Hemodiyaliz Tedavisi Alan Hastalarda Sosyal Destek ile Öz Yeterlilik Arasındaki İlişki/ The Relationship Between Social Support and Self-Efficacy in Patients Undergoing Hemodialysis Treatment

Yıl 2024, Cilt: 19 Sayı: 3, 119 - 128, 30.09.2024

Ayşe Gamze Elpe Ayşe Nefise Bahçecik

https://doi.org/10.47565/ndthdt.2024.88

Öz

Aim: The study was conducted to asses the relationship between social support and self-efficacy in patients undergoing hemodialysis treatment.
Materials and Method: The descriptive and cross-sectional study was performed with 159 patients undergoing treatment at hemodialysis centres in a city and its districts in the Eastern Anatolia Region. The data were collected using the Patient Information Form, the Multidimensional Scale of Perceived Social Support, and the General Self-Efficacy Scale. Descriptive statistics, Student-t test, Mann Whitney U Test, Kruskal Wallis Test, and Pearson Correlation analysis were used to analyse the data.
Result: The mean age of hemodialysis patients was 57.65±9.88 years, with 78% being married, 34.6% having graduated from high school, and 49.7% being housewives. The mean total score on the Multidimensional Scale of Perceived Social Support and its subscales—family support, friend support, and support from a significant other—were 46.95±13.18, 14.31±4.67, 14.80±4.47, and 17.84±4.49, respectively. The mean total score on the General Self-Efficacy Scale and the subscales of initiative, persistence, and effort to continue were 55.97±14.35, 31.39±8.19, 16.43±4.28, and 8.16±2.29, respectively. A statistically significant positive correlation was found between the Multidimensional Scale of Perceived Social Support and its sub-scales and the General Self-Efficacy Scale and its sub-scales (p<0.01).
Conclusion: The study revealed that patients’ levels of social support and self-efficacy were moderate. It also showed that as social support levels increased, patients' self-efficacy improved. We recommend conducting periodic evaluations and implementing targeted interventions to assess and enhance both social support and self-efficacy among hemodialysis patients.

Anahtar Kelimeler

Hemodialysis, Nurse, Self-Efficiency, Social Support

Hemodiyaliz Tedavisi Alan Hastalarda Sosyal Destek ile Öz Yeterlilik Arasındaki İlişki/ The Relationship Between Social Support and Self-Efficacy in Patients Undergoing Hemodialysis Treatment

Öz

Amaç: Araştırma, hemodiyaliz tedavisi alan hastalarda sosyaldestek ile öz yeterlilik arasındaki ilişkiyi belirlemek amacıyla yapıldı.
Gereç ve Yöntem: Tanımlayıcı ve kesitsel nitelikteki araştırma Doğu Anadolu Bölgesi’nde bir ilin ve ilçelerindeki hemodiyaliz merkezlerinde tedavi alan 159 hasta ile gerçekleştirildi. Veri toplama araçları olarak Hasta Bilgi Formu,Çok Boyutlu Algılanan Sosyal Destek Ölçeği, Genel Öz Yeterlilik Ölçeği kullanıldı. Verilerin analizinde tanımlayıcı istatistikler, Student-t test, Mann Whitney U Test, Kruskal Wallis Test, Person Korelasyon analizi kullanıldı.
Bulgular: Hemodiyaliz hastalarının yaş ortalaması, 57,65±9,88 yıl olup, %78’i evli %34,6’sı lise mezunu, %49,7’si ev hanımıdır. Hastaların Çok Boyutlu Algılanan Sosyal Destek Ölçeği toplam, aile desteği, arkadaş desteği ve özel bir kişi desteği alt boyut puan ortalamaları sırasıyla; 46,95±13,18, 14,31±4,67, 14,80±4,47, 17,84±4,49 olarak, Genel Öz Yeterlilik Ölçeği toplam ve başlama, yılmama, sürdürme çabası-ısrar alt boyut puanları sırasıyla; 55,97±14,35, 31,39±8,19, 16,43±4,28, 8,16±2,29 olarak bulundu. Çalışmaya katılan hastaların Çok Boyutlu Algılanan Sosyal Destek Ölçeği ve alt boyutları ile Genel Öz Yeterlilik Ölçeği ve alt boyutları arasında olumlu yönden istatistiksel olarak anlamlılık bulunmuştur (p<0,01)
Sonuç: Hastaların sosyal destek ve öz yeterliliklerinin orta düzeyde olduğu saptanmıştır. Sosyal destek düzeyi artıkça hastaların öz yeterlilik düzeylerinin de artığı saptanmıştır. Hemodiyaliz hastalarının sosyal destek ve öz yeterlilik düzeylerinin belirli aralıklarla değerlendirilmesi ve yükseltilmesi için çalışmalar yapılması önerilebilir.

Anahtar Kelimeler

Hemodiyaliz, Hemşire, Öz Yeterlilik, Sosyal Destek

Etik Beyan

Bu çalışma için etik komite onayı, İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Etik Kurul Başkanlığı'ndan alınmıştır (Tarih ve no: 25.03.2022 tarih 2022/03 sayı).

Kaynakça

• 1. Birol L, Çınar Pakyüz S. İdrar yolları-böbreklerin yapı ve fonksiyonları. Akdemir N, Birol L, eds. In: İç Hastalıkları ve Hemşirelik Bakımı. 8. Basım. Ankara: Akademisyen Kitapevi;2023.p.701-85.
• 2. Bülbül E, Çelik S. Üriner Sistem Hastalıkları ve Hemşirelik Bakımı. Olgun N, Çelik S, eds. In: Tüm Yönleriyle İç HastalıklarıHemşireliği. 1. Baskı. Ankara. Ankara Nobel Tıp Kitapevleri;2021.p.251-93.
• 3. Ateş K, Seyahi N, Koçyiğit İ. Türkiye’de nefroloji, diyaliz ve transplantasyon registry 2022. Türk Nefroloji Derneği Yayınları [Internet]. 2023 [cited 2024 Feb 15]:p.1-51. Available from: https://nefroloji.org.tr/uploads/pdf/REGISTRY2022_web.pdf
• 4. Muz G, Eğlence R. Hemodiyaliz uygulanan hastalarda öz bakım gücü ve öz yeterliliğin değerlendirilmesi. BAUN Sağ Bil Derg [Internet]. 2013[cited 2024 Jun 15];2(1):15-21. Available from: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/520749
• 5. Alemdar H, Pakyüz Ç. S. Hemodiyaliz hastalarında öz bakım gücünün yaşam kalitesine etkisinin değerlendirilmesi. NefroHemDergi [Internet]. 2015[cited 2024 Jun 10];10:19-30. Available from: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/292254
• 6. Yanmış S, Mollaoğlu M. Hemodiyaliz tedavisi alan hastalarda yaşam doyumu ve etkileyen faktörler. NefroHemDergi. 2021;16(3):115-23. doi: 10.47565/ndthdt.2021.39
• 7. Yucens B, Kotan V.O, Ozkaynar N, Kotan Z, Yuksel R, Bayram S. The association between hope, anxiety, depression, coping strategies and perceived social support in patients with chronic kidney disease. Dusunen Adam J Psychiatry NeurolSci. 2019;32(1):43-51. Doi: 10.14744/DAJPNS.2019.00006
• 8. Büyükbayram Z, Bıçak Ayık D, Aksoy İl D. Hemodiyaliz hastalarında algılanan sosyal destek ve umutsuzluk düzeyleri. NefroHemDergi. 2021;16(3):134-43. Doi:10.47565/ndthdt.2021.41
• 9. Atik D, Atik C, Asaf R, Cinar S. Hemodiyaliz hastalarında algılanan sosyal desteğin sosyal görünüş kaygısına etkisi. Medicine Science. 2015;4(2):2210-23. Doi: 10.5455/medscience.2015.04.823510.
• 10. Doğan BK, Öztürk AB. Kronik böbrek yetmezliği olan hastalar ile sosyal destek algısını geliştirmeye yönelik grup çalışması. TUSHAD [Internet]. 2020[cited 2024 Jun 15];4(3):28-36. Available from: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1166174
• 11. Şahin S. Diyaliz tedavisi alan bireylerin umut-umutsuzluk ve sosyal destek düzeyleri [dissertation]. Erciyes Üniversitesi;2007.
• 12. Mollaoğlu M, Bağ E. Hemodiyaliz uygulanan hastalarda öz yeterlilik ve etkileyen faktörler. İst Tıp Fak Dergisi [Internet]. 2009[cited 2024 Jun 15];72:37-42. Available from: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/98321
• 13. Bektaş N, Akpınar Ş, Ceran M. A, Şafak B. Hemodiyaliz hastalarının öz yeterlilik durumu, bakım gereksinimi ve günlük yaşam aktivitelerini gerçekleştirebilme düzeyleri. Hemşirelik Bilimi Dergisi [Internet]. 2019[cited 2024 Jun 15];2(1):5–10. Available from: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/756489
• 14. Safi F, Areshtanab HN, Ghafourifard M, Ebrahimi H. The association between self-efficacy, perceived social support, and family resilience in patients undergoing hemodialysis: a cross-sectional study. BMC Nephrology. 2024;25(1):207. Doi: 10.1186/s12882-024-03629-4
• 15. Boroumand S, Shahriari M, Abbasi Jebeli M, Baghersad Z, Baradaranfard F, Ahmadpoori F. Determine the level of self-efficacy and its related factors in patients with ischemic heart disease: a descriptive correlational study. Iran J Nurs Res [Internet]. 2015[cited 2024 Semp 3];9(4):61–9. Available from: https://ijnr.ir/article-1-1442-en.pdf
• 16. Uchino BN, Trettevik R, Kent de Grey RG, Cronan S, Hogan J, Baucom BRW. Social support, social integration, and inflammatory cytokines: a meta-analysis. Health Psychol. 2018;37(5):462–71. doi: 10.1037/hea0000594
• 17. Biçer H, Karabulutlu EY. Hemodiyaliz tedavisi alan hastaların öz yeterlik düzeyleri ve sıvı kontrolüne uyumlarının değerlendirilmesi. Hemşirelik Bilimi Dergisi [Internet]. 2020[cited 2024 Jun 15];3(2):1-9. Available from: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1374957
• 18. Zimet GD, Dahlem NW, Zimet SG, Farley GK. The Multidimensional Scale of Perceived Social Support. Journal of Personality Assessment. 1988;52(1):30–41. Doi: 10.1207/s15327752jpa5201_2
• 19. Eker D, Arkar H, Yaldız H. Çok Boyutlu Algılanan Sosyal Destek Ölçeğinin gözden geçirilmiş formunun faktör yapısı, geçerlik ve güvenirliği. Türk Psikiyatri Dergisi [Internet]. 2001[cited 2024 Jun 15];12(1):17-25. Available from: https://toad.halileksi.net/wp-content/uploads/2022/07/cok-boyutlu-algilanan-sosyal-destek-olcegi-toad.pdf
• 20. Sherer M, Maddux JE, Mercandante B, Prentice-Dunn S, Jacobs B, Rogers RW. The self-efficacy scale: Construction and validation. Psychological Reports.1982;51(2):663-71. doi:10.2466/pr0.1982.51.2.66
• 21. Yıldırım F, İlhan İ. Genel Özyeterlilik Ölçeği Türkçe formunun geçerlik ve güvenilirlik çalışması. Türk Psikiyatri Dergisi [Internet]. 2010[cited 2024 Jun 15];21(4):301-8. Available from: https://toad.halileksi.net/wp-content/uploads/2022/07/genelozyeterlilik-olcegi-toad.pdf
• 22. Demirel M, Sukut Ö. Kronik böbrek yetmezliği olan hastalarda psikolojik sağlamlık, tedaviye uyum, algılanan sosyal destek ve depresyon arasındaki ilişki. SBÜ Hemşirelik Dergisi.2024;6(1):49-56. Doi: 10.48071/sbuhemsirelik.1363343
• 23. Karadag E, Ugur O, Mert H, Erunal M. The relationship between psychological resilience and social support levels in hemodialysis patients. J Basic Clin Health Sci. 2019;3:9-15. Doi: 10.30621/jbachs.2019.469
• 24. Sarıkaya N. A, Kartal M, Akçam M. Psychological distress and perceived social support levels of patients with chronic hemodialysis. SAUHSD. 2023;6(1):32-43. Doi:10.54803/sauhsd.1228791
• 25. Şimşek M. Hemodiyaliz uygulanan hastalarda öz yeterlilik ve sosyal destek algısı [dissertation]. Dicle Üniversitesi Tıp Fakültesi;2018.
• 26. Almutary H, Tayyib N. Evaluating Self-Efficacy among patients undergoing dialysis therapy. Nursing Reports. 2021;11(1):195–201. Doi: 10.3390/nursrep11010019
• 27. Hafezieh A, Dehghan M, Taebi M, Iranmanesh S. Self-Management, self-efficacy and knowledge among patients under haemodialysis: A case in Iran. Journal of Research in Nursing. 2020;25:128-38. Doi: 10.1177/1744987120904770.
• 28. Lin CC, Wu CC, Anderson RM, Chang CS, Chang SC, Hwang SJ, Chen HC. The Chronic Kidney Disease Self-Efficacy (CKDSE) Instrument: Development and psychometric evaluation. Nephrol Dial Transplant. 2012;27: 3828-34. Doi: 10.1093/ndt/gfr788
• 29. Deepak K, Annalakshmi N. Social Support as Predictors of Resilience Among Single Women. IAHRW [Internet]. 2021 [cited 2022 Dec 15];9(4):349-59. Available from: https://indianmentalhealth.com/pdf/2022/vol9-issue4/5-OR1.pdf
• 30. Ozen N, Cinar F. I, Askin D, Mut D, Turker T. Nonadherence in hemodialysis patients and related factors: a multicenter study. Journal of Nursing Research. 2019;27(4):e36. Doi: 10.1097/jnr.0000000000000309
• 31. Albayrak Okçin F, Gerçekoğlu G. Öğrencilerin öz-etkililik-yeterlilik algıları ve sosyal destek düzeylerinin incelenmesi. GÜSBD [Internet]. 2013[cited 2022 Nov 15];2(1):40-51. Available from: https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/84296
• 32. Kiajamali M, Hosseini M, Estebsari F, Nasiri M, Ashktorab T, Abdi A, et al. Correlation between social support, self-efficacy and health-promoting behavior in hemodialysis patients hospitalized in Karaj in 2015. Electronic Physician. 2017;9(7):4820-7. Doi: 10.19082/4820.
• 33. Guan M, So J. Influence of social identity on self-efficacy beliefs through perceived social support: a social identity theory perspective. Communication Stud. 2016;67(5):588–604. Doi: 10.1080/10510974.2016.1239645
• 34. Figueiredo PHS, da Silva ACR, Costa HS, Nominato GA, Lopes PH, Campos P, et al. The glittre activities of daily living as a potential test for functional evaluation of patients on hemodialysis: a validation study. Disabil Rehabil. 2022;44(10):2083–90. Doi: 10.1080/09638288.2020.1812121