EK DERS SOYGUNU ve AKADEMİK TEŞVİK KOLLAMA Yükseköğretim Kurumlarında Daha Fazla Ek Ders Ücreti Almaya ve Akademik Teşvik Desteği Sağlamaya Yönelik Manipülasyonlar ve Suistimaller

Yıl 2025, Cilt: 17 Sayı: 1, 144 - 158

Coşkun Can Aktan

Öz

Türk yükseköğretim kurumlarında yasal ve/veya yasal olmayan yol ve yöntemlerle daha fazla ek ders ücreti elde etme ve akademik teşvik desteği sağlamaya yönelik davranış ve eylemler yaygın olmasına rağmen bu konular maalesef yeterince inceleme konusu yapılmış değildir. Sözkonusu davranış ve eylemler esasen iki ayrı çerçevede ortaya çıkmakta ve gelişmektedir. Birincisi doğrudan yasalara aykırılık teşkil etmeyen fakat ahlaki açıdan uygun olmayan manipülasyon ve suistimallerdir. İkincisi ise bilerek ve/veya bilmeyerek ya da kurumların ihmali neticesinde ortaya çıkan usulsüzlükler, yolsuzluklar ve kamu zararıdır. Konunun bu iki boyutu dışında sözkonusu etik dışı davranış ve eylemlerin aktörünün de bir değil iki olduğu gözden uzak tutulmamalıdır. Akademik teşvik kollama doğrudan öğretim elemanının çabaları neticesinde ortaya çıktığında bu tek aktörlü bir eylemdir. Eğer olayda akademik teşvik başvurularını değerlendiren komisyonların kusur ve ihmali de sözkonusu ise iki aktörlü bir eylem gerçekleşmiş olur. Benzer şekilde makama ve/veya yüksek unvana sahip olan bir akademisyen daha fazla ek ders alma çabası içinde olduğunda bu tek aktörlü bir eylemdir. Oysa bölüm kurullarının aktif girişimi neticesinde olay gerçekleşmişse eylemi kurumsal bir hale dönüşmüş olur.

Araştırmamızın ana amacı akademik rant kollama eğilimlerine örnek teşkil eden bu iki olayın anlaşılmasına ve çözümüne katkı sunmaktan ibarettir. İlk olarak akademik rant kollama kavramını tanımlamaya çalışacağız. Daha sonra daha fazla ek ders ücreti almaya ve akademik teşvik desteği sağlamaya yönelik manipülasyon ve suistimallerin nasıl ortaya çıktığını anlatmaya çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

Ek ders ücreti, Akademik teşvik, Kamu zararı, Yükseköğretim Kurumları

Kaynakça

• Akça S. ve Akbulut M. 2018. “Predatory Journals in Turkey: An Investigation Through Beall List”, Bilgi Dünyası 2018;19:255–74.
• Aktan, C.C. 2003. Özlenen Üniversite Yaşanan Üniversite, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Aktan, C.C. (ed.) 2003. Çıkar Grupları ve Rant Kollama, İstanbul: Zaman Kitap.
• Aktan, C.C. 2022. “Akademik Rant Kollama: Yükseköğretim Kurumlarında Rant Yaratma, Rant Dağıtma ve Rant Kollama Faaliyetleri”, içinde: Aktan, C.C. Mübtezel Kalabalık -Ecce Homo Academicus-, Konya: Literatürk Yayıncılık.
• Aktan, C.C. 2024. “Akademik Marabacılık Ve Akademik Parazitizm ‘Hoca-Asistan’ ve ‘Tez Danışmanı-Öğrenci’ Arasındaki Suistimalci ve Paraziter Ortak Yazarlık İlişkisi Üzerine”, https://www.researchgate.net/profile/Coskun-Can-Aktan
• Al, U. ve Y. Tonta, 2022. “Araştırma Değerlendirme ve Teşvik Sistemlerinin Akademisyenlerin Rant Kollama Davranışları Üzerindeki Etkileri: Bir Keşfedici Örnek Olay Araştırması”, Bilgi Dünyası, Cilt 23 Sayı 1.
• Ateş, S. 2021. “Akademik Teşvik Sisteminin Üniversite Öğretim Elemanları Performansına Etkileri: TRC 2 Bölgesinde Bir Araştırma”, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Siyaset ve Kamu Yönetimi ABD, Malatya.
• Demir, S. B. 2018. “Predatory Journals: Who Publishes İn Them And Why?”, Journal Of Informatics”, 12, 1296-1311.
• Göksu, İ. ve Y. İ. Bolat 2019. “Akademik Teşvik Uygulamasının Performansa Yansıması: 2016 ile 2017’nin Karşılaştırmalı Analizi”, Yükseköğretim Dergisi”, Cilt 9, Sayı 2, ss 189-200.
• Gül, İ. ve Arabacı, İ. B. 2018. “Öğretim Elemanlarının Akademik Teşvik Ödeneğine İlişkin Görüşleri”. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 17(66), 675-687.
• Güven, A., Kaplan, Ç., ve Acungil, Y. 2018. “Türkiye’deki Akademik Teşvik Çalışmalarının Akademik Personelin Motivasyonu Üzerine Etkisi”. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 73(1), 245-268.
• Karabacak, N., Küçük, M. ve Korkmaz, İ. 2020. “Yükseköğretimde Performansa Dayalı Akademik Teşvik Uygulamasının İncelenmesi”. Eğitimde Nitel Araştırmalar Dergisi, 8(3), 831-864.
• Krueger, A.O. 1974. “The Political Economy of the Rent-Seeking Society,” American Economic Preview 64 (June): 291.
• Okumuş, K. ve Yurdakal, İ.H. 2017. “Akademisyenlerin Akademik Teşviğe İlişkin Görüş ve Düşünceleri”. Journal of Academic Social Science Studies. 58, ss. 145-156.
• Öksüz, M. 2024. “Yükseköğretim Kurumlarında Kamu Zararı: Sayıştay İlamlarından Kanıtlar”, Sayıştay Dergisi, 35(133), 211-240. https://doi.org/10.52836/sayistay.1495586
• Şahin, F., Tabak, B. Y., ve Tabak, H. 2017. “Motivasyon Kuramları Bağlamında Akademik Teşvik Ödeneği Uygulamasının Değerlendirilmesi”. Yükseköğretim Ve Bilim Dergisi (2), 403-410.
• Turhan, M. ve Erol, Y. C. 2017. “Akademisyenlerin Akademik Teşvik Ödeneğine İlişkin Görüşleri”. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 18(3), 281-296.
• Tullock, G. 1967. “The Welfare Costs of Tariffs, Monopolies and Theft “, Economic Inquiry, Vol 5, 1967, pp. 224, 232.
• Tullock, G. 1991. “Rent Seeking”. In: Eatwell, J., Milgate, M., Newman, P. (eds) The World of Economics. The New Palgrave. Palgrave Macmillan, London.
• Tullock, G. 1993. “Are Scientists Different?”, Journal of Economic Studies 20, 90-106.
• Ültay, E., & Ültay, N. 2018. “Akademik Teşvik Ödeneğinin Bilimsel Faaliyetlere Etkisi Hakkındaki Akademisyen Görüşleri”. Yükseköğretim Ve Bilim Dergisi (1), 162-171.
• Yokuş, G., Ayçiçek, B., ve Kanadlı, S. 2018. “Akademisyen Görüşleri Doğrultusunda Yükseköğretimde Performansa Dayalı Akademik Teşvik Sisteminin İncelenmesi”. Yükseköğretim Dergisi, 8(2), 140-149.
• TÜBİTAK Türkiye Adresli Uluslararası Bilimsel Yayınları Teşvik (UBYT) Programı Uygulama Usul Ve Esasları https://tubitak.gov.tr/sites/default/files/33_YK_islenmis_hali_UBYT.pdf
• Akademik Teşvik Ödeneği Yönetmeliği (Bakanlar Kurulu Kararının Tarihi, 14/5/2018 No : 2018/11834; Resmî Gazete Tarihi: 27.06.2018 Resmî Gazete Sayısı: 30461)