KARİZMATİK LİDERLİK YAKLAŞIMLARININ BETİMSEL ANALİZİ

Yıl 2024, Cilt: 3 Sayı: 1, 1 - 17, 30.06.2024

Nejla Şahin

Öz

Bu çalışmanın amacı karizmatik liderlik yaklaşımlarını betimsel olarak analiz etmektir. Alanyazın incelemesine dayalı olarak yapılan bu çalışmada karizma, yönetici, liderlik, karizmatik liderlik ve karizmatik liderlik yaklaşımlarının özellikleri incelenmiştir. Türkçede “etkileyicilik” olarak açıklanan karizma kavramı Yunancada “ilham yeteneği” ve “ilahi hediye” gibi anlamlarda kullanılmıştır. Karizma kavramını ilk olarak Weber işletme ve yönetim alanında kullanmıştır. Karizma, özveri, olgunluk, güven, rahatlık, canlılık ve enerji oluşturma gibi boyutlar içeren bir olgudur. Yönetici ile liderlik, karizma ile liderlik özdeş kavramlar olarak görülmüş olmasına rağmen birbirinden farklı kavramlardır. Karizmatik liderler, liderlik sahnesinin büyük oyuncularıdırlar. İzleyicilerine öz güvenlerini yansıtırlar ve onları ikna ederler. Lideri karizmatik yapan bazı özellikler vardır. Bunlar arasında yetenek, özgüven, etkileme, ikna ve baskın olma gücü, risk alma, kendini dava için feda etme, vizyona ulaşmak için yüksek maliyete katlanma, izleyicilerin ihtiyaçlarına önem verme, kriz durumlarında radikal çözümler üretebilme gibi özellikler sayılabilir. Karizmatik liderler genellikle kriz ve kaos ortamlarında doğarlar. Karizma olgusu genel olarak politik, sosyal ve dini liderlik çerçevesinde, karizmatik liderlik yaklaşımları ise karizmayı örgüt kuramı ve işletme yöneticiliği bağlamında incelenmiştir. Karizmatik liderlikle ilgili çalışmaların son yıllarda yaygınlaştığı söylenebilir. Bu çalışmaların bir kısmında liderlik sosyolojik olarak, bir kısmında ise psikolojik açıdan incelenmiştir. Ayrıca insan örgüt ilişkisi açısından da çalışmalar yapılmaktadır. Bu çalışmada farklı liderlik yaklaşımları analiz edilerek benzerlik ve farklılıkları açısından ele alınmıştır. Ayrıca liderlik yaklaşımlarının olumlu ve olumsuz yönleri değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Liderlik yaklaşımları., Karizma,, Yönetici,, Lider,, Karzimatik lider,

Kaynakça

• Abdullah, A. (2013). İşletmelerde Karizmatik Liderin Çalışan Motivasyonuna Etkisi ve Lojistik Sektöründe Bir Araştırma. (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Akan, B.B. & Ünsar, A.S. (2019). Karizmatik Liderlik İletişim Becerilerinin Etik Davranışlara Etkisi Üzerine Bilişim Sektöründe Bir Uygulama. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 7(5) 83–93.
• Akçakaya, M. (2010). 21.Yüzyılda Yeni Liderlik Anlayışı. Ankara: Adalet Yayınevi.
• Aladağ, C. (2019). Lise Müdürlerinin karizmatik Liderlik özellikleri ile Öğretmenlerin Örgütsel Sessizlik Düzeylerinin İncelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi). Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Alarçin, S. (2020). Okul Müdürlerinin Karizmatik Liderlik Davranışları ile Öğretmenlerin Örgütsel Vatandaşlık Davranışları Arasındaki İlişki. (Yüksek Lisans Tezi). Bahçeşehir Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Arabacı, B., Alanoğlu, M. & Doğan, B. (2014). Okul Müdürlerinin Karizmatik Liderlik Özellikleri ile Öğretmenlerin Örgütsel Bağlılıkları Arasındaki İlişki. Turkish Journal of Educational Studies, 1 (1), 192-221.
• Aslan, Ş. (2009). Karizmatik liderlik ve örgütsel vatandaşlık davranışı ilişkisi: “Kurumda çalışma yılı” ve “ücret” değişkenlerinin rolü. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 6(1), 256-275.
• Avcı, A. (2019). Örgütsel Değişim ve Örgüt Yönetiminde Karizmatik Liderlik ve Eleştirel Bir Bakış. Uluslararası Liderlik Çalışmaları Dergisi, Kuram ve Uygulama, 2(2), 148-157.
• Aykanat, Z. (2010). Karizmatik Liderlik ve Örgüt Kültürü İlişkisi Üzerine Bir Uygulama. (Yüksek Lisans Tezi). Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Aytaç, T. (2004). Karizmatik Liderlik. Bilim ve Aklın Aydınlığında Eğitim Dergisi. 4, 35-37.
• Balaban, S. (2018). Kriz Yönetiminde Liderlik ve Liderlik Özelliklerinin Kriz Yönetimine Etkisi Üzerine Bir Araştırma. (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Gelişim Üniversitesi Sosyal Bilkimler Enstitüsü. Baltaş, A. (2003). Değişimin İçinden Geleceğe doğru Ekip Çalışması ve Liderlik. http://www. cvtr.net. makale/akademik/karizma.htm. 25.12.2003 Barensel, A. (1993). Çağdaş Yönetim Düşüncesinin Evrimi. 3.Basım. İ.Ü. İşletme Fakültesi Yayını, No: 257.
• Başoğlu, U. D. (2006). Askeri Liselerde Eğitim-Öğretim Gören Takım Sporu Yapan, Bireysel Spor Yapan ve Spor Yapmayan Öğrencilerin Liderlik Özellikler. (Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü.
• Buldu, T. (2016). Karizmatik Liderlik ve Çalışan Performansı İlişkisi: Bir Örnek Olay Araştırması. (Yüksek Lisans Tezi). Okan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Cafoğlu, Z. (1997). Liderlik: Bilgi-Karizma Değişim, 21. Yüzyılda Liderlik Sempozyumu (5-6 Haziran 1997), Bildiriler Kitabı, Cilt 1. İstanbul, Deniz Harp Okulu Basımevi.
• Celep, C. (2014). Eğitim Yöneticisinin Liderlik Davranışı, Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık
• Çankaya, B. Ö. (2019). Yöneticilerin Karizmatik Liderlik Özellikleriyle Çalışanların İş Tatmini Arasındaki İlişkiyi İncelemeye Yönelik Bir Araştırma. (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çeltek, A. (2003). Lider Nitelikleri. http://sistem.ie.metu.edu.tr/liderlik.htm. 20.12.2003
• Cinel, M.O. (2008). Karizmatik Liderlik Özelliklerinin Örgütsel Bağlılık Unsurları Üzerindeki Etkileri ve Bir Araştırma. (Yüksek Lisans Tezi). Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çelik, V.O. (2015). Spor Alanında Karizmatik Liderlerin Grup Bütünlüğü Üzerindeki Etkileri. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 14,104-122.
• Çelik, V. (1999) Eğitimsel Liderlik. Ankara: Doğuş Matbaası.
• Demir, C., Yılmaz, K.M. & Çevirgen, A. (2010). Liderlik Yaklaşımları ve Liderlik Tarzlarına İlişkin Bir Araştırma. Alanya İşletme Fakültesi Dergisi, 2(1), 129-152.
• Demir, C. & Yirci, R. (2021). Okul Müdürlerinin Karizmatik Liderlik Özelliklerinin Okulların Kurumsal İtibarına Etkisi. Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 19 (3), 234-256.
• Demircioğlu, E. C. (2015). Karizmatik Liderliğin Yönetsel Açıdan Değerlendirilmesi. Uluslararası Akademik Yönetim Bilimleri Dergisi, 1 (1), 52-69.
• Doğan, M. (2014). Karizmatik Liderlik Bağlamında Türk Siyasetçilerinin Değerlendirilmesi. (Yüksek Lisans Tezi). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Erçetin, Ş. Ş. (2000). Lider Sarmalında Vizyon. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. Erdal, M. (2007). İşletmelerde Dönüştürücü Liderlik Davranışlarının Analizi (Yüksek Lisans Tezi). Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Erdoğan, İ. (2000). Okul Yönetimi ve öğretim Liderliği. İstanbul: Sistem Yayıncılık.
• Güngör, B. & Turan, E. (2021). Karizmatik lider algısının örgütsel vatandaşlık davranışlarına etkisi: Kastamonu ilindeki siyasi partilerde bir araştırma. Ömer Halisdemir Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 14(3), 861–880.
• Gül, H. (2003). Karizmatik liderlik ve örgütsel bağlılık ilişkisi üzerine bir araştırma. Doktora Tezi. Gebze Yüksek Teknoloji Enstitüsü Sosyal Bilimler Enstitüsü. Gebze.
• Gül, H. & Aykanat, Z. (2012). Karizmatik Liderlik ve Örgüt Kültürü İlişkisi Üzerine Bir Araştırma. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16 (1), 17-36.
• Gül, H. & Çöl, G. (2003). Atıf Teorisinde Belirtilen Karizmatik Lider Özelliklerinin Üçlü Örgütsel Bağlılık Modeliyle İlişkileri Üzerine Bir Araştırma. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 3-4, 163-185.
• Günçavdı, G. (2017). Karizmatik Liderlik. Alanyazın Taraması. Uluslararası İnsan ve Sanat Araştırmaları Dergisi. İşhar, 2(Ek sayı), 21-34.
• Işık, B. (2016). İlkokul Müdürlerinin Karizmatik Liderlik Özellikleriyle Okullarındaki Öğretmenlerin Motivasyonu Arasındaki İlişki. (Doktora Tezi). Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• İpek, E. (2012). Liderlik ve Toplam Kalite Yönetimi Üzerine Etkileri. (Tezsiz Yüksek Lisans Projesi). Sakarya Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Kılınç, T. (1997). “Lider Durumsallığın Ötesi (II), Karizmatik Liderlik Yaklaşımı”, 21. Yüzyılda Liderlik Sempozyumu (5-6 Haziran 1997), Bildiriler Kitabı, Cilt 2, İstanbul, Deniz Harp Okulu Basımevi.
• Kılınç, T. (2003). Karizmatik Liderlik. http://www.verim.com/makale.index. 14.12.2003.
• Kırca, C. (2015). Karizmatik Liderlik ve örgüt Kültürü. (Yüksek Lisans Tezi). Beykent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kırel, Ç. (2001). Liderlik Davranış Biçimleri Konusuna Yeni Bir Yaklaşım: Karizmatik Liderlikten Dönüşümsel Liderliğe. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1(1), 43-59.
• Kırkayak, F. (2019). Karizmatik Liderlik Özelliklerinin İşletme Performansı Üzerindeki Etkileri (Otel İşletmelerinde Bir Araştırma). (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Okan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kızıltoprak, A.A.T. (2022). Max Weber’in Karizmatik Liderlik Teorisi Bağlamında Bir İslam Halifesi: Abdülmelik B. Mervân. İslam Medeniyeti Dergisi. 8(50), 171-200.
• Kızıltoprak, A.A.T. (2018). Türk Siyasetinde Recep Tayyip Erdoğan’ın Karizmatik Liderliği. Sosyal Bilimler Dergisi (SOBİDER). 5(30), 613-638.
• Koçel, T. (1993) İşletme Yöneticiliği, 4. Baskı. İstanbul: Beta Basın Yayın Dağıtım A.S.
• Koçyiğit, İ., Buhur, İ., İsen, İ., Buğday, M. & Gürbüz, M. H. (2022). “Karizmatik Liderlik, Sahip Olunması Gereken Beceriler ve Bunların Okula Yansımaları”. Journal Of Social, Humanities and Administrative Sciences, 8(53),776-788.
• Morgan, Gareth. (1998). Yönetim ve Örgüt Teorilerinde Metafor. Çev: Gündüz Bulut. İstanbul MESS Yayın No: 280.
• Oktay, E. & Gül, H. (2003). Çalışanların Duygusal Bağlılıklarının Sağlanmasında Conger ve Kanungo’nun Karizmatik Lider Özelliklerinin Etkileri Üzerine Karaman ve Aksaray Emniyet Müdürlüklerinde Yapılan Bir Araştırma. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 10, 403-428.
• Özdemir, M. & Pektaş, V. (2020). Conger-Kanungo Karizmatik Liderlik Ölçeğinin Türk Kültürüne Uyarlama Çalışması. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2(1), 2-18.
• Özden, Y. (1998) Eğitimde Dönüşüm. Ankara: Pegem Yayıncılık.
• Özkan, D. E. (2022). Öğretmenlerin Karizmatik Liderlik Algılarının Performans Düzeyleri ile İlişkisi: Trabzon İli Örneği. (Yüksek Lisans Tezi). Artvin Çoruh Üniversitesi. Lisansüstü Eğitim Enstitüsü.
• Samadova, V. (1919). Karizmatik Liderlik Çerçevesinde Süleyman Demirel. (Yüksek Lisans Tezi). Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Şimşek, A. (2006). Duygusal Zekânın, Ana-Baba Tutumunun ve Doğum Sırasının Tercih Edilen Liderlik Tarzına Etkisi. (Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Şişman, M. (2002). Öğretim Liderliği. Ankara: Pegem yayıncılık.
• Tosun, K. (1992). İşletme Yönetimi. İkinci Baskı, Ankara: Savaş Yayınevi.
• Yakışır, C. (2020). Etkileşimci ve Karizmatik Liderliğin Çalışan Memnuniyeti Üzerine Etkilerinin İncelenmesi: Ankara İl Sınırları İçerisindeki Beş Yıldızlı Oteller Üzerinde Bir Araştırma. (Doktora Tezi).
• Yakut, Ö. (2006). Eğitim Yöneticilerinin Liderlik Davranışları ve Kişilik Özellikleri Arasındaki İlişkilerin İncelenmesi (Küçükçekmece ilçesi örneği). Yüksek Lisans Tezi. Yeditepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. İstanbul Gelişim Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü.
• Yalçın, F. (2020). Okul Müdürlerinin Karizmatik Liderlik Davranışları ile Öğretmenlerin Örgütsel Sinizm Algıları Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü.
• Yavan, A.A., Sökmen, A. & Bıyık, Y. (2018). Karizmatik Liderlik ve Örgütsel Özdeşleşmenin İş tatminini ve İşten Ayrılma Niyetine Etkisi. İşletme Araştırmaları Dergisi, 10(1), 898-913.
• Yıldırım, B. N. (2012). Liderlik Özellikleri ve Liderlik Tarzlarının Duygusal Zeka Perspektifinden İncelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi). Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yıldızbaş, S. (2015). Karizmatik Liderlik Davranışlarının İş Performansına Etkisinde İş tatmininin Aracılık Rolü. (Doktora Tezi). Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yılmaz, H. (2003). Bilgi Çağı Sonrası Liderlik Modeli Olarak Entelektüel Liderlik. http://www. ceterisparibus.net/arsiv/h_yilmaz3.htm Erişim Tarihi: 20. 12.2003
• Yukl, G. (1994). Leadership in Organizations. Prentice Hall Inc. Englewood Clitia.
• Yüzer, B. (2019). Okul Müdürlerinin Karizmatik Liderlik Özellikleri ile Okulöncesi Öğretmenlerin Okul Kültürü Algıları Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. (Doktora Tezi). Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Zel, U. (2001). Kişilik ve Liderlik, 1. Baskı. Ankara: Seçkin Yayıncılık.