Türkiye’de Katılım Bireysel Emeklilik Sisteminin Fıkhî Analizi (BES)

Yıl 2021, İslami Finans ve Sigortacılık Özel Sayısı, 129 - 158, 30.12.2021

Zeynelabidin Hayat

https://doi.org/10.14395/hid.949772

Öz

Bireysel Emeklilik Sistemi, kişilerin aktif çalışma yaşamları süresince yaptıkları tasarrufları uzun vadeli yatırma yönlendirerek emeklilik dönemlerinde bir gelir elde etmelerine imkân sağlayan gönüllü bir sistemdir. Bu sistem aracılığıyla portföy yönetim şirketleri, biriken tasarrufları farklı alanlarda yatırmakta, ona göre de katılımcı istediği alanı seçebilmektedir. 2008 yılından itibaren Türkiye’de katılım finans kurumları, müşterilerini geleneksel finans kurumlarına bağlı olan katılım bireysel emeklilik yatırım fonlarına yönlendirmiştir. Bu durum ise 2012 yılının ortasında ilk katılım bireysel emeklilik şirketi kurulana kadar devam etmiştir. İkinci şirket ise 2013 yılında kurulmuştur. Bu çalışmada Türkiye’de Bireysel Emeklilik Sistemi üç başlık atında ele alınmıştır. Birinci başlıkta Türkiye’de Bireysel Emeklilik Sistemin tarihçesi, çeşitleri, katılım masrafları, avantajları, dezavantajları ve sosyal emeklilik sistemi ile farklarından bahsedilmiştir. Türkiye’de katılım bireysel emeklilik şirketleri ve bu şirketlere bağlı olan yatırım fonları ise ikinci başlık altında zikredilmiştir. İlk katılım bireysel emeklilik şirketi kurulmasının üzerinden yedi yılı aşkın bir süre geçmesine rağmen toplam 15 bireysel emeklilik şirketi kurulmuş, bunların içinde katılım bireysel emeklilik şirketlerinin sayısı ikiyi geçmemiştir. Türkiye genelinde bireysel emeklilik şirketlerine bağlı olan toplam 266 bireysel emeklilik yatırım fonu bulunmakta, bunların içinde katılım yatırım fonlarının sayısı 53’e ulaşmaktadır. Bu fonlara yatırılan para hacmi ise 22 milyar TL’yi geçmiştir. Üçüncü başlık altında ise katılım bireysel emeklilik sistemin fıkhî boyutu ele alınmıştır. Bu sistemin tarafları bireysel emeklilik şirketleri, katılımcılar, aracı kurumlar ve devletten oluşmaktadır. Şirketler ile katılımcılar arasındaki ilişkiye fıkhî açıdan bakılınca ücretli vekalet (vakala) olduğu görülmektedir. Aynı şekilde şirketlerin aracı kurumlarla ve şirketler ile arasındaki ilişkilere fıkhî açıdan bakılınca, bu ilişkinin de ücretli vekalet (vakala) olduğu anlaşılmaktadır. Katılımcılar aralarındaki fıkhî ilişki ise kâr ve kaybı katılımcılara ait olan bir şirket olduğu görülmektedir. Devlet ile katılımcılar arasındaki ilişkinin fıkhî boyutu incelenince, devletin ileri bir tarihte katılımcılara şartlı bir hibede bulunacağına dair bir söz (vaad) verdiği anlaşılmaktadır. Öte yandan bu başlık altında katılım bireysel emeklilik şirketlerin yatırım alanları ile ilgili fıkhî hükümlere değinilmiştir. Bu alanlardan biri Türkiye Katılım Bankaları Birliğine (TKBB) bağlı olan danışma kurulu tarafından yayınlanan pay senedi ihracı ve alım-satım standardı’nın şartları sağlayan şirketlerin hisse senetleridir. Diğer yatırım alanı ise ihracı ve tedavülü açısından bazı fıkhî itiraz ihtiva eden ve faizli borçlanma senetlerin yerine İslamî alternatif olarak sunulan devlet ve özel kira sertifikalarıdır (sukuk). Ayrıca katılım bireysel emeklilik şirketleri altına veya altına dayalı sermaye piyasası araçlarına yatırım yapabilmektedir. Bu araçların en yaygını ise altına dayalı kira sertifikalarıdır. Bu şirketlerin diğer yatırım yaptığı alan ise yabancı döviz ile tedavülü olan hisse senetleri ve kira sertifikalarıdır. Bazı katılım bireysel yatırım fonları, izahnamelerinde gelir ortaklığı senetlerine yatırım yapabileceğini zikretmesine rağmen bazı fıkhî itirazlar ihtiva ettiği için fiilen yatırım yapmamaktadır. Bu başlık altında konu ile ilgili ele alınan diğer fıkhî meseleler ise katılım bireysel emeklilik yatırım fonlarının borsa dışında ve tek tarafı bağlayıcı şekilde yapılan geri alım vaadi ile satım, döviz forward ve döviz swap sözleşmelerine yatırım yapmasıdır. Ayrıca bu sistemin katılım şirketlerindeki danışma komitesinden bahsedildikten sonra geleneksel bireysel emeklilik şirketlerine bağlı olan yatırım fonlarına yatırım yapmanın hükmüne değinilmiş, sistemden erken çekilmeyle ilgili fıkhî hüküm zikredilmiştir. Bu başlık altında son olarak, yıllık gelir sigortası olan bir katılımcının bireysel emeklilik sisteminden emeklilik hakkı kazandıktan sonra düzenli bir maaş alması ile ilgili hüküm ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Bireysel Emeklilik, Yatırım fonları, Sukuk, Hisse senetleri, Forward, Swap

Fıqh Analysis of The Participation Individual Pension System in Turkey (BES)

Öz

The Individual Pension System in Turkey (BES) is an optional system through which specialized investment portfolios invest part of the money of people who want to save a certain part of their money on a regular basis in order to obtain these funds developed with a grant from the government after reaching a certain age. Investment portfolio companies invest these funds in investment funds with different investment fields and the subscriber in this system chooses the fund he prefers. Starting in 2008, the participatory financial institutions in Turkey began directing their clients to invest in the joint pension investment funds of traditional companies. And this continued until the middle of 2012, when the first company for individual participatory pension appeared in Turkey, before another company followed suit in 2013. This research dealt with the individual participatory pension system in Turkey in three sections: The first topic talked about the individual pension system in Turkey by giving an overview of its history and the types and expenses of participating in it, and by explaining the differences between it and the social retirement system, and then addressing the advantages and disadvantages of this system. The second topic deals with the individual participatory pension system in Turkey by studying the companies of this system and its investment funds. althrough more than seven years have passed, no third company for individual participatory pension has been established, out of the fifteen companies for individual pension in Turkey. And the participatory investment funds related to individual pension companies reached 53 out of 266 investment funds for individual pension in Turkey as a whole. And the amount of money invested in these funds exceeded 22 billion Turkish liras. As for the third topic, the doctrinal aspect of the individual participatory pension system in Turkey was studied. In it, the jurisprudential rule of the relationship between the parties to the system, including companies, subscribers, mediators, and the state, was mentioned. And it has been shown that paid wakala is the optimal jurisprudential rule for the relationship between individual pension companies and their subscribers. And the same applies to jurisprudential rule of the relationship between the individual pension company and the mediators and between the individual pension company and the state. As for the relationship between the participants themselves, it is considered a profit and loss partnership, while the relationship between the state and the subscribers is a promise of donation by the government to the subscribers. Then, the jurisprudential rule of investment areas for individual participatory pension companies was discussed. These funds are invested either in stocks whic meets the rules and limits set by the Sharia Committee of the Union of Turkish Participatory Banks, or the government and private sukuk, gold and money market instruments traded therein, sukuk and stock traded in foreign currencies, or revenue-sharing bonds. In addition, in this topic, some doctrinal issues related to this system have been discussed, such as making repurchase agreements, forward exchange contracts and swap exchange contracts in the unregulated market (outside the stock market) and in the form of a dating that is not binding on both parties together, and as a control mechanism. And the Sharia committees in the companies of this system, and as the ruling on investing in individual pension investment partnership funds affiliated with traditional institutions, and as the ruling on early withdrawal from the system, and as the ruling on obtaining a pension when retirement is due from this system by subscribing to the annual income insurance.

Anahtar Kelimeler

İslamic law, Individual pension, investment funds, Sukuk, Stocks, Repurchase agreements, Forward, Swap

دراسة فقهية لنظام التقاعد الفردي التشاركي في تركيا

Öz

نظام التقاعد الفردي في تركيا (BES) نظام اختياري تقوم من خلاله محافظ استثمارية مختصة باستثمار جزء من أموال الأشخاص الذين يرغبون في ادخار جزء معين من أموالهم بشكل منتظم ليحصلوا عليه بعد وصولهم سنا معينا منمًى مع منحة من الحكومة، وتقوم شركات المحافظ الاستثمارية باستثمار هذه الأموال في صناديق استثمارية ذات مجالات استثمارية مختلفة، فيختار المدخر الصندوق الذي يناسبه، وابتداء من سنة 2008 بدأت المؤسسات المالية التشاركية في تركيا بتوجيه زبائنها للاستثمار في صناديق الاستثمار التقاعدية التشاركية التابعة لشركات تقليدية، واستمر هذا الحال إلى منتصف عام 2012 حيث ظهرت أول شركة للتقاعد الفردي التشاركي في تركيا قبل أن تتبعها شركة أخرى سنة 2013، وقد تناول هذا البحث نظام التقاعد الفردي التشاركي في تركيا في ثلاثة مباحث، المبحث الأول: تم فيه الحديث عن نظام التقاعد الفردي في تركيا من خلال إعطاء لمحة عن تاريخه وأنواع ومصاريف الاشتراك به، ومن خلال بيان أوجه الاختلاف بينه وبين نظام التقاعد الاجتماعي، ومن ثم التطرق لمزايا وسلبيات هذا النظام، أما المبحث الثاني فهو يتناول نظام التقاعد الفردي التشاركي في تركيا من خلال دراسة شركات هذا النظام والصناديق الاستثمارية التابعة لها، حيث ظهرت أول شركة عام 2012 ثم ظهرت شركة ثانية سنة 2013، وعلى الرغم من مرور أكثر سبع سنوات إلا أنه لم تنشأ شركة ثالثة للتقاعد الفردي التشاركي، وذلك من أصل خمس عشرة شركة للتقاعد الفردي في تركيا، أما الصناديق الاستثمارية التابعة لها فقد بلغ عددها 53 صندوقا من أصل 266 صندوقا استثماريا للتقاعد الفردي في تركيا ككل، أما الدراسة الفقهية لنظام التقاعد الفردي التشاركي في تركيا فهي مدار المبحث الثالث، حيث تم فيه ذكر التكييف الفقهي للعلاقة بين أطراف النظام من شركات ومشتركين ووسطاء والحكومة، حيث تبين أن الوكالة بأجر هي التكييف الفقهي الأمثل للعلاقة بين شركات التقاعد الفردي والمشتركين لديها، كذا الأمر في تكييف العلاقة بين شركة التقاعد الفردي والمؤسسة الوسيطة وفي تكييف العلاقة بين شركة التقاعد الفردي وبين الحكومة، أما العلاقة بين المشتركين أنفسهم فتكيف على أنها شراكة بالربح والخسارة، فيما تعتبر العلاقة بين الحكومة والمشتركين وعد بالهبة من قبل الحكومة للمشتركين، ثم تم التطرق إلى حكم مجالات استثمار أموال شركات التقاعد الفردي التشاركي، حيث تستثمر هذه الأموال إما في أسهم الشركات المستوفية للشروط والضوابط التي وضعتها اللجنة الشرعية لاتحاد البنوك التشاركية التركية (TKBB)، أو في الصكوك الحكومية والخاصة التي تعتبر بديلا شرعيا عن السندات الربوية مع وجود بعض الإشكالات الشرعية في آلية إصدارها وتداولها، أو في الذهب وأدوات سوق النقد المتداولة به التي من أشهرها الصكوك المتداولة بالذهب، أو في الصكوك وأسهم الشركات المتداولة بالعملات الأجنبية، أو في سندات المشاركة بالإيراد التي لا يستثمر فيها فعليا على الرغم من نص النظام الداخلي لبعض صناديق الاستثمار التشاركية على إمكانية الاستثمار فيها، كما تم في هذا المبحث التطرق لبعض المسائل الفقهية المتعلقة بهذا النظام كإجراء اتفاقيات إعادة الشراء وعقود الصرف الآجلة (Forward) وعقود مبادلة العملات (Swap) في السوق غير المنظمة (خارج البورصة) وعلى شكل مواعدة غير ملزمة لكلا الطرفين معا، وكآلية الرقابة واللجان الشرعية في شركات هذا النظام، وكحكم الاستثمار في صناديق تقاعد فردية استثمارية تشاركية تابعة لمؤسسات تقليدية وكحكم الانسحاب المبكر من النظام، وكحكم الحصول على راتب تقاعدي عند استحقاق التقاعد من هذا النظام من خلال الاشتراك بتأمين الدخل السنوي.

Anahtar Kelimeler

الفقه, التقاعد الفردي, الصناديق الاستثمارية, الصكوك, الأسهم, اتفاقيات إعادة الشراء, عقود الصرف الآجلة, عقود مبادلة العملات.

Kaynakça

• Abdu’l-Azîm, Hamdî. et-Te’âmul fi’l-esvâki’l-‘umlâti ed-devliyye. Virginia: el-Ma’hedü’l-‘Âlî li’l-Fikri’l-İslâmî, 1996.
• Ahmed, Ahmed Muhyiddin. “el-Muḍârabetu fi’l-‘umle ve’l-vesâilu’l-meşrû’a li’tecennubi aḍrâriha el-iḳtisâdiyye”. Mecelletü Mecmai’l-Fıkhi’l-İslâmî 11/1 (Aralık 1998), 435-483.
• Aktepe, İshak Emine. Katılım Finans. İstanbul: TKBB Yayınları, ty.
• Âl Süleymân, Mubârak b. Süleymân. Aḥkamu’t-t’amuli fi’l-esvâḳi’l-mâliyye. 2 Cilt. Riyâd: Kunûz İşbîlye, 2005.
• Altay, Murat. Türkiye’de Bireysel Emeklilik Sistemi: Aydın İli Örneği. Aydın: Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2013.
• Altuncuoğlu, Mehmet. Faizsiz Bireysel Emeklilik Sisteminin İşleyişi: 2008 Sonrası Türkiye Örneği. İstanbul: Bahçeşehir Üniversitesi, Sosyal Bilimleri Enstitüsü, Yüksek lisans tezi, 2017.
• Bayındır, Servet. Vadeli İşlem Sözleşmeleri. İstanbul: Süleymaniye Vakfı, 2008.
• Bereket Emeklilik. “Bereket Emeklilik Hakkında”. Erişim 26 Şubat 2021. https://www.bereket.com.tr/bereket-emeklilik
• Bireysel Emeklilik Sistemi Hakkında Yönetmelik. Resmî Gazete 28462 (09.11.2012). Erişim 11 Şubat 2021. https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.4632.pdf.
• Bireysel Emeklilik Tasarruf Ve Yatırım Sistemi Kanunu (Kanun No. 4632, Mevzuat No. 7875). Resmî Gazete (07.04.2001). Erişim 11 Şubat 2021. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=4632&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5
• Bizim Menkul Değerler A.Ş. “1 Ocak 2021 itibariyle şirketlerin katılım endeksi kriterlerine uygunluk durumu & arındırma oranları”. Erişim 17 Şubat 2021. https://bmd.com.tr/upload/files/B%C3%BCt%C3%BCn%20Hisseler%20ve%20Ar%C4%B1nd%C4%B1rma%20Oranlar%C4%B1%20010121(1).pdf
• Debu, İbrahîm Fâdîl.“el-Vefâu bi’l-va‘d”. Mecelletü Mecmai’l-Fıkhi’l-İslâmî 5/2 (Aralık 1988), 785-804.
• Dede, Kenan. Katılım Bankalarında Hazine Ürünleri ve Sermaye Piyasası Uygulamaları. İstanbul: TKBB Yayınları, 2017.
• Dede, Kenan-Yazıcı, Abdurrahman. “Bireysel Emeklilik Sistemi (BES) ve Faizsiz BES’in Analizi”. İslam Ekonomisi ve Finansı Dergisi 6/1 (2020).
• Din İşleri Yüksek Kurulu Başkanlığı. “Altın Tahvili ve Altına Dayalı Kira Sertifikası caiz midir?”. Erişim 17 Şubat 2021. https://kurul.diyanet.gov.tr/Cevap-Ara/38204/altin-tahvili-ve-altina-dayali-kira-sertifikasi-caiz-midir-?enc=QisAbR4bAkZg1HImMxXRn2t8ij%2beDtMkJdRGirgyeb8%3d.
• Durmuş, Abdullah. Fıkhî Açıdan Günümüz Para Mübadelesinde İşlemleri. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2008.
• Ebû Gudde, Abulsettâr - Ḫûca. ‘İzzü’d-Dîn, Ḳarârâtü ve tavṣiyyâtü nedevâti’l-Baraketi li’l-iḳtiṣâdi’l-İslâmî 1981-2001. Cidde: Mecmu’atü Delleti’l-Baraka, 6.basım, 2001.
• Emeklilik Gözetim Merkezi. “Bilgi Merkezi, BES Özet Verileri”. Erişim 11 Şubat 2021. https://www.egm.org.tr/bilgi-merkezi/istatistikler/ Faizsiz Finans Kuruluşları Muhasebe ve Denetleme Kurumu (AAOIFI). Faizsiz Finans Standartları. Bahreyn: AAOIFI Yayınları, 1437.
• Faizsiz Finans Kuruluşları Muhasebe ve Denetleme Kurumu (AAOIFI). Muhasebe, denetim, yönetişim ve etik standartları. Riyad: Darü’l-Meymân, 1437.
• Fon Bilgilendirme Platformu (Tefas). Erişim 26 şubat 2021. https://www.tefas.gov.tr/
• Hamûd, Sami. Tatvîru'l-a'mâli'l-marsifiyye bimâ yettefiku ve'ş-şertati'l-İslâıniyye. Amman: Matbaatü’l-Şark, 2.basım, 1982.
• Hamûd. “et-Ta’ḳîb ve’l-Munâḳaşa”. Mecelletü Mecmai’l-Fıkhi’l-İslâmî, 11/1 (Aralık 1998), 572-574.
• Hayat, Zeynelabidin - Aksu, Eser. “Katılım Finans Kurumlarında Repo Alternatifleri”. Tasavvur Dergisi 6/2 (Aralık 2020).
• İbn Abidin. Muhammed Emin. Reddü’l-Muhtâr Alâ’d-Dürri’l-Muhtar. 6 Cilt. Beyrut: Daru’l-Fikr, 2.basım, 1992.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ahmed b. Alî. Fethu’l-Bârî fī Sharḥ Ṣaḥīḥ al-Bukhārī. 13 Cilt. Beyrut: Darü’l Ma’rife, 1379.
• İbn Hazm, Ali b. Ahmed ez-Zâhirî. el-Muhallâ bi’l-Âsâr. 12 Cilt. Beyrut: Daru’l-Fikr, ty.
• İbn Ḳudâme, Muvaffaḳuddin. el-Muğnî fi Fıḳhi’l-İmâm Aḥmed. 10 Cilt. Kâhire: Mektebetü’l-Kâhire, 1388/1968.
• Kamuyu Aydınlatma Platformu (KAP). “Emeklilik Yatırım Fonları”. Erişim 26 Şubat 2021, https://www.kap.org.tr/tr/YatirimFonlari/EYF
• Karadağî, Ali Muhyiddin. “el-Esvâkü’l-mâliyye fi mizâni’l-fıkhi’l-İslâmî” Mecelletü Mecmai’l-Fıkhi’l-İslâmî, 7/1 (Mayıs 1992), 73-194.
• Karadâvî, Yusuf. “el-Vefâu bi’l-va‘d”. Mecelletü Mecmai’l-Fıkhi’l-İslâmî, 5/2 (Aralık 1988), 839-859.
• Karâfî, Şihâbüddin. Envâru’l-Burûk fî Envâi’l-Furûk (el-Furûk). 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2009.
• Katılım Emeklilik. “Katılım Emeklilik Hakkında”. Erişim 26 Şubat 2021. https://www.katilimemeklilik.com.tr/hakkimizda/katilim-emeklilik-hakkinda/.
• Kira Sertifikaları Tebliği (III-61.1). Resmî Gazete 28670 (7 Haziran 2013(. Erişim 18 Şubat 2021. https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2013/06/20130607-14.htm
• Kuveyt Vakıflar Bakanlığı. “Mevt”, Mevsûatü’l-Fıkhiyyetü’l-Küveytiyye. Kuveyt: Daru’l-Selâsil, 2.basım, 1404-1427. 39/248-314.
• Marzûḳî, Sâlih. “et-Ta’ḳîb ve’l-Munâḳaşa”. Mecelletü Mecmai’l-Fıkhi’l-İslâmî 11/1 (Aralık 1998), 566-570.
• Meni, Abdullah b. Süleyman. “el-Vefâu bi’l-va‘d ve hükmü’l-iltizâmi bihi”. Mecelletü Mecmai’l-Fıkhi’l-İslâmî 5/2 (Aralık 1988), 861-880.
• Mevvâḳ, Muhammed b. Yûsuf. et-Tâc ve’l-iklîl ʿalâ (bi-şerḥi) Muḫtaṣarı Ḫalîl. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Mısrî, Refîḳ Yûnus. Buhûsun fi’l-iktisâdi’l-İslâmi. Dımaşk: Daru’l-Mektebî, 2.basım, 2009.
• Nefrâvî, Ahmed b. Ğanim. el-Fevakih'üd-Devanî alâ Risâleti Ebî Zeyd el-Kayravanî. 2 Cilt. Dâru'l-Fikr, Beyrut, 1415/1995.
• Nevavî, Yahyâ b. Şeref. Minhâcü’ṭ-ṭâlibîn. Thk. Avad Kâsim Ahmed Avad. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 2005.
• Odabaşı, Mehmet. “Bireysel Emeklilik Sisteminin İslam Hukuku Açısından Değerlendirilmesi”. Van İlahiyat Dergisi, İslam Kongresi Özel Sayısı (2018), 172-194.
• Sâlûs, Ali. “et-Ta’ḳîb ve’l-Munâḳaşa”. Mecelletü Mecmai’l-Fıkhi’l-İslâmî 11/1 (Aralık 1998), 590-594.
• Serahsî, Ebû Bekr Muhammed. el-Mebsût. thk. Halil Muhyiddin el-Meys. 30 Cilt. Beyrut: Daru’l-Fikr, 1421/2000.
• Sigortacılık ve Özel Emeklilik Düzenleme ve Denetleme Kurumundan: Katılım Esasları Çerçevesinde Sigortacılık ve Bireysel Emeklilik Faaliyetlerine İlişkin Yönetmelik. Resmî Gazete Sayısı (19 Aralık 2020). Erişim 11 Şubat 2021. https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2020/12/20201219-2.htm
• Sorularla İslamiyet. “Gelir Ortaklığı Senetler (GES) nedir? Caiz midir?”. Erişim 17 Şubat 2021. https://sorularlaislamiyet.com/gelir-ortakligi-senetleri-ges-nedir-caiz-midir-0
• Şirbînî, Ḫatîb. Muġni’l-muḥtâc ilâ maʿrifeti meʿânî elfâẓi’l-Minhâc. 6 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Takasbank. “T.C. Merkez Bankası’nın repo işlemlerine ilişkin talimatı hak.” Erişim 18 Şubat 2021. https://www.takasbank.com.tr/documents/Announcement/1089.pdf
• Türkiye Finans Bankası. “Forward İcazet Belgesi”. Erişim 08 Aralık 2020. https://www.turkiyefinans.com.tr/Documents/forward-icazet-yazisi.pdf.
• Türkiye Katılım Bankaları Birliği (TKBB). Pay Senedi İhracı ve Alım-Satımı (Türkiye: TKBB Danışma Kurulu, Yayın tarihi 26.08.2020, Standart no.1). Erişim 18 Mart 2021. https://tkbbdanismakurulu.org.tr/uploads/standartlar/15b3a6ab7a9c402b52ec6b7b52722e3a.pdf0
• Zühaylî, Vehbe. el-Fıkhu'l-İslâmî ve edilletühü. 10 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 12.basım, ty.
• Zühaylî, Vehbe. el-Mu’âmelatü’l-mâliyetü’l-mu’âṣıra. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 3.basım, 2006.