The Risk of Hemorrhage and Nursing Care in Patients with Crimean-Congo Hemorrhagic Fever/ Kırım-Kongo Kanamalı Ateşi Tanılı Hastalarda Kanama Riski ve Hemşirelik Bakımı

Yıl 2022, Cilt: 17 Sayı: 1, 39 - 46, 31.01.2022

Şengül Korkmaz Binay , Aylin Aktaş Özakgül

https://doi.org/10.47565/ndthdt.2022.52

Öz

Kırım-Kongo Kanamalı Ateşi (KKKA) tanılı hastalarda %95-100 oranında trombositopeni görülmektedir. Hastalarda gelişen endotel hasarının etkisiyle koagülasyon kaskadının aktifleşmesi, trombositopeniye, kanamaya, yaygın damar içi pıhtılaşmaya ve çoklu organ yetmezliği gelişmesine yol açmaktadır. Kötü prognostik faktörlerin olması, trombositopeninin hızlı bir şekilde derinleşmesi ve yeterli transfüzyonun yapılmaması, mortalite oranlarının artmasına neden olmaktadır. KKKA tanılı hastalarda kanama/kanama riskini tanılama, kanamaya neden olan faktörleri belirleme ve kanama riski sorununu çözme, bağımsız hemşirelik girişimlerini ifade eder. Bu nedenle KKKA tanısı ile tedavi gören hastaların olduğu ilgili ünitede çalışan hemşirelerin, her hastada kanama riskini ayrıntılı tanılamaları, bireye özgü hemşirelik girişimlerini belirlemeleri, bu konudaki kanıta dayalı uygulamaları takip etmeleri ve diğer sağlık ekibi üyeleri ile iş birliği içinde olmaları gerekir. Bu derlemede, KKKA tanılı hastalarda trombositopeni sonucunda gelişen kanama/kanama riskini belirlemeye ve önlemeye yönelik planlanan hemşirelik bakımı yer almaktadır.

Anahtar Kelimeler: Kırım-Kongo Kanamalı Ateşi; Kanama; Hemşirelik Bakımı; Trombositopeni

Anahtar Kelimeler

Kırım-Kongo Kanamalı Ateşi, kanama, hemşirelik bakımı, Trombositopeni

The Risk of Hemorrhage and Nursing Care in Patients with Crimean-Congo Hemorrhagic Fever/ Kırım-Kongo Kanamalı Ateşi Tanılı Hastalarda Kanama Riski ve Hemşirelik Bakımı

Öz

Thrombocytopenia is seen at a rate of 95-100% in patients diagnosed with Crimean-Congo Hemorrhagic Fever (CCHF). Activation of the coagulation cascade with the effect of endothelial damage leads to thrombocytopenia, hemorrhage, disseminated intravascular coagulation, and multi-organ failure. The presence of poor prognosis factors causes the thrombocytopenia to rapidly deepen, and insufficient transfusion causes increased mortality rates. In patients with CCHF, independent nursing interventions include identification of hemorrhage/hemorrhage risk, determining the factors causing hemorrhage, and solving the hemorrhage risk problem. Hence, the nurses who work in the unit where CCHF patients are treated should identify the hemorrhage risk in detail, specify individualized nursing interventions, follow evidence-based practice and be in collaboration with other health staff. This review presents information about nursing care aiming at hemorrhage/ hemorrhage risk developing from thrombocytopenia in patients with CCHF.

Keywords: Crimean-Congo Hemorrhagic Fever; Hemorrhage; Nursing Care; Thrombocytopenia.

Anahtar Kelimeler

Crimean-Congo Hemorrhagic Fever, Hemorrhage, Nursing Care, Thrombocytopenia

Kaynakça

• 1. Crimean-Congo haemorrhagic fever [WHO website]. January 2013. Available at: https://www.who.int/news-room/factsheets/detail/crimean-congo-haemorrhagic-fever. Accessed February 27, 2021.
• 2. Introduction to Crimean-Congo Haemorrhagic Fever [WHO website]. December 2019. Available at: https://www.who.int/publications/i/item/introduction-to-crimean-congo-haemorrhaigc-fever. Accessed February 27, 2021.
• 3. Mertens M, Schmidt K, Ozkul A, Groschup, MH. The impact of Crimean-Congo hemorrhagic fever virus on public health. Antiviral research. 2013; 98(2): 248-260. https://doi.org/10.1016/j.antiviral.2013.02.007
• 4. Ince Y, Yasa C, Metin M, Sonmez M, Meram E, Benkli B, et al. Crimean-Congo hemorrhagic fever infections reported by ProMED. International Journal of Infectious Diseases. 2014; 26: 44-46. https://doi.org/10.1016/j.ijid.2014.04.005
• 5. Yilmaz GR, Buzgan T, Irmak H, Safran A, Uzun R, Cevik MA, et al. The epidemiology of Crimean-Congo hemorrhagic fever in Turkey, 2002–2007. International Journal of Infectious Diseases. 2009; 13(3): 380-386. https://doi.org/10.1016/ j.ijid.2008.07.021
• 6. Sheikh AS, Sheikh AA, Sheikh NS, Asif M, Afridi F, Malik MT. Bi-annual surge of Crimean-Congo haemorrhagic fever (CCHF): a five-year experience. International Journal of Infectious Diseases. 2005; 9(1): 37-42. https://doi.org/ 10.1016/j.ijid.2004.02.007
• 7. Bakir, M., Ugurlu, M., Dokuzoguz, B., Bodur, H., Tasyaran, M. A., Vahaboglu, H., et al. Crimean-Congo haemorrhagic fever outbreak in Middle Anatolia: a multicentre study of clinical features and outcome measures. Journal of medical microbiology. 2005; 54(4): 385-389. https://doi.org/10.1099/jmm.0.45865-0
• 8. Spengler JR, Bergeron É, Spiropoulou CF. Crimean-Congo hemorrhagic fever and expansion from endemic regions. Current opinion in virology. 2019; 34: 70-78. https://doi.org/10.1016/j.coviro.2018.12.002
• 9. Bente DA, Forrester NL, Watts DM, McAuley AJ, Whitehouse CA, Bray M. Crimean-Congo hemorrhagic fever: history, epidemiology, pathogenesis, clinical syndrome and genetic diversity. Antiviral research. 2013; 100(1): 159-189. https://doi.org/10.1016/j.antiviral.2013.07.006
• 10. Whitehouse CA. Crimean–Congo hemorrhagic fever. Antiviral research. 2004; 64(3): 145-160. https://doi.org/10.1016/ j.antiviral.2004.08.001
• 11. Vorou R, Pierroutsakos IN, Maltezou HC. Crimean-Congo hemorrhagic fever. Current opinion in infectious diseases. 2007; 20(5): 495-500. https://doi.org/10.1097/QCO.0b013e3282a56a0a
• 12. Diz-Küçükkaya R, Chen J, Geddis A, et al. Thrombocytopenia, Chapter 119. Williams Hematology, 8th ed. 2010. pp. 2344-53.
• 13. Karakecili F, Cikman A, Aydin M, Binay, UD, Kesik OA, Ozcicek F. Evaluation of epidemiological, clinical, and laboratory characteristics and mortality rate of patients with Crimean-Congo hemorrhagic fever in the northeast region of Turkey. J Vector Borne Dis. 2018; 55(3): 215-221. https://doi.org/10.4103/0972-9062.249479
• 14. Murphy MF. British Committee for Standards in Haematology, Blood Transfusion Task Force. Guidelines for the clinical use of red cell transfusions. Br J Haematol. 2001; 113: 24-31.
• 15. Ergonul O. Crimean-Congo haemorrhagic fever. The Lancet infectious diseases. 2006; 6(4): 203-214. https://doi.org/ 10.1016/S1473-3099(06)70435-2
• 16. Ergonul O. Crimean–Congo hemorrhagic fever virus: new outbreaks, new discoveries. Current opinion in virology. 2012; 2(2): 215-220. https://doi.org/10.1016/j.coviro.2012.03.001
• 17. Kırdar S, Ertuğrul MB. Kırım-Kongo kanamalı ateşi. Adnan Menderes Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi. 2009; 10(2): 45-52.
• 18. Kırım Kongo Kanamalı Ateşi. [T.C. Sağlık Bakanlığı website]. 2020. Available at: https://hsgm.saglik.gov.tr/ depo/birimler/zoonotik-vektorel-hastaliklar-db/zoonotik-hastaliklar/1-KKKA/7- Sunumlar/KKKA_Sunum_Hekimlere_Ynelik08.04.2020.pdf. Accessed March 07, 2021
• 19. Boyraz S. Dahili ve Cerrahi Hastalıklarda Bakım Kitabı içinde ünite 31:Hematolojik Hastalıklar Ed.: Karadakovan A. Ve Eti Aslan F. Geliştirilmiş 5..Baskı. Akademisyen Kitabevi. 2020
• 20. Tosun H. Ed.Durna, Z. Kronik Hastalıklar Bakım Kitabı içinde. 6-18:Kan Hastalıkları ve Bakım. İstanbul: Akademi Basın ve Yayıncılık, 2012: pp. 466.
• 21. Birol L, Bektaş H. İç Hastalıkları ve Hemşirelik Bakımı kitabı içinde Bölüm 10: Kan Hastalıkları (Hematoloji) ve Hemşirelik Bakımı. Ed. Akdemir N. Ed.Yrd. Kapucu S.,Kutlutürkan S.,Akyar İ. Akademsiyen Kitabevi.2020.
• 22. Tosun N. Hemşirelik Bakım Planları kitabı içinde:Kan Hastalıkları Bakım Planları. Bölüm 9-3: Demir Eksikliği Anemisi. Hemşirelik Tanısı: Kanamaya Eğilim Ed.:Akbayrak N., İlhan Erkal S., Ançel G., Albayrak A. Alter Yayıncılık, Nisan, Ankara.2007.
• 23. Potter PA, Perry AG. Fundamentals of nursing. Mosby Year Book Inc., St Louis. 2009.
• 24. Acaroğlu R, Şendir M, Kaya H. Hemşirelik süreci. Hemşirelik esasları uygulama rehberi. Gözden geçirilmiş. 2012; 2: 8-20.
• 25. Çürük NH. Temel İç Hastalıkları Hemşireliği ve Farklı Boyutlarıyla Kronik Hastalıklar kitabı içinde Bölüm 14: Hematolojik Sorunlar ve Hemşirelik Yönetimi Trombosit Hastalıkları ve Hemşirelik Bakımı. Ed. Ovayolu N. Ve Ovayolu Ö. Çukurova Nobel Tıp Kitabevi. 2016.
• 26. Taylor C, Lillis C, LeMone P, et al. Fundamentals of nursing.The art and science of nursing care. 4.ed. Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins. 2008.
• 27. Şendir M, Büyükyılmaz F. Hemşirelik Esasları Hemşirelik Bilim ve Sanatı kitabı içinde. Hemşirelik Tanısı. Aştı Atabek T., Karadağ A. (Eds.), İstanbul: Akademi Basın ve Yayıncılık. 2012.
• 28. Öztürk DB. Türkiye’den bildirilen nozokomiyal Kırım Kongo kanamalı ateşi olgularının değerlendirilmesi. Ortadoğu Tıp Dergisi. 2019; 11(3): 322-325. https://doi.org/10.21601/ortadogutipdergisi.486938
• 29. Bakanlığı TS. Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü Zoonotik Hastalıklar Daire Başkanlığı Zoonotik Hastalıklar Hizmet İçi Eğitim Modülü. Başak Matbaacılık ve Tanıtım Hiz. Ltd. Şti. Ankara, 2011. pp.240
• 30. Kaya N. İç Hastalıkları Hemşireliği Kitabı içinde. Hemşirelik süreci. Durna Z. Editör. İstanbul, Akademi Basın ve Yayıncılık. 2013. pp.45-78.
• 31. Roper N, Logan WW, Tierney J. A. The Elements of Nursing A model for nursing based on a model of living, Churchill Livingstone. 1996.
• 32. Turan N, Asti TA, Kaya N. Reliability and validity of the Turkish version of the Gastrointestinal Symptom Rating Scale. Gastroenterology Nursing. 2017; 40(1): 47-55. https://doi.org/10.1097/SGA.0000000000000177
• 33. Holland K, Jenkins J. (Eds.). (2019). Applying the Roper-Logan-Tierney Model in Practice. Elsevier Health Sciences.
• 34. Kaya N. Hemşirelik Esasları Hemşirelik Bilim ve Sanatı kitabı içinde. Hemşirelik Süreci ve Hemşirelik Tanılaması. Ed.Atabek Aştı ve Karadağ A. Akademi Basın ve Yayıncılık. 2012; 137-174.
• 35. Kaya H. (2004). Yoğun bakım ünitesinde yatan spinal kord yaralanmalı hastaların hemşirelik bakımı. Yoğun Bakım Hemşireliği Dergisi. 2004; 8(1):32-37.
• 36. Mollaoğlu M. Hemşirelik Bakım Planları kitabı içinde: Kan Hastalıkları Bakım Planları. Bölüm 9-1 AİDS (Acquired İmmünodeficiency Syndrome: Edinsel İmmün Yetmezlik Sendromu) Hemşirelik Tanısı: Kanamaya Eğilim Ed.: Akbayrak N., İlhan Erkal S., Ançel G., Albayrak A. Alter Yayıncılık, Nisan, Ankara. 2007.
• 37. Taylor RC, Lillis C, Le Mone P. Fundamentals of Nursing: The art and science of nursing care, 4th ed. Lippincott Philadelphia. 2001.
• 38. Carpenito-Moyet L.J. Nursing Diagnosis: Application to Clinical Practice. 11th Edition. Lippincott Williams & Wilkins. 2005. 39. Turan N. Kanama Riski. Ed.: Acaroğlu R. ve Kaya H. Hemşirelik Tanıları Tanımlar ve Sınıflandırma 2018-2020. 11.baskı. Nobel Tıp Kitabevi. 2020.
• 40. NANDA International Nursing Diagnoses [NANDA website]. February 2021. Available at: https://nanda.org/publicationsresources/publications/nanda-international-nursing-diagnoses. Accessed March 04, 2021.
• 41. Potter, P. A., Perry, A. G. Fundamentals of nursing, 6th Edition, Elsevier Mosby, St.Louis. 2005.
• 42. Tok Yıldız F, Yıldırım D. Temel Hemşirelik Esaslar, Kavramlar, İlkeler, Uygulamalar kitabı içinde Hemşirelik Süreci. Ed. Kara Kaşıkçı M., Akın E. İstanbul Tıp Kitabevi.2021.
• 43. Olmaz D, Karakurt P. Hemşirelerin bakım verirken hemşirelik sürecini bilme ve uygulama durumları. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Elektronik Dergisi. 2019; 12(1): 3-14.
• 44. Wilkinson JM, Barcus L. Pearson Nursing Diagnosis Handbook with NIC Interventions and NOC Outcomes. Pearson. 2014.
• 45. Kapucu S, Akyar İ, Korkmaz F (Çev.Ed.) Pearson Hemşirelik Tanıları El Kitabı. Ankara: Pelikan Yayınevi. 11.Baskı. 2018.
• 46. Butcher HK, Bulechek GM, Dochterman JMM, et al. Nursing interventions classification (NIC)-E-Book. Elsevier Health Sciences. 2018.
• 47. Erdemir F, Kav S, Yılmaz A. Hemşirelik Girişimleri Sınıflaması (NIC). Nobel Tıp Kitapevleri, İstanbul. 2017.
• 48. Kara B. Hemşirelik Bakım Planları kitabı içinde: Kan Hastalıkları Bakım Planları. Bölüm 9-2: Aplastik Anemi Hemşirelik Tanısı: Kanamaya Eğilim Ed.: Akbayrak N, İlhan Erkal S, Ançel G, Albayrak A. Alter Yayıncılık, Nisan, Ankara. 2007.
• 49. Yıldız D. Hemşirelik Bakım Planları kitabı içinde: Kan Hastalıkları Bakım Planları. Bölüm 9-4: Hemofili. Hemşirelik Tanısı:Kanamaya Eğilim Ed.: Akbayrak N, İlhan Erkal S, Ançel G, Albayrak A. Alter Yayıncılık, Nisan, Ankara. 2007.
• 50. Ser Ö, Çetin H. Kırım Kongo kanamali ateşi’nin güncel durumu. TAF Prev Med Bull. 2016; 15(1): 58-68.
• 51. Gönderen HHS, Kapucu S. Nötropenik Hastada Nötropeniyi Değerlendirme Kriterleri ve Hemşirelik Bakımı. Hacettepe Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi. 2009; 16(1): 69-75.