Türkiye’de Faaliyet Gösteren Geleneksel Bankaların, Katılım Bankacılığı Penceresi Açmasının Olası Yansımaları

Yıl 2021, İslami Finans ve Sigortacılık Özel Sayısı, 81 - 106, 30.12.2021

Atilla Ünlü , Kamuran Yıldız

https://doi.org/10.14395/hid.929632

Öz

İslam Kalkınma Bankası’nın 1975 yılında kurulması ile dünyada katılım bankacılığı sektörünün varlığı adına güçlü bir temel atılmış ve birçok ülkede katılım bankalarının kuruluş süreci başlamıştır. Son yıllarda katılım bankalarının gelişim trendinin başarılı tablolar çizmesi ve gelecek yıllarda sektörü domine edecek bir büyüklüğe kavuşma ihtimali geleneksel (Konvansiyonel) bankacılık alanında faaliyet gösteren birçok bankanın da bu alana yönelmesine ve ilgi duymasına neden olmuştur. Bu kapsamda katılım bankacılığı pazarından pay almak isteyen geleneksel bankalar, sektöre giriş yapmak amacıyla alternatif uygulamaları hayata geçirmişlerdir. Bu uygulamalar arasında en yaygın olanı ise geleneksel bir bankanın İslami pencere açması modelidir. Dünya’da 2020 yılı itibarıyla 526 katılım bankası bulunmakta olup, bu bankalar içeresinde yer alan 219 bankanın katılım bankacılığı penceresi dâhilinde hizmet vermesi modelin dünya genelinde de yaygın bir şekilde uygulandığının göstergesi niteliğindedir.
Pencere Sistemi’nin uygulanmasına yönelik İslam bilginleri arasında görüş birliğinin olmaması sistemin kabulü noktasında en önemli sorun olarak görülmektedir. Bu doğrultuda bir kısım İslam bilgini, pencere sisteminin geleneksel bankaların sermayesiyle kurulması ve İslami finansın gelişmesine herhangi bir katkı sağlayamayacağı gibi sebepleri gerekçe göstererek konu uygulama hakkında olumlu görüş belirtmemişlerdir. İslam bilginlerinin bir kısmı ise, pür bir geleneksel banka ile çalışmaktansa pencere sistemi dâhilinde hizmet gösteren banka ile çalışmanın daha makbul olacağını ve pencere sistemine dâhil olan geleneksel bankaların faizli yapısından arındırılarak tam teşekküllü bir katılım bankasına dönüşmesi ihtimalinden dolayı, konu uygulama hakkında olumlu görüş belirtmişlerdir. İslam bilginlerinin pencere sistemi yönelik temelde iki farklı görüşe sahip olmaları İslami finans piyasalarına yansımıştır. Bu doğrultuda bazı ülkelerde geleneksel bankaların pencere sistemi aracılığıyla İslami finans piyasalarının bir aktörü konumuna gelmesi hususunda bir beis görülmez iken, bazı ülkelerde ise konu sistemin uygulanmasına izin vermemiştir. Müslüman nüfusun yoğun olduğu ülkeler arasında pencere sistemini aktif bir şekilde kullanan ülkelerin başında; Suudi Arabistan, Bahreyn, Pakistan, Birleşik Arap Emirlikleri, Endonezya ve Bangladeş gelmektedir. Bu ülkeler (Pakistan hariç) ayrıca küresel ölçekte İslami bankacılık varlıkları açısından en yüksek değere sahip ilk on ülke içeresinde de yer almaktadır. İslami bankacılık varlıkları açısından en yüksek değere sahip ilk on ülke içeresinde yer alan fakat pencere sistemine dâhil olmayan veya konu uygulamadan vazgeçen ülkeler ise; İran, Kuveyt, Katar ve Türkiye’dir.
Türkiye’nin kalıcı anlamda İslami finans kültürü ile tanışması 1985 yılında gerçekleşmiştir. Başlangıçta özel finans kurumu adı altında faaliyet gösteren katılım bankaları 2005 yılında bankacılık kanununda yapılan değişiklik sonucunda banka unvanını almışlardır. Türkiye’de katılım bankaları 36 yıllık bir geçmişe sahip olmasına rağmen, hem ulusal bankacılık sektöründeki payı hem de uluslararası İslami finans piyasalarından aldığı pay nispi olarak düşük seviyelerde seyretmektedir. Türkiye’de katılım bankacılığı sektörünün bankacılık sektörü içeresindeki payının artırılamaması, katılım bankacılığı sektörü ve paydaşları için çözülmesi gereken bir sorun olarak görülmektedir. Bu durum karşısında bir taraftan sektördeki aktörler alternatif ürün ve hizmetler sunarak konu sorundan arınmaya çalışırken, diğer taraftan kamu otoritesi ise 20 Eylül 2018 tarihinde yayınladığı “Orta Vadeli Program (2019-2021)” kapsamında katılım bankacılığının yaygınlaştırılması amacıyla yeni iş modeli/pencere sisteminin uygulanmasına yönelik düzenlemeler yapılacağını beyan etmiştir. Bu doğrultuda çalışmanın temel amacı; Türkiye’deki geleneksel bankaların, katılım (İslami) bankacılığı pencere sistemi dâhilinde faaliyet göstermelerine izin verilmesi durumunda, ortaya çıkacak olası etkilerin çözümlenmesini sağlamaktadır. Konu uygulamaya yönelik alan yazını incelendiğinde, dünyada çok sayıda çalışma yapılmasına rağmen Türkiye’de konu uygulama üzerine kapsamlı bir çalışmaya rastlanılmamıştır. Çalışma kapsamında nitel (Kalitatif) araştırma tekniklerinden doküman incelemesi kullanılmıştır. Araştırma sonucunda pencere uygulamasının katılım bankacılığı sektörü üzerine olası etkilerinin çok boyutlu olduğu kanaatine ulaşılmıştır. Bu doğrultuda olası etkilerin analiz edilebilmesi için sisteminin güçlü yönleri, zayıf yönleri, fırsatları ve tehditleri belirlenmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Finans, Geleneksel Bankacılık, İslami Finans, Katılım Bankacılığı, Pencere Katılım Bankacılığı

Teşekkür

İlginiz İçin Teşekkür Ederim. Saygılarımızla.

Possible Repercussions of Opening Participation Banking Window of Conventional Banks Operating in Turkey

Öz

With the establishment of the Islamic Development Bank in 1975, a strong foundation was laid for the existence of the participation banking sector in the world and the establishment process of participation banks in many countries began. The success of the development trend of participation banks and the possibility of reaching a size that will dominate the sector in the coming years caused many banks operating in the traditional banking sector to turn to this area. In this direction, traditional banks that want to get a share from the participation banking market have implemented alternative practices to enter the sector. The most widely used of these applications is the Islamic window opening model of a traditional bank. In this direction, there are 526 participation banks in the world as of 2020, and the fact that 219 banks within these banks serve within the participation banking window is a proof that the model is widely applied throughout the World.
The lack of consensus among Islamic scholars on the implementation of the window system is seen as the most important problem in the adoption of the system. In this context, some Islamic scholars did not express a positive opinion on this issue, for reasons such as the establishment of a window system with the capital of traditional banks and their inability to contribute to the development of Islamic finance. Some Islamic scholars agreed that it would be more reasonable to receive services within the window system instead of working with a purely traditional bank. In addition, they did not see any inconvenience in the implementation of the said application due to the possibility of turning into a full-fledged participation bank by eliminating the interest-bearing structure of traditional banks included in the window system. The fact that Islamic scholars have basically two different views on the window system is reflected in Islamic financial markets. Accordingly, while in some countries there is no problem for traditional banks to become actors in Islamic finance markets through the window system, in some countries it is seen that these institutions cannot be included in Islamic finance markets. Saudi Arabia, Bahrain, Pakistan, United Arab Emirates, Indonesia and Bangladesh are the leading countries that actively use the window system among the countries with a large Muslim population. These countries (excluding Pakistan) are also among the top ten countries with the highest value for Islamic banking assets globally. Countries that are among the top ten countries with the highest value in terms of Islamic banking assets, but are not included in the window system or have abandoned the application; Iran, Kuwait, Qatar and Turkey.
Turkey's institutional acquaintance with Islamic finance culture dates back to 1985. Participation banks, which initially operated under the name of a private financial institution, took the title of bank as a result of the amendment made in the banking law in 2005.Although participation banks in Turkey have a 36-year history, their market shares in both the national banking sector and international Islamic finance markets are relatively low. The inability of the participation banking sector to increase its market share in the Turkish banking sector is seen as a problem that needs to be solved for the participation banking sector and its stakeholders. In the face of this situation, while some actors in the sector tried to get rid of the problem by offering new products and services, the public authority announced that the participation banking window model could be put into use. (“Medium Term Program (2019-2021)” was published on September 20, 2018). In this direction, the main purpose of the study is; It presents an analysis of the potential impacts that could arise if traditional banks in Turkey were allowed to operate within the Islamic window system. When the literature on the window system is examined, it is seen that although there are many studies in the world, there is only one study on the application in Turkey. Within the scope of the research, the document review method, which is one of the qualitative research techniques, was used. As a result of the research, it was concluded that the possible effects of the window application on the participation banking sector are multidimensional. In this direction, the strengths, weaknesses, opportunities and threats of the system were tried to be determined in order to analyze the possible effects.

Anahtar Kelimeler

Finance, Islamic Finance, Traditional Banking, Participation Banking, Window Participation Banking

Kaynakça

• Ahmed Fatma- Hussainey Khaled” Conversion into Islamic Banks: Jurisprudence, Economic and AAOIFI Requirements”. European Journal of Islamic Finance 3/3 (2015), 3-5. https://www.ojs.unito.it/index.php/EJIF/issue/view/146 .
• A. Alora, Abdul-Razzaq- Zubair. A, “Legal and Operational Frameworks of Islamic Windows in Conventional Financial Institutions in Nigeria”. Journal of Islamic and Comparative Law (2010).
• Akoum, Ibrahim. Workshop on Islamic Finance in National Accounts. RAK Center for Statistics&Studie. https://unstats.un.org/unsd/nationalaccount/RA meetings/TFOct2017/UAE_1.PDF.
• CB, Central Bank Of The UAE. “Financial Institutions”. Erişim 26 Şubat 2021. https://www.centralbank.ae/ar/financial-institutions.
• Dar, Humayon-Azami Mufti, Global Islamic Finance Report. BMB, 2011.
• Ergeç, Ethem vd.”. Katılım Bankası müşterilerinin bankacılık sistemi kullanım tercihleri: Mevduat bankaları için İslami Bankacılık penceresi”. “Tüketici ve Tüketim Araştırmaları Dergisi 6/2 (2018), 53-90. EY, Ernst & Young Global Limited. World Islamic Banking Competitiveness Report. (2016). https://ceif.iba.edu.pk/pdf/EY-WorldIslamicBankingCompetitivenessReport2016.pdf
• Gedikli, Ayfer-Erdoğan , Seyfettin.” Endonezya’da İslami Finans Ve İslami Bankacılık Uygulamaları”. Bilgi Ekonomisi ve Yönetimi Dergisi 13/2 (2018), 161-195. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/615132
• Greunıng, Hennıe Van- Iqbal Zamır. Risk Analysis for Islamic Banks.IMF,2008. http://documents1.worldbank.org/curated/en/688471468143973824/pdf/424810PUB00ISB101OFFICIAL0USE0ONLY1.pdf
• GIFS, Global Islamic Financial Services. Global Islamic Finance Report. Londra, 2014. http://www.gifr.net/gifr_2014.htm
• IBRC, Islamic Bankers Resource Center. “Bilgi Merkezi”. Erişim 18 Şubat 2021. https://islamicbankers.me/ ICD, Islamic Corporation for Development of the Private Sector.”, Islamic Finance Development Report 2020. Erişim Tarihi:05.03.2021. https://icd-ps.org/uploads/files/ICD-Refinitiv%20IFDI%20 Report%2020201607502893_2100.pdf
• ICD, Islamic Corporation for Development of the Private Sector.” , Islamic Finance Development Report 2019 . Erişim Tarihi:01.03.2021. https://icd-ps.org/uploads/files/ICD-Refinitiv%20IFDI%20 Report%20 20201607502893_2100.pdf
• IFSB, Islamıc Fınancıal Servıces Board. Core Prıncıples For Islamıc Fınance Regulatıon (Bankıng Segment) (CPIFR).Malezya: İslami Finansal Hizmetler Kurulu,2015 https://www.ifsb.org/published.php IFSB, Islamic Financial Services Board. “Ülkelere Göre Veriler”. Erişim 28 Şubat 2021. https://www.ifsb.org/psifi_03.php
• İM, İslamic Market.” Tapping into Islamic banking universal principles”. Erişim 18 Şubat 2021. https://islamicmarkets.com/articles/tapping-into-islamic-banking-universal-principles Laçinbala, Yasin vd. Katılım Sigortacılığında (Tekafülde) Pencere Sisteminin Değerlendirilmesi”. Sosyoekonomi 27/42 (2019), 181-202. https ://dergipark.org.tr/en/ download/ article-file/ 833029
• OJK, Financial Services Authority. “Islamic Banking In Indonesia In Brief”. Erişim 25 Şubat 2021. https://www.ojk.go.id/en/kanal/syariah/tentang-syariah/Pages/Perbankan-Syariah.aspx
• Parasız, İlker. Para Politikası Türkiye Uygulaması. Bursa: Ezgi: Kitap Evi, 5.Basım, 1998.
• SBP, State Bank of Pakistan. “Para Politikası Beyanı”. Erişim 28 Şubat 2021. https://www.sbp.org.pk/m_policy/2020/MPS-Mar-2020-Eng.pdf
• Solé Juan, Introducing Islamic Banks into Conventional Banking Systems. IMF, 2007. https://www.imf.org/external/pubs/ft/wp/2007/wp07175.pdf
• SYEP, Yeni Ekonomi Programı Dengeleme- Disiplin- Değişim (5018). 30541 (20 Eylül 2018). 26.02.2021. https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2018/09/20180920M2.htm .
• The Banker, “Markets & İslamic Finance”. Erişim 27 Şubat 2021. https://www.thebanker.com/Markets/Top-Islamic-Financial-Institutions-2020
• Türkiye Katılım Bankaları Birliği/TKBB. “Finansal Raporlar” (27 Şubat 2021). https://tkbb.org.tr/veri/istatistikler.