Content Evaluation of Faith-Related Units in Secondary School Religious Culture and Moral Knowledge Textbooks

Yıl 2023, , 803 - 833, 30.12.2023

Safinaz Asri , İbrahim Kaplan

https://doi.org/10.14395/hid.1338663

Öz

Textbooks stand out as materials that fulfill the objectives of the subject area and curriculum goals in education and religious education. However, the fact that textbooks can provide the desired effect in education makes it necessary for them to carry some qualifications. The content is one of the three essential variables of written materials, together with readability and design. It has the power to present educational objectives and outcomes concretely and in a systematic and efficient manner, making it a distinct and crucial aspect of textbooks. Its effects on the material make the content significant in textbooks. As a basis for other fields and that it is one of the main problems related to religion for individuals or societies, faith issues hold a distinct position in the instruction of religious culture and moral knowledge and curriculum. This and other unique features of the field of faith must be taken more into account the issues related to field knowledge and field education. This includes acting from basic sources when teaching the subject, arranging the suitable content for the target audience, and correctly transferring abstract meanings to the concrete learning and teaching environment. This study selected faith-related units from secondary school textbooks on religious culture and moral knowledge as samples exemplars. The chosen units were specifically selected based on the developmental stage of the target audience, where learning about faith issues crystallizes and takes shape. The content was analyzed within this context to confirm adherence to scientific principles and curriculum standards. This study was planned as qualitative research. The study’s qualitative data was gathered using the content analysis method and the textbook content evaluation tool prepared for this purpose. The acquired data were evaluated using a suitability scale, which compared the highest total score that can be obtained from the textbook content evaluation tool items with the total score obtained and organized based on the skill rate between 0 and 10. At the end of the study, the assessments showed that all the textbooks examined in the sample of faith-based units had high overall scores for content features, with suitability levels rated as 'quite adequate'. However, the positive outcomes did not persist in the assessments relating to the items. It was concluded that the competence outlined in the curriculum had not been attained whilst meeting the objectives, accomplishments, and criteria for creating instructional materials. Regarding the main problem of the study, this issue revealed that the alignment between the curriculum and the textbooks could not be achieved at the desired level in secondary school religious culture and moral knowledge textbooks, specifically in the sample of faith units. The same situation has been experienced in complying with scientific principles. Although the desired characteristics are generally present, ensuring logical consistency in sentences, paragraphs, titles and units within texts has emerged as a recurring challenge in all of the textbooks. Sufficient verses and hadith translations related to the subjects were incorporated. In the same manner, it was noted that students were not sufficiently encouraged to engage in critical thinking and research. The study has found that in order to maintain the positive developments noted in textbooks in recent years and to enable them to achieve the desired qualities as a material at the utmost level, collaborative research by subject specialists and educationalists is essential for supporting content creation and editing efforts. Comparisons of the relevant units within textbooks between classes and between books have revealed the importance of addressing abstract and controversial topics like belief in angels and the afterlife, and the belief in destiny, through interdisciplinary studies in a more concrete manner. The finding that the assessed content of the textbook unit is mostly proficient and possesses the desired attributes, despite some problematic areas, leads to the conclusion that teachers who convey this content in the learning-teaching process and advice on the use of textbooks as materials should be evaluated with regard to their subject-specific competencies. Teachers and their competencies have suggested that it is a necessary to discuss the pre-service training programs that are designed to train the relevant personnel are trained in religious education thus higher religious educational institutions. Then, the focus should be on in-service educational studies that provide teachers with the effective strategies of learning by understanding the process of program development processes and textbooks that are part of it.

Anahtar Kelimeler

textbook content features, Religious Education, Religious Culture, Moral Knowledge, Principles of Faith

Proje Numarası

-

Ortaokul Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Ders Kitaplarında İnançla İlgili Ünitelerin İçerik Değerlendirmesi

Öz

Ders kitapları, sahip oldukları özelliklerle genelde eğitimde, özelde din eğitiminde konu alanı ve öğretim programının amaçlarını ayrıntılı gerçekleştiren materyaller olarak öne çıkmaktadır. Fakat ders kitaplarının eğitimde istenilen etkililiği sağlayabilmeleri, bazı nitelikleri taşımalarını gerekli kılmaktadır. Bunlar arasında yazılı materyallerin okunabilirlik ve tasarımla birlikte üç temel değişkeninden olan içerik, amaç ve kazanımların eğitsel yapılarını somut olarak ortaya koymaları, işlenişi düzenli ve hızlı sunmaları nedeniyle diğer ders kitabı özellikleri arasında ayrı bir yere sahiptir. Materyale etkileri ders kitaplarında içeriği önemli kılmaktadır. Diğer alanlara temel teşkil etmesi, bireyler ya da toplumların dinle ilgili temel problemlerinin başında gelmesi de inanç konularını din kültürü ve ahlak bilgisi öğretimi ile öğretim programlarında farklı bir konuma taşımaktadır. Bu ve inanç alanının kendine has diğer özellikleri, öğretime konu edilirken temel kaynaklardan hareket etme, hedef kitleye uygun içeriği düzenleme, soyut anlamları doğru şekilde somut öğrenme öğretme ortamına aktarma gibi alan bilgisi ve alan eğitimi ile ilgili hususların daha çok dikkate alınmasını gerekli kılmaktadır. Belirtilenler ve hedef kitlenin inanç konularındaki öğrenmelerinin kararlı hale gelerek şekillenmeye başladığı gelişim döneminde bulunmaları dikkate alınarak ortaokul din kültürü ve ahlak bilgisi ders kitaplarının inançla ilgili üniteleri çalışmaya örneklem olarak seçilmiş, bu üniteler bağlamında içerik özelliklerinin bilimsel ilkelere ve öğretim programına uygunluk düzeyi incelenmiştir. Nitel araştırma olarak planlanan çalışmanın verileri, içerik analizi yöntemi ve bu amaçla hazırlanan ders kitabı içerik değerlendirme aracı yardımıyla elde edilmiştir. Ulaşılan veriler, ders kitabı içerik değerlendirme aracı maddelerinden alabilecek en yüksek toplam puan ile alınan toplam puanın karşılaştırıldığı ve 0-10 arası yeterlik oranı esas alınarak düzenlenen uygunluk ölçeği ile değerlendirilmiştir. Çalışma sonunda, incelenen tüm ders kitaplarının inançla ilgili üniteler örnekleminde içerik özellikleri itibariyle değerlendirme aracından aldıkları toplam puanların yüksek ve uygunluk derecelerinin de ‘oldukça uygun’ düzeyinde olduğu görülmüştür. Ancak maddeler bazındaki değerlendirmelerde aynı olumlu sonuçlar devam etmemiş, amaç ve kazanımlar ile ders kitabı hazırlama ilkelerine riayet konusunda öğretim programında belirtilen yeterliğe ulaşılamadığı tespit edilmiştir. Bu, çalışmanın temel problemiyle ilgili olarak ortaokul din kültürü ve ahlak bilgisi ders kitaplarında, inanç üniteleri örnekleminde, öğretim programı ders kitabı uyumunun istenilen düzeyde gerçekleştirilemediğini ortaya koymuştur. Aynı durum bilimsel ilkelere riayet etmede de yaşanmıştır. Genel olarak istenilen özellikleri taşımakla birlikte metinlerde cümle, paragraf, başlık ve ünite bağlamında mantıki tutarlığı sağlama, tüm ders kitaplarında ortak sorun olarak belirlenmiştir. Benzer şekilde konularla ilgili yeter sayıda ayet hadis mealine yer verilerken öğrenciyi bunlar üzerinde düşünme ve araştırmaya yönlendirmede eksiklilerin bulunduğu görülmüştür. Sonuçlar, ders kitaplarında son yıllarda görülen olumlu değişimin devam ettirilebilmesi ve bir materyal olarak istenen nitelikleri en üst düzeyde gerçekleştirebilmeleri için içerik oluşturma ve düzenleme çalışmalarının alan uzmanı ve alan eğitimcilerinin birlikte gerçekleştireceği farklı araştırmalarla desteklenmesi gerektiği kanaatine götürmüştür. Nitekim problemler çerçevesinde ilgili ünitelerin içerik özelliklerinde sınıf ve kitaplar bazında yapılan karşılaştırmalar, melek ve ahiret inancı ile kader inancı başta olmak üzere soyut ve ilahiyat alanında tartışmalı konuların somut olarak işlenişe konu edilmelerinin mutlaka disiplinler arası çalışmalarla gerçekleştirilmesinin gereklilik arz ettiğini ortaya koymuştur. Ayrıca incelenen ders kitabı ünite içeriklerinin bazı maddelerdeki sorunlara rağmen oldukça uygun yeterlik düzeyinde bulunduklarının ve istenilen özellikleri büyük ölçüde taşıdıklarının belirlenmesi, bu içerikleri öğrenme öğretme sürecine aktaran ve ders kitaplarının materyal olarak kullanımına rehberlik eden öğretmenler ile onların yeterliklerinin konu bağlamında ele alınması gerektiği sonucuna ulaştırmıştır. Öğretmen ve yeterlikleri de öncelikle din öğretiminde ilgili personelin yetiştirildiği hizmet öncesi programlarını dolayısıyla yüksek din öğretimi kurumlarını ve sonra program geliştirme süreçleri ile onun bir parçası ders kitaplarını anlayarak öğrenme öğretmede etkin kullanımda öğretmenlere rehberlik eden hizmet içi eğitim çalışmalarını tartışmaya açmanın ihtiyaç olduğunu düşündürmüştür.

Anahtar Kelimeler

Din Eğitimi, Din kültürü, Ahlak Bilgisi, İnanç Esasları, Ders Kitabı

Destekleyen Kurum

-

Proje Numarası

-

Teşekkür

-

Kaynakça

• Acar, Ali Kemal. “İmkan ve Zorluklarıyla Gençlik Dönemi Din Eğitimi”. Türkiye Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi 13 (2022), 25-46. https://doi.org/10.53112/tudear.1054146
• Adıyaman, Buşra. Ortaokul Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Derslerinde İbadet Konularının Öğretiminde Mezhepler Üstü Yaklaşımın Ders Kitaplarına Yansıması. Malatya: İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• Alıç, Ergün. Ortaöğretim Kimya Ders Kitaplarının Değerlendirilmesi. Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2004.
• Alkan, Cevat. Eğitim Teknolojisi. Ankara: Atilla Kitabevi, 1995.
• Arslan, Mehmet. “Cumhuriyet Dönemi İlköğretim Programları ve Belli Başlı Özellikleri”. Erişim 02 Mart 2023. http://yayim.meb.gov.tr/dergiler/146/aslan.htm
• Asri, Safinaz. Ortaöğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretiminde Öğretim Programı ve Ders Kitabı Uyumu. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2011.
• Aybar, Fatma Betül. İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Ders Kitaplarında Kullanılan İçerik ve Etkinliklerin İnanç Öğrenme Alanı Kazanımlarının Gerçekleşmesine Katkısı (Ders Kitaplarına Dayalı İçerik Analizi). Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2008
• Bilgin, Beyza. Eğitim Bilimi ve Din Eğitimi. Ankara: Gün Yayıncılık, 2001.
• Çakan, Zeki. Ortaokul Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Ders Kitaplarının Öğretmen Görüşlerine Göre Değerlendirilmesi. Elazığ: Fırat Üniversitesi, Sosyal bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• Çakan, Zeki-Karateke, Tuncay. “Ortaokulda Okutulan Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Ders Kitaplarının Öğretmen Görüşlerine Göre Değerlendirilmesi”. Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/1 (Haziran 2021), 393-415. https://doi.org/10.46353/k7auifd.908188
• Çamyar, Selahattin-Yaldız, Hacer. Ortaokul ve İmam Hatip Ortaokulu Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi 7 Ders Kitabı. Ankara: Gün Yayıncılık, 2022.
• Dinî Terimler Sözlüğü İmam-Hatip ve Anadolu İmam-Hatip Lisesi Öğrencileri için. Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, 2009.
• Doğan, Fatma Zehra. Ortaöğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Derslerinde “Kaza ve Kader İnancı” Öğretiminin Öğretim Programları, Ders Kitapları ve Öğretmen Görüşleri Bağlamında İncelenmesi. Sakarya: Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2022.
• Doll, Ronald C. Curriculum İmprovement:Decision-Making and Process. Boston: Ally and Bacon, 1970.
• Durmuş, İsmail. “Nehcü’l-Belâga”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2006, 32/538-540.
• Ebu Abdullah Muhammed b. İsmail el-Buhârî, el-Câmiu’s-Sahîh, nşr. Ahmed Ali Sehârenpûrî, thk. ve tlk. Takiyyuddin en-Nedvî. Beyrut: Dâru’lBeşâiri’l-İslâmiyye, 2011.
• Erdoğan, İsmail ve diğ., Ortaokul ve İmam Hatip Ortaokulu Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi 5 Ders Kitabı, Ankara: Lisans Yayıncılık, 2022.
• Ertaş, Hikmetullah. Din Kültürü ve Ahlâk Bilgisi Ders Kitaplarında Kullanılan Hadis Materyalinin Tespit ve Tahlili. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2015.
• Kamali, Abdulvahit. Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi 6, 7 ve 8. Sınıf Ders Kitaplarında Allah-İnsan İlişkisi. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Kaplan, İbrahim. “Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Kitaplarında İnsanın Kaderi Problemine Yaklaşımlar”. Uluslararası Türk Dünyası Eğitim Bilimleri ve Sosyal Bilimler Kongresi Bildirileri. ed. Muhammet Koçak. 2/251-259. Ankara: Türk Eğitim-Sen Genel Merkezi Yayınları, 2016.
• Keskin, Hasan. “Ayetlerin Sayısı Hakkındaki İhtilaf Nedenleri”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi13/2 (2009), 49-67.
• Kılıç, Abdullah-Seven, Serdal. Konu Alanı Ders Kitabı İncelemesi. Ankara: PegemA Yayıncılık, 2002.
• Kılınç, Erhan. Nitel Araştırmalarda Geçerlik ve Güvenirlik, ed. Şebnem Aslan, Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri Nicel, Nitel ve Karma Tasarımlar için Bir Rehber. 409-422. Konya: Eğitim Yayınevi, 2018.
• Kıral, Bilgen. “Nitel Bir Veri Analizi Yöntemi Olarak Doküman Analizi”. Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergis 8 (15) , 170-189.
• Koç, Mustafa. “Gelişim ve Din Psikolojisi Açısından Ergenlik Dönemi”. EKEV Akademi Dergisi 15 (2003), 113-132.
• Macit, Sadullah Ortaokul ve İmam Hatip Ortaokulu Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Ders Kitabı 6. İstanbul: FCM Yayıncılık, t.y.
• MEB. Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi Öğretim Programı (İlkokul 4 ve Ortaokul 5, 6, 7 ve 8. Sınıflar). Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 2018.
• Mozakoğlu, Meziyet. “Ders Kitaplarında Bilimsel İçerik”. Konu Alanı Ders Kitabı İncelemesi. ed. Özcan Demirel-Kasım Kıroğlu. 125-147. Ankara: Öğreti Yayıncılık, 2005.
• Muhammed b. İsmail Buhari, el-Camiu’s-Sahih, İstanbul, 1992.
• Nayir, Selahattin ve Diğ., Ortaokul ve İmam Hatip Ortaokulu Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi 8 Ders Kitabı. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 2021.
• Öcal. Mustafa. "Kader ve Kaza İnancının Öğretimi", Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 12/2 (Haziran 2003), 31-50.
• Özarslan, Selim. “Pratik Ahlâk Açısından İman - Ahlâk İlişkisi”. DÜİFAD 18/1 (2016), 79-91.
• Özdemir, Fikri. Ortaokul ve İmam Hatip Ortaokulu Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi 8 Ders Kitabı. Ankara: Anka Yayınevi, t.y.
• Özkan, Umut Birkan. Eğitim Bilimleri için Doküman İnceleme Yöntemi. Ankara: Pegem Akademi, 2021.
• Santrock, John W. Yaşam Boyu Gelişim Gelişim Psikolojisi. çev. ed. Galip Yüksel. Ankara: Nobel Akademi, 2017.
• Semerci, Çetin-Semerci, Nuriye. “İlköğretim (1-5) Matematik Ders Kitaplarının Genel Bir Değerlendirmesi”, Milli Eğitim Dergisi 162 (2004), 1-5.
• Şahan, Hasan Hüseyin- Uyangör, Nihat. Bilimsel araştırmalarda Örneklem Seçimi. ed. Mustafa Çelebi. Nitel Araştırma Yöntemleri. 111-140. Ankara: Pegem Akademi, 2021.
• Şahin, Kamil. İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Ders ve Öğretmen Kılavuz Kitaplarının Ders Kitabı İnceleme Kriterlerine Göre Değerlendirilmesi (Muğla İl Örneği). Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
• Şimşek, Eyüp. “İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Ders Kitapları “Ahlak” Öğrenme Alanlarının İncelenmesi”, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 38 (2012), 189-214.
• Taş, Rahime. Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Ders Kitaplarında Ahlak Öğrenme Alanında Kullanılan Hadisler ve Eğitim-Öğretim Açısından Değerlendirilmesi (4.-8. Sınıflar). Ağrı: Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2014.
• Tutmaz, Abdulkerim. Ortaokul Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Ders Kitaplarının Öğrencilerin Gelişim Düzeylerine Uygunluğu (5. ve 8. Sınıflar). İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Ülken, Hilmi Ziya. Eğitim Felsefesi. İstanbul: Ülken Yayınları, 1967.
• Ward, Richard- Wach, Elise. Qualitative Document Analysis: Review of International WASH Policy. The Hague, The Netherlands: IRC, 2015.
• Yalın, Halil İbrahim. “Ders Kitapları Tasarımı”, Milli Eğitim Dergisi 132 (1996), 61-66.
• Yıldırım, Ali- Şimsek, Hasan. Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi, 2021.
• Yılmaz, Macid. “İnanç Öğrenme Alanları Açısından Lise Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Ders Kitaplarının İncelenmesi”. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 18/3 (2014): 117-134.
• Yiğit, Hulusi ve diğ., Ortaokul Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi 5. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 2021.