Söz Edimleri ve Arap Dilinde Emretme Edimsözü Yapıları

Yıl 2023, , 881 - 900, 30.12.2023

Yusuf Akyüz

https://doi.org/10.14395/hid.1333155

Öz

Çalışma, söz edimlerinden olan emretme edimsözünün erken dönem Arap dili ilimlerindeki yansımalarını ve icra edileceği değişik söylem türlerini araştırmayı amaçlamaktadır. Konunun daha iyi anlaşılabilmesi için öncelikle modern dilbilim çerçevesinde söz edimleri kuramının ortaya çıkışı, tanımı, çeşitleri ve bir söz ediminin oluşum koşulları günümüz edimbilim kaynaklarından araştırılmaktadır. Çalışmada söz edimleri kuramının ortaya çıkışını tetikleyen edimsöz edimine ve dolaylı söz edimlerine de yer verilmektedir. Makalenin ikinci bölümünde Arap dilinde söz edimleri kuramının yansımalarına dair kaynaklardan elde edilen bulgular ışığında değerlendirmeler ve emir kelimesinin sözlük anlamı ile emretmenin kavramsal açıklaması yapılmaktadır. Emretme edimsözü, yapısal olarak Arap dili nahiv ve belagat kaynaklarından, ayetlerde bulunan emretme edimsözünün tahlili ise bu kaynaklara ilaveten tefsir kaynaklarından tespit edilerek araştırma şekillenmektedir. Çalışmada Arap dilinde emretme edimsözünü yerine getiren kelime ve cümle türleri klasik kaynaklardan araştırılmaktadır. Bu anlamlar, Arap dilbiliminde karine denilen edimbilimsel faktörlere bağlı olarak belirlenmektedir. Arap dilinde emir kipine ilaveten isim fiiller, emir fiilin yerinde kullanılan mastarlar, bildirim cümleleri, soru cümleleri, fiili hazfedilmiş mansup isimler, teşvik edatı alan muzari fiiller, bazı hal cümleleri ve etimolojik olarak emretme anlamındaki bazı kelimeler emir anlamında kullanılıp, emretme edimsözünü gerçekleştirmektedir. Konuyla ilgili üç çalışma tespit edilebilmiştir. Bunlardan ilki Zülfikar Durmuş tarafından kaleme alınan “Kur’an-ı Kerim’de İbâha İfade Eden Emir Siygalarının Çeviri Problemi” başlıklı makaledir. Çalışmada yazar ayetlerde ibâha ifade eden emir kiplerinin meallerdeki yansımasını ele almıştır. Yazar, çalışmasını yaparken ibaha anlamının tespitinde tefsir ve fıkıh usulü kaynaklarını esas almış ve meallerin ibaha anlamı ifade eden ayetlerin çevirisinde gerekli itinayı göstermedikleri sonucuna varmıştır. İkincisi Nuri Kahveci tarafından yazılan “Fıkıh Usûlü Açısından Emrin Delaleti ve Emre Delalet Eden Lafızlar Üzerine Bir Değerlendirme” isimli makaledir. Çalışmada yazar emir anlamını ifade eden ayetleri İslam hukuku perspektifiyle incelemiştir. Mezheplerin emir ifade eden ayetleri nasıl anladıklarını ele almıştır. Çalışmada usül âlimlerinin, emir kipinin bağlayıcılığı ve gerektirici bir üslupta kullanıldığını dikkate almalarına rağmen emrin tarifinde ve kesinlik ifade etmesi ile emrin otoriter bir tarzda gerekliliği hususunda ihtilaflı oldukları tespit edilmiştir. Sonuncusu İrfan Köse tarafından kaleme alınan “Ebü’l-Kâsım el-Müeddib’e Göre Arapça Emir Kipleri ve Kur’ân’daki Yansımaları” başlıklı makaledir. Çalışmada yazar, Arap dili emir kipleri konusunu Ebü’l-Kâsım el-Müeddib’in (ö. 338/950) Dekâiku’t-tasrîf adlı eserindeki görüşlerine bağlı kalarak açıklamaya çalışmıştır. el-Müeddib’e göre emir anlamını karşılayan çeşitli yapılar vardır. Yazar, eser çerçevesinde bu yapıları ele almış ve emir fiilin Kur’an’da kullanıldığı anlamları incelemiştir. Bu çalışma ise, erken dönem Arap dili âlimlerinin söz edimleri kuramının temel felsefesinin farkında olup olmadıklarını araştırmayı amaçlamaktadır. Çalışmada Arap dilinde özellikle ilk anlamın dışındaki anlamlar edimsöz olarak değerlendirilmektedir. Bu anlamların veya edimsözlerin oluşmasının edimbilimsel faktörlere, diğer bir söylemle bağlam ve karineye bağlı olarak ortaya çıkabileceği gösterilmeye çalışılmaktadır. Bu bağlamda bir söz edimi olarak emretme edimsözünün Arap dili literatüründe ve ayetlerde büründüğü formların tespiti araştırılmaktadır. Çalışma, kuram olarak modern bir özelliğe sahip olan söz edimlerinin erken dönem arap dili ilimlerindeki yansımalarını ve emretme edimsözünün çeşitli yapılarını ele almasından dolayı bir ilk olma özelliğine sahip olacağı umulmaktadır. Çalışma neticesinde J. L. Austin'in Modern dilbilimsel Edimbilim alanına kazandırdığı ve edimbilimin temellendiği bir kavramı olan söz edimleri kuramının anlam ve işlev olarak İslam medeniyetinin başından beri İslam hukukçularının, Arap dilcilerinin ve müfessirlerin dikkatlerinden kaçmadığı anlaşılmıştır. Emretme edimsözünü yerine getiren farklı ifade türlerinin olduğu sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belagati, Söz Edimleri Kuramı, Edimsöz, Emretme, İkincil Anlam.

Speech Acts and Imperative Illocution Forms in Arabic

Öz

The study aims to investigate the reflections of the performative speech act of commanding, which is a type of speech act, in the field of early Arabic language sciences and to explore the different types of discourse in which it is performed. In order to better comprehend the topic, the emergence, definition, types, and conditions of speech acts within the framework of modern linguistics are initially investigated using contemporary linguistic sources. In the study, in addition to the illocutionary acts that triggers the emergence of the theory of speech acts, indirect speech acts are also addressed. In the second section of the article, assessments are made based on findings obtained from sources regarding the reflections of the theory of speech acts in the Arabic language. Furthermore, a conceptual explanation is provided for the dictionary meaning of the command word and the act of commanding. The imperative illocution act is structurally analyzed through Arabic language syntax and rhetorical sources, and the analysis of the command illocution act found in the verses is shaped by these sources, supplemented by tafsir sources. In the study, the types of words and sentences that perform the imperative illocution act in the Arabic language are investigated from classical sources. These meanings are determined based on linguistic factors known as "qarine" in Arabic linguistics. In Arabic language, besides imperatives, gerunds, infinitives used as imperatives, enunciative sentences, interrogatives, mansûb nouns with omitted verbs, verbs with inciting particles, some circumstantial clauses and some words having the meaning of imperative depending on the conventional implicature are used with a meaning of order and perform as imperative illocution. Three studies on the subject could be identified. The first of these is the article “Translation Problem of Imperative Siyga Expressing Ibaha in The Holy Qur’an” written by Zülfikar Durmuş. In the study, the author examines the reflection of command expressions indicating permission in the verses of the Quran. While conducting the research, the author primarily relies on sources of Tafsîr and Islamic Law to determine the meaning of permission (ibâha). The author concludes that in the translations of verses expressing the meaning of permission, necessary diligence has not been exhibited. The second is the article “An Evaluation on the Denotation of the Command in terms of the Usūl of Fiqh and the Phrases Denoting the Command” written by Nuri Kahveci. In this study, the writer analyses the verses stating commands from the perspective of Islamic law. Besides, he addresses how mad̲h̲habs (sects) have comprehended these verses stating command. In the study, it was identified that although Usūl scholars took it into consideration that the imperative mode was used in a binding and requiring style, they did not agree with each other about the definition of the command, and its necessity in an authoritative style as it denotes certainty. The last is the article “According to Abū al-Qāsim al-Mu’addib Arabic Imperative Modes and Their Reflections in the Qur’an” written by İrfan Köse. In the study, the writer aims to explain the imperative modes in Arabic depending on Abū al-Qāsim al-Muaddib’s (d. 338/950) views in his book called Daqā'iq al-Taṣrīf. According to al-Muaddib, there are various forms bearing the imperative meaning. The writer addresses these forms within the frame of book and analyses the meanings in which imperative mode was used in Qur’an. This study aims to investigate whether the early Arabic grammarians were aware of the basic philosophy of the Speech Acts Theory or not. In this study, the meanings, especially apart from the literal meanings in Arabic language, are considered as illocutionary. This study aims to prove that the formation of these meanings or illocutions depend on factors of pragmatics, in other words to the context and indications. In this sense, this study aims to identify the forms illocution bears as a speech act in Arabic language literature and in verses. This study will hopefully be a first as it addresses the reflections of speech acts, which have a modern characteristic as a theory, in early Arabic scholarship and the various forms of imperative illocution. As a result of the study, it was understood that the theory of speech acts, which J. L. Austin brought to the field of modern linguistic pragmatics and which is a concept on which pragmatics is based, has not escaped Islamic jurists’ attention, Arabic linguists and commentators in terms of its meaning and function since the beginning of Islamic civilization. It was concluded that there are various expression types of expressions with the meaning of imperative modes.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language, Speech Acts, Imperative Illocution, Command, Secondary Meanings.

Kaynakça

• Akçakoca, Yusuf. Arap Dili Sözdiziminin Anlambilim Boyutu –Cümle Ögeleri, Kurgusu ve Anlam. Kayseri: Kimlik Yayınları, 2019.
• Akyüz, Yusuf. Arap Dilinde Edimbilim. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2020.
• Akyüz, Yusuf. “Arap Dilinde Muktezây-ı Hâl ve Önvarsayım İlişkisi”. İlahiyat Tetkikleri Dergisi 1/59 (30 Haziran 2023), 98-109.
• ’Atîk, Abdulazîz. ’İlmu’l-Me’ânî. Beyrut: Dâru’n-Nehdati’l-Arabiyye, 2009.
• Austin, John Langshaw. Söylemek ve Yapmak. çev. R. Levent Aysever. İstanbul: Metis Yayınları, 2009.
• Cessas, Ebu Bekr el-Cessas Ahmed b. Ali er-Razi. Ahkâmu’l-Kur’ân. thk. Muhammed es-Sâdık Kamhâvî. 5
• Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî, 1992.
• Chaib-draa, Brahim - Vanderveken, Daniel. “Agent Communication Language: Toward a Semantics Based on Success, Satisfaction, and Recursion”. Intelligent Agents V Agents Theories, Architectures, and Languages. ed. Jörg P. Müller vd. Germany: Springer-Verlag, 1999.
• Cürcânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed. el-İşârât ve’t-Tenbîhât fî ‘İlmi’l-Belâga. nşr. Abdulkâdir Hüseyin. Kahire: Mektebetu’l-Âdâb, 1998.
• Cürcânî, Ali b. Muhammed es-Seyyid eş-Şerîf. Mu’cemu’t-Ta’rîfât. thk. Muhammed Sıddık el-Minşâvî. Kahire: Dâru’l-Fazîle, 2004.
• Çörtü, Mustafa Meral. Sarf-Nahiv Edatlar. İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Yayınları, 13. Basım, 2011.
• Durmuş, Zülfikar. “Kur’an-ı Kerim’de İbâha İfade Eden Emir Siygalarının Çeviri Problemi”. İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/2 (2010), 1-21.
• Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed. Tehzîbu’l-Luga. thk. ʿAbdusselâm Muhammed Hârûn - Muhammed ʿAlî en-Neccâr. 16 Cilt. Kahire: el-Muʾessesetu’l-Mısriyyeti’l-ʿAmme li’t-Teʾlîf ve’l-Enbâʾ ve’n-Neşr – ed-Dâru’l-Mısriyye li’t-Teʾlîf ve’t-Terceme, 1964.
• Ezherî, Hâlid b. Abdullah. Şerhu’t-Tasrîh ala’t-Tavdîh. thk. Muhammed Bâsıl ‘Uyûni’s-Sûd. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 2000.
• Fâkihî, Abdullah b. Ahmed. Şerhu Kitâbi’l-Hudûd fi’n-Nahv. thk. Ramazan Ahmed ed-Demîrî. Kahire: Mektebetu Vehbe, 1993.
• Feng, Guangwu. A Theory of Conventional Implicature and Pragmatic Markers in Chinese. United Kingdom vd.: Emerald Group Publishing Limited, 2010.
• Ferâhîdî, el-Halîl b. Ahmed. Kitâbu’l-ʿAyn. thk. ʿAbdulhamîd Hindâvî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 2003.
• Ferahidi, Halil b. Ahmed. Kitâbu’l-Cumel fî’n-Nahv. thk. Fahreddîn Kabâve. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle, 1985.
• Ferrâ, Yahyâ b. Ziyâd. Meʿâni’l-Kurʾân. Beyrut: ʿÂlemu’l-Kütüb, 1983.
• Galâyînî, Mustafa. Câmi‘u’d-Durûsi’l-‘Arabiyye. nşr. Abdulmün’im Hafâce. 3 Cilt. Beyrut: el-Mektebetu’l-’Asriyye, 30. Basım, 1994.
• Grice, Paul. Studies in the Way of Words. London: Harvard University Press, 4. Basım, 1995.
• Hatîb, Abdulkerim. Tefsîru’l-Kur’ân li’l-Kur’ân. 16 Cilt. Kahire: Dâru’l-Fikru’l-’Arabî, 1968.
• Hatîp el-Kazvînî, Celâluddîn Ebû ‘Abdillah Muhammed b. Sadettîn b. Ömer. el-Îdâh fî ‘Ulûmi’l-Belâğa. nşr. İbrahim Şemseddin. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2003.
• Irmak, Mustafa. Haber ve İnşa Klasik Dilbiliminde Bildirim ve Talep İfadeleri. İstanbul: İSAM Yayınları, 2017.
• İbn ‘Akîl, Behâuddîn Abdullah. Şerhu İbn ‘Akîl. nşr. Muhammed Muhyiddîn ‘Abdulhamîd. 4 Cilt. Kahire: Dâru’t-Turâs, 20. Basım, 1980.
• İbn Fâris, Ebu’l-Hüseyn Ahmed b. Fâris b. Zekeriyya. es-Sâhibi fî Fıkhi’l-Luğa ve Süneni’l-‘Arabi fî Kelâmihâ. nşr. Ahmed Hasan Besic. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1998.
• İbn Hâcip, Cemâluddîn b. Osman b. Ömer b. Ebû Bekr el-Mısrî. Kitâbu’l-Emâlî İbni’l-Hâcib. thk. Fahr Salih Süleyman Kadâre. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1989.
• İbn Hişâm, Ebî Muhammed Abdillâh Cemâliddîn b. Hişâm el-Ensârî. Şerh-u Katri’n-Nedâ ve Belli’s-Sadâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 4. Basım, 2004.
• İbn Mâlik et-Tâî, Ebû Abdillâh Cemâlüddîn Muhammed b. Abdillâh b. Mâlik et-Tâî el-Ceyyânî. Şerhu’l-Kâfiyeti’ş-Şâfiye. thk. ‘Abdulmun‘îm el-Ahmed Herîdî. 4 Cilt. Mekke: Dâru’l-Me’mûn li’t-Turâs, 1982.
• İbn Medâ, Ahmed b. Abdurrahmân b. Muhammed el-Kurtubî. Kitâbü’r-Red ‘ale’n-Nuhhât. thk. Muhammed İbrahim el-Bennâ. Mısır: Dâru’l-İ‘tisâm, 1979.
• İbn Serrâc, Ebû Bekr Muhammed b. Sehl el-Bağdâdî. el-Usûl fi’n-Nahv. thk. Abdulhüseyn el-Fetelî. 3 Cilt. Beyrut: Muessetu’r-Risâle, 3. Basım, 1996.
• İbn Ümmü Kâsım, Ebû Muhammed Bedruddin Hasan b. Abdullah b. Ali el-Murâdî. el-Cena’d-Dânî fî Hurûfi’l-Me‘ânî. thk. Fahreddîn Kabâve - Muhammed Nedim Fâdıl. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1992.
• İbn Ya‘îş, Muvaffaku’d-Dîn Ebi’l-Beka Ya‘îş b. Ali. Şerhu’l-Mufassal. thk. Emîl Bedi‘ Yâkub. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 2001. İbnu’l-Haşşâb, Ebu Muhammed Abdullah b. Ahmed b. Ahmed b. Ahmed. el-Mürtecel. thk. Ali Haydar. Dimeşk, 1972.
• Kahveci, Nuri. “Fıkıh Usûlü Açısından Emrin Delaleti ve Emre Delalet Eden Lafızlar Üzerine Bir Değerlendirme”. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14 (2009), 21-66.
• Kızılkaya, Yakup. Arapçada Şart Üslubu Yapısal ve Anlamsal Analiz. Ankara: İlâhiyât, 2020.
• Köse, İrfan. “Ebü’l-Kâsım el-Müeddib’e Göre Arapça Emir Kipleri ve Kur’ân’daki Yansımaları”. Burdur Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/2 (2022), 241-266.
• Lâşin, Musa Şahin. el-Leâlî’l-Hassân Fi ’Ulûmi’l-Kur’ân. Mısır: Dâru’ş-Şurûk, 2002.
• Mahzûmî, Mehdî. Fi’n-Nahvi’l-’Arabi Nakd ve Tevcîh. Beyrut: Dâru’r-Râid el-’Arabî, 1986.
• Mâturîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd. Te’vîlât-u Ehli’s‐Sünnet. thk. Mecdî Bâsellûm. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 2005.
• Muberrid, Ebu’l-Abbas Muhammed b. Yezid. el-Muktadab. nşr. Muhammed ‘Abdulhâlik ‘Azîme. 4 Cilt. Kahire: el-Lecnetu İhyâi’t-Turâsi’l-İslamî, 1994.
• Nehhâs, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed b. İsmâîl el-Murâdî el-Mısrî. Meʿâni’l-Kurʾân’il-Kerim. thk. Muhammed Ali es-Sâbûnî. 6 Cilt. Mekke: Merkezü İhyâ-i’t-Turâsi’l-İslamî, 1988.
• Oruç, Nurullah. Hurûfu’l-Me‘ânî ve Anlam Değeri -Tâhâ Sûresi Özelinde-. Ankara: Gece Kitaplığı, 2023.
• Pala, Ali. “Soru Cümlelerinin Emre Delâleti”. Nüsha: Şarkiyat Araştırmaları Dergisi 7 (2005), 67-84.
• Proost, Kristel. “Speech Act Verbs”. Concise Encyclopedia of Pragmatics. ed. Jacob Mey. 995-1000. Amsterdam: Elsevier, 2009.
• Sahrâvî, Mes’ûd. et-Tedâvuliyye ‘İnde’l-Ulemâi’l-Arab -Dirâse Tedâvuliyye li Zâhirati’l-Ef‘âli’l-Kelâmiyye fi’t-Turâsi’l-Lisâniyyi’l-Arabî-. Beyrut: Dâru’t-Talî‘a, 2005.
• Sa‘lebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed b. İbrahim. el-Keşf ve’l-Beyân fî Tefsîri’l-Kur’an. nşr. Bâ Osman Salâh. 33 Cilt. Cidde: Dâru’t-Tefsîr, 2015.
• Searle, John R. Söz Edimleri. çev. R. Levent Aysever. Ankara: Ayraç Yayınları, 2000.
• Searle, John R. - Vanderveken, Daniel. Foundations of Illocutionary Logic. London: Cambridge University Press, 1985.
• Semerkandî, Ebü’l-Leys Nasr b. Muhammed b. Ahmed b. İbrâhîm. Tefsîru’s-Semerkandî el-Müsemmâ Bahru’l-’Ulûm. thk. Ali Muhammed Muavviz vd. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1993.
• Sîbeveyh, ‘Amr b. Osman b. Kamber Ebû Bişr. el-Kitâb Kitâb-u Sîbeveyh. thk. Abdusselâm Muhammed Harun. 5 Cilt. Kahire: Mektebetu’l-Hancı, 3. Basım, 1996.
• Suhârâ, Seleme b. Müslim el-‘Avtebî. Kitâbu’l-İbâne fi’l-Luğati’l-‘Arabiyye. thk. Abdulkerim Halîfe vd. 4 Cilt. Ammân: Vizaretu’t-Turâsi’l-Kavmî ve’s-Sekâfe, 1999.
• Şâtibî, Ebû İshâk İbrahim b. Mûsa. el-Mekâsidu’ş-Şâfiye fî Şerhi’l-Hilâfeti’l-Kâfiye (Şerhu Elfiyeti İbn Mâlik). nşr. Mecmû‘at'ul-Muhakkikîn. 9 Cilt. Mekke: Me‘hadu’l-Buhûsi’l-‘İlmiyye ve İhyau’t-Turâsi’l-İslâmî, 2007.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr. Câmiʿu’l-Beyân ʿan Teʾvîli Âyi’l-Kurʾân. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî. 26 Cilt. Kahire: Dâru Hecr, 2001.
• Tehânevî, Muhammed Ali. Mevsû‘atu Keşşâfi İstılâhâti’l-Fünûn ve’l-‘Ulûm. nşr. Rafîk el-‘Acem. 2 Cilt. Beyrut: Mektebet-u Lübnân Nâşirûn, 1996.
• Vâhidî, Ebü’l-Hasen Ali b. Muhammed. el-Vasît fî Tefsîri’l-Kur’âni’l-Mecîd. thk. Adil Ahmed Abdülmevcûd - Ali Muhammed Muavviz. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1994.
• Vâhidî, Ebü’l-Hasen Ali b. Muhammed. el-Vecîz fî Tefsîri’l-Kitâbi’l-Azîz. thk. Safvan Adnan Dâvûdî. 2 Cilt. Dimeşk: Dâru’l-Kalem, 1995.
• Vanderveken, Daniel. “Universal Grammar and Speech Act Theory”. Essays In Speech Act Theory. ed. Daniel Vanderveken - Susumo Kubo. 25-63. Amsterdam/Phıladelphıa: John Benjamıns Publıshıng Company, 1984.
• Verrâk, Ebu’l-Hasen Muhammed b. Abdullah. ‘İlelu’n-Nahv. thk. Mahmud Câsim-Muhammed Derviş. Riyad: Mektebetu’r-Rüşd, 1999.
• Yaylagül, Özen. Göstergebilim ve Dilbilim. Ankara: Hece Yayınları, 2015.
• Yule, George. Pragmatics. Hong Kong: Oxford University Press, 1996.
• Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhîm b. es-Serî b. Sehl. Me’âni’l-Kur’ân ve İ’râbuhu. thk. Abdulcelil Abduh Şelebî. 5 Cilt. Beyrut: ’Alemu’l-Kütüb, 1988.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Cârullah Mahmud b. Ömer el-Havarizmî. el-Keşşâf ʿan Hakâʾiki’t-Tenzîl ve ʿUyûni’l-Ekâvîl fî Vucûhi’t-Teʾvîl. thk. ʿÂdil Ahmed ʿAbdulmevcûd - ʿAlî Muhammed Muʿavvad. 6 Cilt. Riyad: Mektebetu’l-ʿUbeykân, 1998.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kasım Mahmud b. Ömer. el-Mufassal Fî San‘ati’l-İ‘râb. thk. Ali bû Mulhem. Beyrut: Mektebetu’l-Hilâl, 1993.