Covid-19 Aşı Reddinin Yordayıcıları Olarak Dindarlık, Dogmatizm, Eğitim Düzeyi ve Covid-19 Farkındalığı: Türk Müslümanlar Üzerine Nicel Bir Araştırma

Yıl 2023, , 1031 - 1046, 30.12.2023

Kenan Sevinç , Metin Çiftçi , Rananur Akyıldız , Esra Karaoğlan

https://doi.org/10.14395/hid.1333363

Öz

2019 yılında başlayan Covid-19 pandemisi, tüm dünyada sosyal, ekonomik ve politik yapıları etkilemiş ve devletleri hızlı ve dramatik tedbirler almaya itmiştir. Bu tür pandemilerin en etkili mücadele yolu olarak görülen aşı geliştirme çalışmalarına hızla başlanmış ve kısa sürede kitlesel aşılamalara geçilmiştir. Ancak dünyada aşıların kullanılmaya başlandığı ilk günlerden beri süregelen aşı karşıtlığı, Covid-19 aşı programlarına karşı tekrar gün yüzüne çıkmıştır. Aşı karşıtı söylemler pandemi ile mücadelenin hızını azaltmıştır. Saha araştırmaları insanların %50’den fazlasının aşı tereddüdü yaşadığını göstermiştir. Dünya Sağlık Örgütü, aşı reddini veya aşı tereddüdünü küresel bir tehdit olarak tanımlamaktadır. Aşı tereddüdünün sebeplerini tespit etmek genel halk sağlığını muhafaza etmek açısından oldukça önemlidir. Bu nedenle sosyal bilimciler aşı tereddüdünün nedenleri üzerine çalışmalar yapmaktadır. Literatürde aşı tereddüdünün nedenleri arasında dindarlık ve eğitim seviyesinin düşük olması gösterilmektedir. Ancak çalışmalar incelendiğinde dindarlıktan ziyade belli bir tip dindarlığın aşı karşıtlığıyla ilişkili olduğuna dair ipuçları mevcuttur. Bu araştırmanın temel problemi, dindarlığın ve eğitim düzeyinin Covid-19 aşı tereddüdünü yordayıp yordamadığıdır. Bu çalışmada dindarlık, dogmatik dindarlık, eğitim düzeyi, sosyo-ekonomik düzey ve Covid-19 farkındalığının, aşı tereddüdü ile ilişkisi ve onu yordama düzeyleri ele alınmıştır. Araştırma ilişkisel tarama modelinde ve kesitsel desenlidir. Beş değişkenin (dindarlık, dogmatik dindarlık, eğitim düzeyi, sosyo-ekonomik düzey, Covid-19 farkındalığı) aşı tereddüdüyle ilişkisi ve onu yordama düzeyleri ele incelenmiştir. Araştırma örneklemini 18 yaş üstü Müslüman Türkler oluşturmaktadır. Kolay örnekleme yöntemi ile katılımcılar temin edilmiştir. Hazırlanan çevrimiçi anket formu sosyal medya platformlarında paylaşılarak katılımcılara ulaşılmıştır. Araştırmaya, 18-70 yaş aralığında (ort. 30, SD=10,62) 322 Müslüman katılmıştır. Katılımcıların %65’i kadın ve %55’i bekardır. Veri toplama aracı olarak Ok Dini Tutum Ölçeği, Dogmatik Dindarlık Ölçeği, Kişisel Bilgi Formu, Covid-19 Farkındalık Ölçeği ve Aşı Tereddüdü Ölçeği kullanılmıştır. Araştırma bulguları, katılımcıların beşte birinin Covid-19 aşısı yaptırmadığını, yarısının ise 2 doz, kalanlarının ise farklı dozlarda aşı yaptırdığını göstermiştir. Aşı yaptırmayanlar arasında kadınların ve evlilerin oranı daha yüksektir. Yaş ile aşı tereddüdü arasında negatif bir korelasyon tespit edilmiştir. Eğitim düzeyi ile aşı tereddüdü arasında bir ilişki tespit edilememişken, sosyo-ekonomik düzey ile aşı tereddüdü negatif korelasyon göstermiştir. Diğer değişkenlere bakıldığında, dindarlık ile aşı tereddüdü arasında bir ilişki olmadığı, ancak Covid-19 farkındalığı ile aşı tereddüdü arasında negatif (r = -,147 p<,05), dini dogmatizm ile aşı tereddüdü arasında pozitif ilişki olduğu bulunmuştur (r = ,160 p<,05). Yordama düzeylerini tespit etmek üzere, çoklu regresyon analizi yapılmıştır. Çoklu regresyon analizine yordayıcı olarak dogmatik dindarlık, Covid-19 farkındalığı ve sosyo-ekonomik düzey, çıktı değişken olarak da aşı tereddüdü katılmıştır. Birinci adımda yordayıcı olarak sadece dinsel dogmatizm modele girilmiştir. 3. adımda, üç yordayıcı aynı anda girilmiştir. Bulgular dogmatik dindarlığın, sosyo-ekonomik düzeyin ve Covid-19 farkındalığının aşı tereddüdünün anlamlı yordayıcıları olduğunu göstermiştir. Birinci adımda dogmatik dindarlık tek başına aşı tereddüdündeki varyansın yaklaşık %3'ünü oluşturmaktadır. İkinci adımda, dogmatik dindarlık ve sosyo-ekonomik düzey birlikte aşı tereddüdündeki varyansın yaklaşık %5'ini oluşturmaktadır. Ve son olarak, üçüncü adımda dogmatik dindarlık, sosyo-ekonomik düzey ve covid-19 farkındalığı birlikte aşı tereddüdündeki varyansın %7'sini oluşturmaktadır. Beta katsayıları dikkate alındığında dogmatik dindarlık ile aşı tereddüdü arasında pozitif korelasyon olduğu görülmüş, aşı tereddüdü ile sosyo-ekonomik düzey ve Covid-19 farkındalığı arasında negatif korelasyon bulunmuştur. Standardize regresyon katsayılarına bakıldığında aşı tereddüdünü yordayan en önemli değişkenin dogmatik dindarlık olduğu görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Din Psikolojisi, Türk, Müslüman, COVID-19, Aşı, Dindarlık, Dogmatizm

Religiosity, Dogmatism, Education and Covid-19 Awareness as Predictors of Covid-19 Vaccine Hesitancy: A Quantitative Study on Turkish Muslims

Öz

The COVID-19 pandemic, which started in 2019, affected social, economic and political structures all over the world and pushed states to take quick and dramatic measures. Vaccine development studies, which are seen as the most effective way of combating such pandemics, started rapidly and mass vaccinations were started in a short time. However, the opposition to vaccines, which has been going on since the first days of the use of vaccines in the world, has come to the fore again against COVID-19 vaccine programs. Anti-vaccine rhetoric has slowed the pace of the fight against the pandemic. Field studies have shown that more than 50% of people experience hesitations about vaccination. The World Health Organization defines vaccine refusal or vaccine hesitancy as a global threat. Identifying the reasons for vaccine hesitancy is very important in terms of maintaining general public health. For this reason, social scientists are working on the causes of vaccine hesitancy. In the literature, religiosity and low level of education are shown among the reasons for vaccine hesitancy. However, when studies are examined, there are clues that a certain type of religiosity rather than religiosity is related to anti-vaccination. The main problem of this research is whether religiosity and education level predict COVID-19 vaccine hesitancy. In this study, the relationship between religiosity, dogmatic religiosity, education level, socio-economic level and COVID-19 awareness with vaccine hesitancy and their predictive levels are examined. The research is in correlational model and cross-sectional design. The relationship of five variables (religiosity, dogmatic religiosity, education level, socio-economic level, COVID-19 awareness) with vaccine hesitancy and their predictive levels were examined. The sample of the research consists of Muslim Turks over the age of 18. Participants were recruited using the convenience sampling method. The prepared online survey form was shared on social media platforms and the participants were reached. 322 Muslims between the ages of 18-70 (mean 30, SD=10.62) participated in the study. 65% of the participants are women and 55% are single. Ok Religious Attitude Scale, Dogmatic Religiosity Scale, Personal Information Form, COVID-19 Awareness Scale and Vaccine Hesitancy Scale were used as measures. Research findings showed that one-fifth of the participants did not receive the COVID-19 vaccine, half of them had 2 doses and the rest had different doses. Among the unvaccinated, the proportion of women and married people is higher. A negative correlation was found between age and vaccine hesitancy. While no relation could be found between education level and vaccination hesitancy, socio-economic level and vaccination hesitancy showed a negative correlation. When looking at other variables, it was found that there was no relationship between religiosity and vaccine hesitancy, but a negative relationship between COVID-19 awareness and vaccine hesitancy, and a positive relationship between religious dogmatism and vaccine hesitancy. Multiple regression analysis was performed to determine the predictive levels. In the multiple regression analysis, dogmatic religiosity, COVID-19 awareness and socio-economic level were added as a predictor, and vaccine hesitancy as an output variable. In the first step, only religious dogmatism was included in the model as a predictor. In step 3, three predictors were entered simultaneously. The findings showed that dogmatic religiosity, socio-economic status, and awareness of COVID-19 were significant predictors of vaccine hesitancy. In the first step, dogmatic religiosity alone accounts for about 3% of the variance in vaccine hesitancy. In the second step, dogmatic religiosity and socio-economic status together accounted for about 5% of the variance in vaccine hesitancy. And finally, in the third step, dogmatic religiosity, socio-economic level and awareness of COVID-19 together account for 7% of the variance in vaccine hesitancy. Considering the beta coefficients, it was seen that there was a positive correlation between dogmatic religiosity and vaccine hesitancy, and a negative correlation was found between vaccine hesitancy and socio-economic level and COVID-19 awareness. Considering the standardized regression coefficients, it is seen that the most important variable predicting vaccine hesitancy is dogmatic religiosity.

Anahtar Kelimeler

Psychology of Religion, Turkish, Muslim, COVID-19, Vaccine, Religiosity, Dogmatism

Kaynakça

• Anadolu Agency. “Haredi Yahudilerine Sorduk: Koronavirüs Tedbirlerine ve Aşısına Neden Karşısınız?” 09 April 2021. Access 26 July 2023. https://www.aa.com.tr/tr/dunya/haredi-yahudilerine-sorduk-koronavirus-tedbirlerine-ve-asisina-neden-karsisiniz/2169671
• Arbak, Peri Meram. “Aşı Karşıtlığı; Özerkliğin Kötüye Kullanımı”. Sağlık Bilimlerinde Değer 12/2 (2022), 352-356. https://doi.org/10.33631/sabd.1115594
• Argüt, Neslihan et al. “Aşı Kabulünü Etkileyen Faktörler”. Çocuk Dergisi 16/1-2 (2016), 16-24. https://doi.org/10.5222/j.child.2016.016
• Ataman, Kemal et al. “COVID-19 Küresel Salgınının Tulumba Etkileri”. Türk Hijyen ve Deneysel Biyoloji Dergisi 78/3 (2021), 235-248.
• Aygün, Erhan - Tortop, Hasan. “Ebeveynlerin Aşı Tereddüt Düzeylerinin ve Karşıtlık Nedenlerinin İncelenmesi”. Güncel Pediatri 18/3 (2020), 300-316.
• Badur, Selim. “Aşı Karşıtı Gruplar ve Aşılara Karşı Yapılan Haksız Suçlamalar”. ANKEM Antibiyotik ve Kemoterapi Dergisi 25/5 (2011). http://www.idealonline.com.tr/IdealOnline/makale/paper/44783
• Bozkurt, Hayrunnisa Bekis. “Aşı Reddine Genel Bir Bakış ve Literatürün Gözden Geçirilmesi”. Kafkas Journal of Medical Sciences 8/1 (2018), 71-76. https://doi.org/10.5505/kjms.2018.12754
• Bozkurt, Veysel. “Aşı Karşıtları, Taraftarları ve Müteredditleri: Aşıya Yönelik Tutumlar ve Etki Eden Faktörler”. 18 April 2021. Access 26 July 2023. https://www.cumhuriyet.com.tr/haber/cok-carpici-asi-anketi-iste-asiya-karsi-olanlarin-orani-1829079
• Büyükbeşe, Tuba - Dikbaş, Tuğba. “COVID-19 Farkındalık Ölçeği (COVFÖ) Geliştirme Çalışması”. ASBİ Abant Sosyal Bilimler Dergisi 21/2 (2021), 21-40. https://doi.org/10.11616/basbed.vi.858037
• Cordina, Maria et al. “Attitudes towards COVID-19 Vaccination, Vaccine Hesitancy and Intention to Take the Vaccine”. Pharmacy Practice 19/1 (2021), 2317. https://doi.org/10.18549/PharmPract.2021.1.2317
• Demir, Talip. “Aşı Karşıtı Tutumların Sosyo-Kültürel ve Dinî Boyutları”. Tevilat 2/2 (2021), 271-291. https://doi.org/10.53352/tevilat.1034303
• Dubé, E. “Addressing Vaccine Hesitancy: The Crucial Role of Healthcare Providers”. Clinical Microbiology and Infection: The Official Publication of the European Society of Clinical Microbiology and Infectious Diseases 23/5 (2017), 279-280. https://doi.org/10.1016/j.cmi.2016.11.007
• Fowler, James W. Stages of Faith: The Psychology of Human Development and the Quest for Meaning. New York: Harper & Row, 1981.
• Garcia, Louiegi L. - Yap, John Federick C. “The Role of Religiosity in COVID-19 Vaccine Hesitancy”. Journal of Public Health (Oxford, England) 43/3 (2021), 529-530. https://doi.org/10.1093/pubmed/fdab192
• Grabenstein, John D. “What the World’s Religions Teach, Applied to Vaccines and Immune Globulins”. Vaccine 31/16 (2013), 2011-2023. https://doi.org/10.1016/j.vaccine.2013.02.026
• Gürses, İbrahim. “Dogmatik Zihnin Bazı Özellikleri”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/1 (2002), 183-192.
• Hassen, Hanna Defar et al. “Understanding determinants of COVID-19 Vaccine Hesitancy; an Emphasis on the Role of Religious Affiliation and Individual’s Reliance on Traditional Remedy” 22/1142 (2022). https://doi.org/10.1186/s12889-022-13485-2
• Hood, Ralph W. et al. The Psychology of Religion: An Empirical Approach. New York: The Guilford Press, 2018.
• Independent. “Yunanistan’da Din Adamları Aşı Karşıtlığını Körüklüyor: ‘Kovid-19 Aşıları, Deccal’ın İşareti’”. Independent Türkçe. 30 Januray 2022. Access 26 July 2023. https://www.independentturkish.com/node/465961/yaşam/yunanistanda-din-adamları-aşı-karşıtlığını-körüklüyor-kovid-19-aşıları-deccalın
• Kaplan, Hasan et al. “Doğal Afetleri Anlamlandırma ve Başa Çıkma: COVID-19 Salgını Üzerine Bir Saha Araştırması”. Journal of Turkish Studies 15/4 (2020), 579-598. https://doi.org/10.7827/TurkishStudies.44477
• Kılınçarslan, Mehmet Göktuğ et al. “Development of Valid and Reliable Scale of Vaccine Hesitancy in Turkish Language”. Konuralp Tıp Dergisi 12/3 (2020), 420-429. https://doi.org/10.18521/ktd.693711
• Kibongani Volet, Annie et al. “Vaccine Hesitancy Among Religious Groups: Reasons Underlying This Phenomenon and Communication Strategies to Rebuild Trust”. Frontiers in Public Health 10 (2022), 824560. https://doi.org/10.3389/fpubh.2022.824560
• Lahav, Eyal et al. “Is Stronger Religious Faith Associated with a Greater Willingness to Take the COVID-19 Vaccine? Evidence from Israel and Japan”. The European Journal of Health Economics 23/4 (2022), 687-703. https://doi.org/10.1007/s10198-021-01389-8
• Landa Blanco, Miguel et al. “Beliefs in COVID-19 Myths and Conspiracies: An Urgent Call to Action”. Academia Letters, Article 832. https://doi.org/10.20935/AL832
• Lee, Jim - Huang, Yuxia. “COVID-19 Vaccine Hesitancy: The Role of Socioeconomic Factors and Spatial Effects”. Vaccines 10/3 (2022), 352. https://doi.org/10.3390/vaccines10030352
• Murphy, Jamie et al. “Psychological Characteristics Associated with COVID-19 Vaccine Hesitancy and Resistance in Ireland and the United Kingdom”. Nature Communications 12/29 (2021), 1-15. https://doi.org/10.1038/s41467-020-20226-9
• Ok, Üzeyir. “Dini Tutum Ölçeği: Ölçek Geliştirme ve Geçerlik Çalışması”. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi 8/2 (2011), 528-549.
• Pew. “10 facts about Americans and Coronavirus Vaccines”. Pew Research Center (blog), 23 March 2021. https://www.pewresearch.org/short-reads/2021/09/20/10-facts-about-americans-and-coronavirus-vaccines/
• Rokeach, M. “The Nature and Meaning of Dogmatism”. Psychological Review 61/3 (1954), 194-204. https://doi.org/10.1037/h0060752
• Salali, Gul Deniz - Uysal, Mete Sefa. “COVID-19 Vaccine Hesitancy Is Associated with Beliefs on the Origin of the Novel Coronavirus in the UK and Turkey”. Psychological Medicine, 1-3. https://doi.org/10.1017/S0033291720004067
• Salerno, Laura et al. “Factors Affecting Hesitancy to MRNA and Viral Vector COVID-19 Vaccines among College Students in Italy”. Vaccines 9/8 (2021), 927. https://doi.org/10.3390/vaccines9080927
• Spier, R. E. “Perception of Risk of Vaccine Adverse Events: A Historical Perspective”. Vaccine 20/1 (2001), 78-84. https://doi.org/10.1016/s0264-410x(01)00306-1
• Tekinel, Buğra. “Tehlikeli Olan Hangisi? Aşı mı, Aşı Karşıtlığı mı?” Ege Tıp Bilimleri Dergisi 3/2 (2020), 80-82. https://doi.org/10.33713/egetbd.624991
• Toshkov, Dimiter. “Explaining the Gender Gap in COVID-19 Vaccination Attitudes”. European Journal of Public Health 33/3 (2023), 490-495. https://doi.org/10.1093/eurpub/ckad052
• Tuzcu, Özlem - Şahin, Hande. “Komplo Teorileri Bağlamında COVID-19 Aşı Kararsızlığı ve Aşı Karşıtlığı”. Sosyoloji Dergisi 43 (2022), 95-123.
• Weber, Thomas P. “Alfred Russel Wallace and the Antivaccination Movement in Victorian England”. Emerging Infectious Diseases 16/4 (2010), 664-668. https://doi.org/10.3201/eid1604.090434
• Wu, Jian et al. “COVID-19 Vaccine Hesitancy Among Chinese Population: A Large-Scale National Study”. Frontiers in Immunology 12 (2021), 781161. https://doi.org/10.3389/fimmu.2021.781161
• Yapıcı, Asım. “Dinî Yaşayışın Farklı Görüntüleri ve Dogmatik Dindarlık”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/2 (2002), 75-117.
• Yavuz, Melike. “Aşı Karşıtlığının Tarihçesi”. Toplum ve Hekim Dergisi 33/3 (2018), 187-194.
• Yıldız, Yasin et al. “COVID-19 Pandemisi Döneminde Aşı Reddinin Değerlendirilmesi”. Düzce Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Dergisi 11/2 (07 May 2021), 200-205. https://doi.org/10.33631/duzcesbed.827142
• Yılmaz, Hatice İlke et al. “Türkiye’de İnsanların COVID-19 Aşısına Bakışı”. Dicle Tıp Dergisi 48/3 (2021), 583-594. https://doi.org/10.5798/dicletip.988080
• Yumru, Mehmet - Demirkaya, Sevcan KARAKOÇ. “COVID-19 Aşı Karşıtlığı-Kararsızlığı”. Klinik Psikiyatri Dergisi 24/3 (2021), 276-277. https://doi.org/10.5505/kpd.2021.90692