The Educational Analysis of Te’dib-name by Kesfi

Yıl 2021, Cilt: 20 Sayı: 2, 647 - 680, 30.12.2021

Saadet İder Ayşe Parlakkılıç Mucan

https://doi.org/10.14395/hid.979812

Öz

Throughout the history of mankind, humans have always desired to share their experience and knowledge with the current and later generations, and also to guide them to goodness. Advices emerged from this desire, sometimes presented in a direct verbal form, and sometimes it took a literary form by being written in an artistic way. These works turned into one of the most common literary genres in Turkish literature, and were created in poetic, prosaic and poetic-prosaic forms. As the poem makes it easier to learn and memorize, the poetic form was used commonly. These works named as poetic nasihat-name aimed to educate the society in moral, religious and social matters. Authors benefited from the educational aspect of legends and stories in their works, and decorated them with the verses of Koran, the sayings of Prophet Mohammed, the apothegms, the proverbs, and the idioms. The poetic nasihat-names had significant educational value, containing advices on many subjects on pedagogy, character and religious education. Nasihat-names have been the common interests of literature and education disciplines.

In this study, the educational analysis of Teʾdīb-nāme, which is a poetic nasihat-name, is presented. The author of the work is Kesfi, one of the 16th century poets. In this period, a few poets used the pen name of Kesfi. However, the author of Teʾdīb-nāme differs from the others as he had a son named “Ata”. Ata is the instrumental person in the emergence of Teʾdīb-nāme. Because it was written for Ata, as he requested his father to write a book containing advices from the age 10 to 100. This situation clearly shows that Teʾdīb-nāme is a work written by a father to educate his son. Therefore, Teʾdīb-nāme reveals educational and philosophical understanding of Kesfi.

In this study analysing Teʾdīb-nāme in educational way, the author Kesfi’s life, his literary character and his works are presented and Te’dib-name is introduced by its general characteristics. During the content analysis of the work, a master thesis named Kesfi Teʾdīb-nāme written by Sibel Üst at Atatürk University, Social Sciences Institute in 2006 was benefited from. The original copy of the work recorded by the number 271 ASL, in the Atatürk University Seyfettin Özege Library, Agah Sırrı Levend Collection, was consulted for some words difficult to pronounce.

The study consist of three sections: the educational view of Kesfi, his language of education and the content of Teʾdīb-nāme. The educational view of the author is classified and discussed as Belief and Sense-Based Education, Need-Based Education and Lifelong Education. Kesfi’s language of education is analysed in terms of his addressing style to his son, characteristics of his language and expression, and also educational elements in the content. The content of Teʾdīb-nāme covers a lifelong education, and advices are presented in periods of five or ten years. Thus, in accordance with the work, the relevant advices are categorized as Last Childhood, Puberty, First Adulthood, Middle Adulthood and Late Adulthood, and examined according to their developmental periods.

Teʾdīb-nāme, conforming to Islamic educational view in both pedagogical and andragogical aspects, aims to educate members of the society in spite of addressing only the author’s son. The work reveals many advices about religious life as well as familial and social life. While discussing the content, it has been realized that the educational matters of that period are similar to current ones. The advices in the work, as a guidebook making the individual happier both in this world and the hereafter, have the features illuminating the current educational understanding.

Anahtar Kelimeler

Religious education, Moral Education, Poetic Nasihat-name, Kesfi, Teʾdīb-nāme

Keşfî’nin Te’dîb-nâme Adlı Eserinin Eğitsel Açıdan İncelenmesi

Öz

İlk insandan bu yana kişinin gerek yaşadığı çağdaki gerek kendisinden sonraki nesillerle bilgi ve tecrübelerini paylaşma, onları iyi ve güzel olana yönlendirme isteği var olmuştur. Bu istekle ortaya çıkan nasihatler bazen doğrudan sözlü tavsiye şeklinde sunulmuş, bazen de sanatlı söyleyiş ile yazıya dökülerek edebî bir hâl almıştır. Türk edebiyatında, üzerinde en yaygın edebî türlerden biri hâline gelen bu eserler; manzum, mensur veya manzum-mensur karışımı formlarda karşımıza çıkmaktadır. Bilhassa şiirin ezberi ve öğrenmeyi kolaylaştırması sebebiyle bu eserlerin yazımında çoğu zaman nazım tercih edilmiştir. Manzum nasihat-nâme adı verilen bu tür eserler; toplumu dinî, ahlakî ve sosyal açıdan eğitmeyi amaçlamıştır. Müellifler; öğütlerini etkili kılmak için ayet, hadis, kelâm-ı kibâr, atasözü ve deyimlerle süsledikleri eserlerinde hikâye ve menkıbelerin de eğitici gücünden istifade etmiştir. Çocuk eğitiminden karakter ve din eğitimine kadar pek çok konuda öğütler içeren manzum nasihat-nâmeler, eğitsel değeri yüksek eserlerdir. Ayrıca bireyi ve toplumu eğitmeyi hedefleyen nasihat-nâmeler, edebiyat ve eğitim disiplinlerinin ortak ilgi alanına girmektedir.

Bu çalışmada manzum bir nasihat-nâme olan Teʾdīb-nāme isimli eserin eğitsel açıdan tahlili ortaya konulmuştur. Eserin müellifi 16. asır şairlerinden Keşfî’dir. Müellifin yaşadığı çağda birden fazla Keşfî mahlasını kullanan şair mevcuttur. Teʾdīb-nāme müellifini diğer şairlerden ayıran, “Atâ” isimli bir oğlunun olmasıdır. Atâ, Teʾdīb-nāme’nin de ortaya çıkmasına vesile olan kişidir. Eser; Atâ’nın, babası Keşfî’den on yaşından yüz yaşına kadar yapıp yapmaması gerekenleri kendisine anlatan bir kitap yazmasını istemesi üzerine telif edilmiştir. Bu durum, Teʾdīb-nāme’nin yazılış amacı itibariyle bir babanın oğlunu eğitmek için yazdığı bir eser olduğunu açıkça göstermektedir. Bu açıdan Teʾdīb-nāme, Keşfî’nin düşünce yapısını ve eğitim anlayışını ortaya koyması bakımından önemlidir.

Teʾdīb-nāme’nin eğitsel açıdan incelendiği bu çalışmada, öncelikle eserin müellifi Keşfî’nin hayatı, edebî şahsiyeti, eserleri ile bilgiler verilmiş ve Teʾdīb-nāme adlı eser ana hatları ile tanıtılmıştır. Muhteva incelemesi yapılırken 2006 yılında Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsünde Sibel Üst tarafından hazırlanan Keşfî Teʾdīb-nāme (İnceleme-Metin) isimli yüksek lisans tezinden istifade edilmiştir. Okunuşundan emin olunamayan kelimelerde eserin Atatürk Üniversitesi, Seyfettin Özege Kitaplığı, Agâh Sırrı Levend Koleksiyonu’nda 271 ASL arşiv numarası ile kayıtlı orijinal nüshasına başvurulmuştur.

Çalışma, Keşfî’nin eğitim anlayışı, eğitim dili ve eserin muhtevası olmak üzere üç başlık altında düzenlenmiştir. Keşfî’nin eğitim anlayışı “İnanç ve Duygu Temelli Eğitim, İhtiyaç Temelli Eğitim ve Yaşam Boyu Eğitim” şeklinde sınıflandırılarak ele alınmıştır. Müellifin eğitim dili ise oğlu için kullandığı hitaplar, nasihatlerindeki dil ve üslup özellikleri, içeriği sunarken başvurduğu eğitsel unsurlar üzerinden tahlil edilmiştir.

Teʾdīb-nāme’nin içeriği; hayatın tamamını kapsamakta ve muhatabın yaş aralığı beş ya da on yıllık dilimler hâlinde sunulmaktadır. Bu sebeple eserin kurgusuna paralel olarak ilgili nasihatler “Son Çocukluk Dönemi, Ergenlik Dönemi, İlk Yetişkinlik Dönemi, Orta Yetişkinlik Dönemi, Son Yetişkinlik Dönemi” şeklinde kategorize edilerek gelişim dönemlerine göre incelenmiştir.

Pedogojik ve androgojik açıdan İslam eğitim anlayışı ile örtüşen Teʾdīb-nāme, Keşfî’nin oğlunun şahsında toplumun diğer üyelerinin eğitimine katkı sunmayı amaçlayan bir eserdir. Eserin muhteva incelemesi yapılırken yazıldığı çağdaki eğitim sorunlarının günümüzdekilere paralel olduğu görülmüştür. Eser; okuyucusuna, şahsî hayattan dinî, ailevî ve sosyal hayata kadar pek çok konuda bilgi ve tavsiye sunmaktadır. Onu, dünya ve ahiret saadetine ulaştıracak bir rehber vazifesi gören eserin telkin ettiği öğütler, bugünün eğitim anlayışına ışık tutacak niteliktedir

Anahtar Kelimeler

Din eğitimi, Ahlak Eğitimi, Manzum Nasihat-nâme, Keşfî, Teʾdīb-nāme

Kaynakça

• Aclûnî, İsmâîl b. Muhammed. Keşfü’l-Hafâ’. thk. Yûsuf b. Mahmûd el-Hâc. I-II Cilt. Dimeşk: Mektebetü’l-İlmi’l-Hadis, ts.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillah Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. el-Müsned. nşr. Ebû Hâcir Muhammed Saîd Besyûnî, Beyrut: y.y., 1985.
• Arı, Ramazan ve diğerleri. Gelişim ve Öğrenme Psikolojisi. Ankara: Mikro Yayınları, 2. Baskı, 2002.
• Aybey, Salih. “Gazzâli’nin Eyyühe’l-veled Adlı Eserinin İçerik ve Yönteminin Pedagojik Açıdan İncelenmesi”. Diyanet İlmî Dergi 56 (2020), 381-414.
• Aydın, Betül. Çocuk ve Ergen Psikolojisi. İstanbul: Atlas Yayın Dağıtım, 2. Baskı, 2005.
• Baltacı, Cahit. “Osmanlılar’da Mektep”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 29/6-7. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Bayram, Yavuz. Divan Şiiri ile Değerler Eğitimi. Samsun: İlkadım Belediyesi Yayınları, 2015.
• Canım, Rıdvan. Latîfî Tezkiretü’ş-Şu’arâ ve Tabsıratü’n-Nuzamâ (İnceleme-Metin). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 2000.
• Duriez, Bart vd. “Dindarlık Hayatımızı Hala Etkiliyor mu? Çeşitli Dindarlık Tiplerine Göre Değer Yapılarının Farklılaşmasını Destekleyen Yeni Deliller”. çev. Veysel Uysal. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 24 (1) (2003), 25-42.
• Dündar, Mahmut. “Şark Medreselerinde Ezber ve Tekrar Metodu”. 2. cilt/409-424. Bingöl Üniversitesi Yayınları, 2013.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. Eş’as es-Sicistânî. es-Sünen, I-IV cilt. haz. Muhammed Muhyiddîn Abdülhamîd. İstanbul: el-Mektebetü’l-İslamî, ts.
• Emiroğlu, Selim. Türkçe Manzum Nasihat-Nâmelerin Eğitim Değeri Üzerine Bir İnceleme. Konya: Selçuk Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, 2010.
• Eryılmaz, Ali ve Leyla Ercan. "Öznel İyi Oluşun Cinsiyet, Yaş Grupları ve Kişilik Özellikleri açısından İncelenmesi", Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 4/36 (2011), 139-151.
• Es-Seyyid Pîr Mehmed bin Çelebi. Meşâ’irü’ş-şu’arâ. ed. Filiz Kılıç. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2018.
• Fersahoğlu, Yaşar. “Din Eğitimi ve Öğretiminde Bir İletişim Yöntemi Olarak Hikaye”. EKEV Akademi Dergisi 16 (2003), 121-130.
• Fersahoğlu, Yaşar. Kur’an’da Zihin Eğitimi. İstanbul: Marifet Yayınları, 1998.
• Gelibolulu Mustafa Âlî. Künhü’l-Ahbâr’ın Tezkire Kısmı. haz. Mustafa İsen. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2017.
• Genç, Nurdan. “Terğib ve Terhib Hadisleri ve Literatürü”. İslam Bilimleri Araştırmaları Dergisi 6 (2018), 110-131.
• Hökelekli, Hayati. “Dini Telkin ve Tebliğde Psikolojik Esaslar”. Diyanet Dergisi XIX/1 (1983), 27-39.
• İbn Hanbel, Ahmed. El-Müsned. Mısır, t.s.
• İbn Mâce, Ebu Abdullah Muhammed b.Yezid el-Kazvinî. “Edeb”. es-Sünen. thk. Muhammed Fuad Abdulbaki. Beyrut: Daru’l-Fikr, ts.
• Kaptan, Zekeriya - Yurduşen, Yasemin. “Âşık Edebiyatı Halk Şiirindeki Eğitsel ve Öğretisel Unsurlar (Âşık Veysel Örneği)”. Alevilik Araştırmaları Dergisi 5 (2013), 175-234.
• Karaca, Yusuf Emirhan. 16. Yüzyıl Divanlarında Dünyevileşme-Sosyal Hayat. Artvin: Artvin Çoruh Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Kavruk, Hasan - Sönmez, Hülya. “Ahmed-i Dâ’î’nin Vasiyyet-Nâme-i Nûşirevân’ındaki Eğitici Değerler”. Değerler Eğitimi Dergisi 8/20 (2010), 171-202.
• Keşfî, Te'dîb-nâme, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Seyfettin Özege Kitaplığı, Agâh Sırrı Levend 271 ASL.
• Kılıç, Recep. “Bunalım Dönemlerinde Ahlakın Dini Temellerinin Önemi”. Çağımızın Ahlak Bunalımı ve Çözüm Arayışları -Milletlerarası Tartışmalı İlmi Toplantı. 39-57. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2009.
• Kınalızâde Hasan Çelebi. Tezkiretü’ş-şu’arâ. haz. Aysun Sungurhan. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2017.
• Koç, Ahmet. "Okul Çağı Çocuklarının Ailede Din Eğitimi". İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 17 (2008),145-176.
• Koç, Mustafa. "Gelişim ve Din Psikolojisi Açısından Ergenlik Dönemi". EKEV Akademi Dergisi, 7, 15 (2003), 113-132.
• Köylü, Mustafa. “Yetişkinlik Dönemi Eğitim ve Öğretiminin Genel Özellikleri”. Yetişkinlik Dönemi Eğitimi ve Problemleri. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2006.
• Kula, Naci. “Lokman Suresi Işığında Anne-Baba-Çocuk İletişimi”. İslami İlimler Dergisi: I. Kur'an Sempozyumu (2007), 111-127.
• Kur'ân Yolu. Erişim 7 Haziran 2021. https://kuran.diyanet.gov.tr
• Okumuşlar, Muhiddin. “Din Eğitiminde Etkin Bir Yöntem Olarak Hikaye”. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 21 (2006), 238-252.
• Onur, Bekir. Gelişim Pskikolojisi. Ankara: İmge Kitabevi, 2011.
• Orhan, Filiz ve Abdullah Dağcı. "Ergenlikte Dinî Kimliğin İnşası". Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 4 (7), (2015), 115-132.
• Öcal, Mustafa. Din Eğitim ve Öğretiminde Metodlar. Ankara: TDV Yayınları, 2007.
• Özbek, Abdullah. Bir Eğitimci Olarak Hz. Muhammed. Konya: Esra Yayınları, 1991.
• Öztürk, Murat. “Klasik Türk Edebiyatında Babadan Oğula -Ebeveynden Çocuğa- Nasihat Geleneği”. Akademik Bakış Dergisi 39 (2013), 1-22.
• Saka, Şevki. “İnsanı Aydınlatmada Tedrici Metodun Önemi”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi XLII/ (2001), 59-76.
• Sehî Beg. Heşt Bihişt. haz. Halûk İpekten vd. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2017.
• Senemoğlu, Nuray. Gelişim Öğrenme ve Öğretim. Ankara: Gazi Kitabevi, 12. Baskı, 2005.
• Şahin, Esma. Bâkî Divanı’na Göre 16. Yüzyıl Osmanlı Toplum Hayatı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2011.
• Şişman, Mehmet. Eğitim Bilimine Giriş. Ankara: Pegem Akademi, 17. Baskı, 2017.
• Taberânî, Ebu’l-Kasım Süleyman b. Ahmed. el-Mu’cemu’l-Kebir. thk. Hamdi Abdülmacit es-Silfî. Beyrut: Dâru İhyâi-t Turasii’l-Arabî, 2. Basım, 1985.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr. Tarîhu´l-Ümem ve´l-Mülûk. 3 Cilt. İstanbul: MEB Yayınları, 1991.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ. Sünen-i Tirmizî. thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. Beyrut: Dâru´l-Garbi´l-İslâmî, 1998.
• Üst, Sibel. Keşfî Te’dib-nâme (İnceleme-Metin). Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• Yeşilyaprak, Binnur ve diğerleri. Gelişim ve Öğrenme Psikolojisi. Ankara: Pegem Yayınları, 2005.
• Yıldız, Murat. “Benlik Kavramı ve Benliğin Gelişiminde Dinin Rolü”. DEÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi XXIII (2006), 87-127.
• Zengin, Sevinç. 16. Yüzyıl Osmanlı Toplumunda Çocukluk: Kınalızâde Ali Efendi’nin Ahlak-ı Alâî’si ile Abdüllatif Karamânî’nin Âdâb-ı Menâzil’inde Çocuklar. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021.