müstahkem Osmanlı tahkimatlarından İsmail Kalesi'nin yerli askerleri üzerinde bir yaş istatistiği sunmaktadır. Yerli askerlerin yoklamalarını içeren defterlerden farklı özellikte ve benzerine az rastlanan iki defter, Osmanlı Arşivi'nden tespit edilerek bu çalışmada tetkik edilmiştir. Serhad kalelerindeki personelin yaş istatistiğinin bir veri hâline dönüştürülmesi, askerî tarih çalışmalarına katkı sağlayacaktır. Yoklama defterlerinden asker yaşlarının ayıklanması, belirli yaş aralıklarında gruplandırılması, sayısal ağırlığının belirlenmesi, 1796-1803 yıllarındaki dağılımları, her bir bölük için ayrı şekilde işlenerek kantitatif bir veriye dönüştürülmesi, bu çalışmanın yöntemi olarak benimsenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Kaleleri , İsmail Kalesi , Yaş İstatistiği

Teşekkür

Emeğiniz için şimdiden teşekkür eder, iyi çalışmalar dilerim

Kaynakça

• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) Bâb-ı Defteri Büyük Kale Defterleri (D.BKL.d.), 32698, 32721, 32340.
• Agoston, Gabor: Savaş ve Serhad, (Çev: Kahraman Şakul), İstanbul: Timaş Yay., 2013.
• Aksan, Virginia H.: “Osmanlı Bağlamında Savaşçı Nüfusların Seferberliği, 1700-1850)”, Askerlik İşi: Askerî İşgücünün Karşılaştırmalı Tarihi, 1500-2000, (Derleyen: Erik Jan Zürcher), İstanbul: İletişim Yayınları, 2017, s. 321-340.
• Anonim Osmanlı Tarihi (1099-1116/1688-1704), (Haz: Abdülkadir Özcan), Ankara: TTK, 2000.
• Ayaydın, Rıdvan: Osmanlı Devleti'nde Askerî Yükümlülükler ve Muafiyet (1826-1914), (Yüksek Lisans Tezi) İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2011.
• Aydüz, Salim: “Humbaracı Mustafa b. Hayreddin ve Osmanlılar'da Özel Humbara İmali”, 4. Uluslararası Osmanlı İstanbulu Sempozyumu Bildirileri, 2016, s. 707-718.
• Ayın, Faruk: Osmanlı Devleti'nde Tanzimat'tan Sonra Askeralma Kanunları (1839-1914), Ankara: Genelkurmay Basımevi, 1994.
• Çadırcı, Musa: Tanzimat Sürecinde Türkiye: Askerlik, İstanbul: İmge Kitabevi, 2008.
• Dündar, Abdulkadir: Arşivlerdeki Plan ve Çizimler Işığı Altında Osmanlı İmar Sistemi (XVIII. ve XIX. Yüzyıl), Ankara: Kültür Bakanlığı Milli Kütüphane Basımevi, 2000.
• Emecen, Feridun: “İsmâil”, DİA, C. XXIII, 2001, s. 82-84.
• Engin, Hakan: Teşkilat, Tahkimat ve Mâli Yapısıyla Osmanlılarda Serhaddin Muhafazası, İstanbul: Kitabevi, 2024.
• Engin, Hakan: “Osmanlı Kalelerinin İdaresi: Dizdarlardan Muhafız Paşalara İbrail Kalesi Tatbiki”, Near East Historical Review (NEHR), 12/3, Temmuz 2022, s. 209-238.
• Gülay, Yılmaz: “Becoming a Devşirme: The Training of Conscripted Children in the Ottoman Empire,” in Children in Slavery Through the Ages, ed: Gwyn Campbell, Suzanne Miers, and Joseph C. Miller, Ohio 2009, s. 119-135.
• Gülay, Yılmaz: “Son Kalan Eşkal Defterlerine Göre Devşirmeliğin Bilinmeyenleri”, Atlas Tarih, Nisan 2014, s. 36-43.
• Halaçoğlu, Ahmet: “Humbaracı”, DİA, C. XVIII, 1998, s. 349-350.
• İsmail Şehri ve Kaleleri (XVI-XIX. Yüzyılların Belgelerinde), (Haz. Mehmet Tütüncü-Andrew Krasnozhon), Odessa 2019.
• Kılıç, Orhan: “Teşkilat ve İşleyiş Bakımından Doğu Hududundaki Osmanlı Kaleleri ve Mevacib Defterleri”, OTAM (Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezî Dergisi), 2012, s. 87-128.
• Kılıçarslan, Yasemin: “Cebeci”, DİA, C. VII, 1993, s. 182-183.
• Küçük, Cevdet: “Bina Eminliği”, DİA, C. VI, 1992, s. 179.
• Lee, Younghee: Osmanlı Devleti'nde Devşirme Sistemi (Fatih Dönemi'nde Vezir-i Azamlar ve Zağanos Paşa), (Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2020.
• Mahmud Şevket Paşa: Osmanlı Teşkilât ve Kıyafet-i Askeriyesi, Ankara: TTK, , 2010.
• Miralay Ahmet Muhtar: Osmanlı Topçuları, (Haz: Ahmet Köç), İstanbul: İdeal Kültür&Yayıncılık, 2013.
• Özcan, Abdülkadir: “Devşirme”, DİA, C. IX., 1994, s. 254-257.
• Özcan, Abdülkadir: “Serhad Kulu”, DİA, C. XXXVI., 2009, s. 560-561.
• Özvar, Erol: “Osmanlı Devleti'nin Bütçe Harcamaları (1509-1788)”, Osmanlı Maliyesi: Kurumlar ve Bütçeler, C. I, (Haz: Mehmet Genç-Erol Özvar), İstanbul: Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezî, 2006, s. 232-233.
• Pakalın, Mehmet Zeki: Osmanlı Tarih Deyimleri Sözlüğü, C. I, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1971.
• Pul, Ayşe: “Yeniçeri Teşkilatına Dair Bir Risale”, Belleten, C. 84, S. 301, Aralık 2020, s. 983-1044.
• Sertoğlu, Midhat: Osmanlı Tarih Lûgatı, ikinci baskı, İstanbul: Enderun Kitabevi, 1986.
• Şenyurt, Oya: “Geç Osmanlı İnşaat Ortamında Binâ Eminliği”, METU, JFA, 2008/2 (25: 2), s. 151-169.
• Tabakoğlu, Ahmet: Gerileme Dönemine Girerken Osmanlı Maliyesi, İstanbul: Dergâh Yayınları, 1985.
• Tunalı, Ayten Can: Tanzimat Döneminde Osmanlı Kara Ordusunda Yapılanma (1839-1876), (Doktora Tezi) Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2003.
• Turan, Şerafettin: Osmanlı Teşkilatı'nda Hassa Mimarları, Şerafettin, DTCF Tarih Araştırmaları Dergisi, Cilt: 1, Sayı: 1, Ankara 1964, s. 157-202.
• Uğur, Ahmet: “Kavânîn-i Yeniçeriyân'a Göre Yeniçeri Temini ve İlk Uygulamalar”, Anasay, 26, 2023, s. 97-121.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı: Osmanlı Devlet Teşkilatından Kapıkulu Ocakları, C. I, Ankara: TTK, 1988.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı : Osmanlı Devleti Teşkilatından Kapıkulu Ocakları, C. II, Ankara: TTK, 1988.
• Veinstein, Gilles: “Osmanlı Yeniçeri Üzerine”, Askerlik “İşi” Askerî İşgücününün Karşılaştırmalı Tarihi, 1500-2000, (Derleyen: Erik Jan Zürcher), İstanbul: İletişim Yayınları, 2017, s. 113-130.
• Yaramış, Ahmet: “Osmanlı Ordusunda Çocuk Askerler Meselesi (Talimhane-i Sıbyan)”, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. VIII, S. I, s. 54-56.
• Zürcher, Erik Jan: Savaş, Devrim ve Uluslaşma Türkiye Tarihinde Geçiş Dönemi (1908-1928), (Çev: Ergun Aydınoğlu), İstanbul 2009.
• Zürcher, Erik Jan: “Askere Alımlarda ve Askerî İstihdamda Dünyadaki Değişimi Anlamak”, Askerlik “İşi” Askerî İşgücününün Karşılaştırmalı Tarihi, 1500-2000, (Derleyen: Erik Jan Zürcher), İstanbul: İletişim Yayınları, 2017, s. 11-40.