Remisyon Sürecindeki Lösemi Tanılı Çocukların Anne-Babalarının Başa Çıkma Süreçlerinde Dinin Rolü

Yıl 2021, , 681 - 716, 30.12.2021

Sema Karagöz

https://doi.org/10.14395/hid.951355

Öz

Pediatrik kanser tanısı, hem çocuk hem de tüm aile üyeleri için yoğun stres kaynağı olmaktadır. Bir anda tüm ailenin planlamaları bozulmaktadır. Artık aileyi yeni planlamalar ve zorluklar beklemektedir. Aile içi uyum sorunları, maddi sıkıntılar, artan bakım ihtiyaçları, sosyal ilişkilerin değişimi, uzun süreli hastane yatışları ailelerin karşılaştığı bazı sorun alanlarıdır. Aileler, stres verici bu problemlere uyum sağlamaya çalışırken başa çıkma tutumlarını da aktif hale getirmektedir. Bu başa çıkma tutumları incelenirken dinin konumuna dair ülkemizde spesifik herhangi bir çalışmanın olmadığı görülmektedir. Bu araştırmanın, literatüre bu açıdan katkı sağlaması beklenmektedir.

Bu bağlamda, araştırmanın temel amacı lösemi tanılı çocuk anne-babalarının lösemiye yükledikleri anlamı, yaşadıkları sorunları, sorunlarla mücadele ederken kullandıkları dini başa çıkma stratejilerini ve sunulacak psikolojik destek hizmetlerinde nelerin göz önünde bulundurulabileceğini belirlemektedir.

Remisyon sürecindeki lösemi tanılı çocukların ebeveynlerinin deneyimlerini tespit etmek amacıyla nitel yöntemler kapsamında mülakat tekniğinden faydalanılmıştır. Mülakat tekniklerinden ise yarı-yapılandırılmış görüşmelere yer verilmiştir. Yarı-yapılandırılmış görüşme soruları oluşturulmadan önce lösemi tanılı çocukların ebeveynleriyle gerçekleştirilen araştırmalar incelenmiştir. Hazırlanan soruların açık uçlu, yönlendirmeden uzak ve yalın olmasına özen gösterilmiştir.

Çalışma grubunun belirlenmesinde amaçlı örnekleme yöntemi tercih edilmiştir. Amaçsal örneklem çeşitlerinden de kartopu tekniği kullanılmıştır. Ayrıca ölçüt örneklem de kullanılmıştır. Çünkü lösemi tanısı almış çocukların en az iki yıldır remisyon (iyileşme) sürecinde olmaları şartı aranmıştır.

İlk etapta çevrede bu süreci tecrübe eden bir aileye ulaşılmıştır. Daha sonra yönlendirmeyle başka anne-babalarla iletişim kurulması sağlanmıştır. Her katılımcıyla önce telefonda görüşme yapılarak araştırma hakkında bilgi verilmiştir. Daha sonra gönüllü olabileceğini ifade eden ebeveynlerle ortalama 45 dakikalık görüşmeler gerçekleştirilmiştir.

Anne-babaların, lösemi tanısını öğrendiklerinde oldukça karmaşık süreçler yaşadıkları gözlenmiştir. Bu esnada, özellikle yoğun üzüntü, şok, inkâr, öfke ve çaresizlik kendini göstermektedir.

Anne-babaların, tanıyı öğrendikten sonra çocuklarının neden lösemi olduğuna ilişkin açıklamalar bulmaya giriştikleri tespit edilmiştir. Ebeveynlerin kendilerince yaptığı bu açıklamaların; anne-babanın çocuğa tutumuyla, çocuğun ve ailenin hastalık öyküsüyle, çocuğun gelişimsel özellikleriyle ve yaşam koşullarıyla yakından ilişkili olduğu görülmüştür. Ebeveynlerin açıklamalarında dikkat çeken önemli bir husus ise kendini ya da eşini suçlama tutumudur.

Anne-babaların, çocuktaki lösemi hastalığına yalnızca yaşam deneyimleri doğrultusunda bir açıklama getirmedikleri; bunun ötesinde manevi bir anlam da yükledikleri bulunmuştur. Katılımcıların, bu hastalığa yükledikleri anlamın İslam dini referansı ağırlıklı olduğu tespit edilmiştir. İmtihan, uyarı, ceza, kader, görev ve emanet kavramları ön plana çıkmıştır. İmtihan, uyarı, görev gibi anlamlandırma biçimlerinin destekleyici olduğu gözlemlenirken cezalandırılma düşüncesinin içsel çatışmaları artırıcı olduğu gözlenmiştir.

Araştırmaya katılan ebeveynlerin, lösemi hastalığının ilk belirtilerinin görülmeye başladığı andan itibaren birçok güçlükle karşılaştıkları görülmüştür. Tedavinin başlamasıyla anne-babalar hiç de tanıdık olmadıkları bir terminolojiyle ve çeşitli ihtiyaçlarla karşı karşıya kalmaktadır. Ayrıca maddi sorunlar, sosyal ilişkilerde güçlükler, aile içi uyumsuzluklar, uzaklık, etiketlenme gibi sıkıntılar deneyimlemektedirler.

Anne-babaların tüm bu zorluklarla mücadele edebilmek için bireysel ve çevresel kaynaklarını devreye soktukları tespit edilmiştir. Ebeveynler, hem günlük rahatlatıcı aktivitelerde bulunma, dini etkinlikler deneyimleme, çocuğun varlığıyla motive olma gibi kişisel kaynaklarına başvurmakta hem de yakın akraba, sağlık ekibi, sosyal yardım kuruluşları gibi dış kaynaklardan beslenmektedir.

Zorluklarla başa çıkma sürecinde ebeveynler için dini uygulamalara başvurmanın önemli bir paya sahip olduğu görülmüştür. Anne-babaların, dini başa çıkma etkinlikleri içerisinde en çok duaya başvurdukları tespit edilmiştir. Duanın yanı sıra Kur’an-ı Kerim okumak, namaz kılmak, camii ve türbe ziyaretinde bulunmak gibi ibadetlerin de anne-babalar için destekleyici olduğu gözlenmiştir.

Sonuç itibarıyla, katılımcılar için gerek lösemi hastalığını anlamlandırmada gerekse tedavi sürecinin getirdiği güçlüklerle başa çıkmada dinin önemli bir konumda bulunduğu tespit edilmiştir. Tanının konulduğu ilk günden itibaren ailelere sunulacak destek faaliyetlerinde dini ve manevi ögelerin göz önünde bulundurulması önem taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler

Din Psikolojisi, Maneviyat, Anlam, Dini Başa Çıkma, Lösemi

The Role of Religion in the Coping Process of the Parents of Children with Leukaemia in Remission

Öz

The diagnosis of paediatric cancer is a source of intense stress for both the child and all family members. The plans of the whole family are suddenly ruined. Now, new plans and challenges await the family. Familial adaptation problems, financial difficulties, increasing needs for care, change of social relations and long-term hospitalizations are some of the problem areas that families face. Families resort to some coping approaches when trying to adapt to these stressful problems. When examining these coping attitudes, it has been determined that there is no study on the position of religion in our country.

In this context, the main purpose of this study is to determine the meaning that the parents of children diagnosed with leukaemia attribute to leukaemia, the problems they experience, the religious coping activities they use while dealing with problems and the points that can be considered in the psychological support services to be provided.

Interview technique, which is one of the qualitative methods, was used in order to determine the experiences of the parents of children with leukaemia in remission. Among the interview techniques, semi-structured interviews were used. Before creating semi-structured interview questions, studies conducted with parents of children with leukaemia were examined. Care was taken to ensure that the questions prepared were open-ended, non-leading and plain.

Purposive sampling method was preferred to determine the research group. Among purposive sampling methods, the snowball technique was utilized. Criterion sampling was also used because the children diagnosed with leukaemia were required to have been in remission for at least two years.

First of all, a family that was experiencing this process was reached in the environment. Then, through guidance, communication with other parents was ensured. Each participant was first interviewed on the phone and informed about the research. Then, interviews lasting an average of 45 minutes were conducted with parents who stated that they would volunteer.

It was observed that parents experienced quite complex processes when they learned about the diagnosis of leukaemia. In particular, intense sadness, shock, denial, anger and despair manifest in this period.

It was determined that, after learning about the diagnosis, parents attempted to find explanations for why their children had leukaemia. These self-made explanations by the parents were observed to be closely related to their attitude towards their child, the disease history of the child and the family, and the developmental characteristics and living conditions of the child. An important point that draws attention in the statements of the parents is the attitude of blaming themselves or their spouse.

It was found that the parents did not explain the leukaemia in the child solely based on their life experiences but that they also attributed a spiritual meaning to it. The meaning attributed by the participants to this disease was mainly an Islamic reference. The concepts of trial, warning, punishment, destiny, duty and trust came to the fore.

It was observed that the parents participating in the study suffered many difficulties beginning from the first symptoms of leukaemia. With the initiation of treatment, parents are faced with an unfamiliar terminology and various needs. In addition, they experience difficulties such as financial problems, difficulties in social relations, family incompatibilities, distancing and labelling.

It was determined that parents used their individual and environmental resources to cope with all these difficulties. They turn to their personal resources such as daily relaxing activities, religious activities and motivation by the presence of the child, and they are also fed by external resources such as close relatives, healthcare teams and social aid organizations.

Turning to religious practices was important for parents in the process of coping with difficulties. It was found that, among religious coping activities, parents mostly used prayer. In addition to prayer, religious services like reading the Qur’an, performing salaat, and visiting mosques and tombs were supportive for them.

Consequently, it was determined that religion played an important role for the participants both in making sense of the leukaemia disease and in dealing with the difficulties brought by the treatment process. It is important to consider religious and spiritual elements in support activities to be offered to families from the first day of diagnosis. 

Anahtar Kelimeler

Psychology of Religion, Spirituality, Meaning, Religious Coping, Leukaemia

Kaynakça

• Akmehmet Şekerler, Sibel. “Derinlemesine Görüşme”. Nitel Araştırma Yöntem, Teknik, Analiz ve Yaklaşımları. ed. Fatma Nevra Seggie - Yasemin Bayyurt. 186-201. Ankara: Anı Yayıncılık, 2017.
• Arslan, Zeynep. Lösemi Hastası Çocuk Ebeveynlerinin Çocuğun Bakımına İlişkin Eğitim Gereksinimleri ve Karşılanması. Mersin: Mersin Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2011.
• Atashzadeh-Shoorideh, Foroozan vd. “The Barriers and Facilitators in Providing Spiritual Care for Parents Who Have Children Suffering from Cancer”. Journal of Family Medicine and Primary Care 7/6 (2018), 1319-1326. https://doi.org/10.4103/jfmpc.jfmpc_76_18
• Aydın, Cüneyd. İnsanın Anlam Arayışı ve Yeni Çağ İnançları. Ankara: Araştırma Yayınları, 2016.
• Aydın, Cüneyd. “Kader İnancının Savunma Mekanizması ve Dini Başa Çıkma Kavramları Açısından Değerlendirilmesi”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 18/35 (2019), 101-122.
• Ayten, Ali vd. “Dini Başa Çıkma, Şükür ve Hayat Memnuniyeti İlişkisi: Hastalar, Hasta Yakınları ve Hastane Çalışanları Üzerine Amprik Bir Araştırma”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 12/2 (2012), 45-79.
• Ayten, Ali. Tanrı’ya Sığınmak. İstanbul: İz Yayıncılık, 2012.
• Ayten, Ali - Yıldız, Refik. “Dindarlık, Hayat Memnuniyeti İlişkisinde Dini Başa Çıkmanın Rolü Nedir? Emekliler Üzerine Bir Araştırma”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 16/1 (2016), 281-308.
• Bahadır, Abdülkerim. İnsanın Anlam Arayışı ve Din. İstanbul: İnsan Yayınları, 2002.
• Borjalilu, Somaieh vd. “Spiritual Care Training for Mothers of Children with Cancer: Effects on Quality of Care and Mental Health of Caregivers”. Asian Pacific Journal of Cancer Prevention 17/ (07 Mart 2016), 545-552. https://doi.org/10.7314/APJCP.2016.17.2.545
• Chivukula, Usha vd. “Burden Experience of Caregivers of Acute Lymphoblastic Leukemia: Impact of Coping and Spirituality”. Indian Journal of Palliative Care 24/2 (2018), 189-195. https://doi.org/10.4103/IJPC.IJPC_209_17
• Cufta, Muharem. Kanser Hastalığı ile Başa Çıkmada Dini İnanç ve Tutumların Rolü. Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2014.
• Çırpan Kantarcıoğlu, Arzu vd. “Lösemi Tedavisi Gören Çocuklarda Öfke, Dışsallaştırma Problemleri ve Anne Çocuk İlişki Özellikleri ile Annelerin Duygu-Durum ve Stres Davranışlarının İncelenmesi”. Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Dergisi 23/1 (2016), 29-40.
• Çifçi, Aişe. Hastalıklarla Başa Çıkmada Dinin Rolü: Kanser Hastaları Örneği. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• Çolak, Gaye. Lösemili Çocukların Ailelerinde Teşhis-Tedavi Sürecinin Meydana Getirdiği Yapısal Değişiklikler ve Kaygı Düzeylerinin Psikososyal Açıdan İncelenmesi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Onkoloji Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1992.
• Doğan, Mebrure. Duanın Psikolojik ve Psikoterapik Etkileri. Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1997.
• Elçigil, Ayfer - Conk, Zeynep. “Determining the Burden of Mothers with Children Who Have Cancer”. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Elektronik Dergisi 3/4 (2010), 175-181. http://hdl.handle.net/20.500.12397/4568
• Engel, Romy. Adjustment to Childhood Cancer: Parent-Child Coping & Family Functioning. NY: Yeshiva University, PhD Diss, 2000.
• Eryücel, Sema. Yaşam Olayları ve Dini Başa Çıkma. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2013.
• Fakhrabadi, Haydeh. The Use of Religious Coping by Parents and Caregivers of Children with Cancer. Malibu CA Pepperdine University, PhD Diss., 2006.
• Göcen, Gülüşan. “A Qualitative Study On the Process of Religious Life and Religious Coping of the Women Who Had IVF Treatment”. Journal of Istanbul University Faculty of Theology 32 (2015), 165-216.
• Hall, Sarah E. Secular and Religious Coping by Mothers of Children with Cancer. VA: George Mason University, PhD diss., 2007.
• Işık, Zehra. Ebeveyni Ölen Yetişkinlerde Dini Başa Çıkma. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2013.
• Jones, Barbara L. “The Challenge of Quality Care for Family Caregivers in Pediatric Cancer Care”. Seminars in Oncology Nursing 28/4 (2012), 213-220. https://doi.org/10.1016/j.soncn.2012.09.003
• Karabudak, Gizem. Lösemili Çocuğa Sahip Annelerin Yaşantıları ve Gelecek Beklentileri. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Karagöz, Sema. Otistik Çocukların Anne Babalarında Anlamlandırma ve Dini Başa Çıkma. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
• Karami, Amir - Kahrazei, Farhad. “The Role of Daily Spiritual Experiences in Hope and Posttraumatic Growth in Patients with Leukemia” 5/2 (2018), 23-29.
• Karataş, Münevver. Görme Engelli Çocukların Ebeveynlerinde Dini Başa Çıkma. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Koch, Alberta Y. "If Only it could be me”: The Siblings of Pediatric Cancer Patients. Los Angeles. CA: University of Southern California, PhD Diss., 1981.
• Köse, Ali - Küçükcan, Talip. Doğal Afetler ve Din. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2000.
• Kula, Naci. Bedensel Engellilik ve Dini Başa Çıkma. İstanbul: Dem Yayınları, 2005.
• Kurt, Ayşe S. 4-12 Yaş Akut Lenfoblastik Lösemi Tanılı Çocukları ve Ailelerini Hastalıkları Hakkında Bilgilendirmenin Yaşam Kalitesine Etkisi. Konya: Selçuk Üniversitesi Hemşirelik Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi., 2005.
• Küçükköse, Mustafa. En Az 2 Yıldır Remisyonda Olan Lösemi ve Lenfoma Tanısı Almış Çocuk ve Gençlerin Ruhsal Durumları, Bilişsel Fonksiyonları, Yaşam Kalitesi ve Bunları Etkileyen Değişkenlerin Belirlenmesi. İzmir: Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı Hastalıkları Anabilim Dalı, Uzmanlık Tezi, 2010.
• Last, Bob F. - Grootenhuis, Martha A. “Emotions, Coping and the Need for Support in Families of Children with Cancer: A Model for Psychosocial Care”. Patient Education and Counseling 33/ (1998), 169-179. https://doi.org/10.1016/s0738-3991(97)00077-3
• Mahdavi, Abed vd. “Relationship of Strategies for Emotion Cognitive Adjustment with Psychological Well-Being and Anxiety in Mothers with Cancer Children”. Annals of Tropical Medicine and Public Health 10/3 (2017), 702-706. https://10.0.16.7/ATMPH.ATMPH_235_17
• Maunder, Kristen. Investigating Supportive Care Needs of Parents of Children with Cancer: Is a Parent Support Group Intervention a Fleasible Solution? Toronto: University of Toronto, Master’s thesis, 2012.
• Merey, Zeynep - Lokmanoğlu, Ayşe ŞENTEPE. “Yenidoğan Yoğun Bakım Ünitesinde Bebeği Yatan Annelerin Dini Başa Çıkma Süreçleri”. Bilimname 2019/37 (30 Nisan 2019), 1117-1153. https://doi.org/10.28949/bilimname.534685
• Moeini, Mahin vd. “Effect of a Spiritual Care Program on Levels of Anxiety in Patients with Leukemia”. Iranian Journal of Nursing and Midwifery Research 19/1 (Ocak 2014), 88-93.
• Musarezaie, Amir vd. “A Study on the Efficacy of Spirituality-Based Intervention on Spiritual Well Being of Patients with Leukemia: A Randomized Clinical Trial”. Middle East Journal of Cancer 6/2 (2015), 97-105.
• Novrianda, Dwi - Khairina, Ilfa. “The Effect of Educational Intervention on the Quality of Life of Acute Lymphocytic Leukemia Who Undergoing Chemotherapy”. Internatonal Journal of Research in Medical Sciences 3/1 (2015), 69-73. https://doi.10.18203/2320-6012.ijrms20151523
• Ow, Rosaleen. “Burden of Care and Childhood Cancer: Experiences of Parents in an Asian Context”. Health & Social Work 28/3 (2003), 232-240. https://doi.org/10.1093/hsw/28.3.232
• Özbesler, Cengiz. Çocukluk Çağı Lösemileri ve Sosyal Destek Sistemlerinin Aile İşlevlerine Etkisi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2001.
• Özkan, Aysun. “Manevi Danışmanlıkta Kullanılan Kavramlar ve Pratikteki Algısı”. Manevi Danışmanlık ve Rehberlik Farklı Alanlarda Ampirik Araştırma Bulguları. ed. Ali Ayten. 45-97. İstanbul: Dem Yayınları, 2019.
• Pargament, Kenneth I. vd. “Patterns of Positive and Negative Religious Coping with Major Life Stressors”. Journal for the Scientific Study of Religion 34/4 (1998), 710-724.
• Rand, K. L. vd. “Illness Appraisal, Religious Coping and Psychological Responses in Men with Advanced Cancer”. Support Care Cancer 20/ (2012), 1719-1728. https://doi.org/10.1007/s00520-011-1265y
• Reker, G. T. vd. “Meaning and Purpose in Life and Well-Being: A Life-Span Perspective”. Journal of Gerontology 42/1 (1987), 44-49. https://doi.org/10.1093/geronj/42.1.44
• Sart, Gamze. “Fenomenoloji ve Yorumlayıcı Fenomenolojik Analiz”. Nitel Araştırma Yöntem, Teknik, Analiz ve Yaklaşımları. ed. Fatma Nevra Seggie - Yasemin Bayyurt. 70-81. Ankara: Anı Yayıncılık, 2. Baskı., 2017.
• Shepherd, Erin Jennifer Watt. Caring for the Child who Has Completed Treatment for Cancer: The Lived Experience of Parents who Do Not Live near Their Child’s Tertiary Cancer Centre. Canada: University of Manitoba, PhD Diss, 2010.
• Silva-Rodrigues, Fernonda M. vd. “Childhood Cancer: Impact on Parents’ Marital Dynamics”. European Journal of Oncology Nursing 23/ (2016), 34-42. https://doi.org/10.1016/j.ejon.2016.03.002
• Sülü Uğurlu, Esma - Başbakkal, Zümrüt. “Yoğun Bakımda Yatan Hastaların Annelerinin Manevi Bakım Gereksinimleri”. Türk Yoğun Bakım Dergisi 11/1 (2013), 17-24. https://doi.10.4274/Tybdd.43531
• Şahin, Aysun. İstanbul’da Çocuk Hematoloji Onkoloji Servislerinde Kemoterapi Alan Çocukların Ailelerinin Yaşadığı Sorunlar ve Baş Etme Yollarının İncelenmesi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Tarakeshwar, Nalini - Pargament, Kenneth. “Religious Coping in Families of Children with Autism”. Focus on Autism and Other Developmental Disabilities - FOCUS AUTISM DEV DISABIL 16/ (2001), 247-260. https://doi.org/10.1177/108835760101600408
• Temiz, Yunus Emre. Yetişkinlerde Dini Başa Çıkma Yöntemi Olarak Dua. Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2014. http://ktp.isam.org.tr/?url=tezilh/findrecords.php
• Tokur, Behlül. İmtihan Psikolojisi Var Olmanın Hakkını Vermek: İmtihan. Ankara: Fecr Yayınları, 2018.
• Tsai, Ming-Horng vd. “Psychosocial and Emotional Adjustment for Children with Pediatric Cancer and Their Primary Caregivers and the Impact on Their Health-Related Quality of Life during the First 6 Months”. Quality of Life Research: An International Journal of Quality of Life Aspects of Treatment, Care and Rehabilitation 22/3 (Nisan 2013), 625-634. https://doi.org/10.1007/s11136-012-0176-9
• Walls, Chelsi M. Coping with Pediatric Cancer: Conversational Methods Utilized by Parents and Children When Dealing with Pediatric Cancer. NV: University of Nevada, Master’s Thesis, 2013.
• Wiener, Lori vd. “Impact of Caregiving for a Child With Cancer on Parental Health Behaviors, Relationship Quality, and Spiritual Faith: Do Lone Parents Fare Worse?” Journal of Pediatric Oncology Nursing 33/5 (2016), 378-386. https://doi.org/10.1177/1043454215616610
• Williams, Holly A. Social Support, Social Networks and Coping of Parents of Children with Cancer: Comparing White and African American Parents. Fl: University of Florida, PhD diss., 1995.
• Yüksel, Didem. Sınıf Öğretmenlerinin Çocukluk Çağı Kanserlerine ve Kanserli Çocuklara İlişkin Bilgi ve Görüşlerinin Belirlenmesi. Ankara: Başkent Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
• Zafarian Moghaddam, Elham vd. “The Effect of Spiritual Support on Caregiver’s Stress of Children Aged 8-12 with Leukemia Hospitalized in Doctor Sheikh Hospital in Mashhad”. Future of Medical Education Journal 6/2 (2016), 19-25. https://doi.org/10.22038/fmej.2016.7511