The Effects of Periodical Conditions on the Interpretations of the Riwāyas and Hadith as an Element of Persuasion

Yıl 2022, Cilt: 21 Sayı: 1, 503 - 532, 30.06.2022

Osman Aydın

https://doi.org/10.14395/hid.1055523

Öz

Hadiths; can be evaluated differently according to time, place, and people. It is clear that even the Prophet had differences in his expressions according to conditions and individuals. Apart from this, this time-dependent change caused the Prophet to make changes in his expressions even when he was still alive. These interpretive changes continued to increase in the generation of Companions and Tābiūn. In addition, the authority of the sunnah, which exists in both religious and social life, has been seen as a fulcrum in every field of life. From this point of view, the subject of the article is about the influence of periodic conditions in the interpretation of the hadiths of the Prophet and the use of the power of the sunnah as a tool of istimdād. The aim of the research is to reveal that the evaluations made on the rumors that contain universal provisions cannot always be universal and that the explanations in question can only reflect the conditions of the period in which they were said. Likewise, beyond the fact that hadiths guide people's ideas, it is aimed to reveal the fact that sometimes the presuppositions are shown as if they were in the narrations. In terms of scope and limitations the Ottoman Empire in the first quarter of the twentieth century was preferred. Because the political, economic and military turmoils experienced at that time are among the time periods when the spiritual power of the narrations is most needed. The name Babanzāde Ahmed Naim (1872-1934) was preferred because he was well-equipped in both "dirayah al-hadith" and "rivayah al-hadith" sciences and also had an active role in his era. Since Ahmed Naim has many works in different scientific disciplines, a limitation has been made on the hadith articles he wrote in the "Sabil al-Rashad" Journal. Because these articles deal directly with the problems of the period. The article is based on the assumption that the events that took place in the aforementioned period had an impact on the interpretation of hadith and that Muslims were channeled in the desired direction by taking advantage of the authority of the Prophet. Methodically, in this study, it has been tried to reveal why and to what extent Ahmed Naim prioritized the titles such as staying away from tribalism, awareness of the ummah, devotion to the sunnah, admiration for the west, and jihad, through the cause-effect relationship, with an inductive method. In addition, based on the event-hadith relationship, the method of comparison between the narrations selected every week and the events that took place during those days was frequently used. The study is important in terms of its effort to see the position of hadiths when considered as a source of motivation, to point out the dimensions of the effects of external motives in approaching the narrations, and to reveal the effect of citing a reference from a higher authority to confirm the case within the framework of Ahmed Naim's hadith explanations. As a result, Ahmed Naim prioritized the main problems that he witnessed during his lifetime and that he considered a problem, in this way, he made the hadiths a motivational factor by sometimes taking them out of their context and endeavoring to direct his interlocutors in this way. The research also points to the possible problematic area on hadith commentaries and current hadith interpretations in general, as it gives information that periodical elements and personal preferences cannot be generalized in narration interpretations and can only address the time in which they were made.

Anahtar Kelimeler

Hadith, Ahmed Naim, Sebil al-rashad, Hadith and authority, currency of the hadith

تأثير الظروف المرحلية على شرح الروايات والحديث كعنصر من عناصر الإقناع.

Öz

أحاديث يمكن فهمها بشكل مختلف حسب الزمان والمكان والناس. ومعلوم أنه حتى رسول الله ـ صلى الله عليه وسلم ـ اختلف في أسلوبه باختلاف الظروف والناس. وبصرف النظر عن هذا ، فإن التغيير الزمني جعل نبي الله يغير تعابيره حتى عندما كان لا يزال على قيد الحياة. استمرت هذه الاختلافات التفسيرية بشكل متزايد خلال فترة الصحابة والتبعون. وبالمثل ، يُنظر إلى سلطة السنن في كل من الحياة الدينية والاجتماعية على أنها نقطة دعم مباشرة في كل مجال من مجالات الحياة. في هذا الصدد ، موضوع المقال هو ؛ هرتز. يتعلق الأمر بتأثير الظروف الدورية واستخدام قوة السنة كنقطة ارتكاز في تفسير الأحاديث النبوية. الهدف من البحث هو الكشف عن أن التقييمات أو التفسيرات للأحاديث التي تحتوي على أحكام عالمية لا يمكن أن تكون دائمًا عالمية وأن التفسيرات المعنية لا يمكن إلا أن تعكس ظروف الفترة التي قيلت فيها. نفسالطريقه؛ في حين أن الأحاديث في بعض الأحيان تشكل الأفكار ، في بعض الأحيان يمكن تفسير القبول المسبق كما لو كانوا في الأحاديث. تهدف المقالة إلى توضيح هذا. بشكل دوري ، من حيث النطاق والقيود ؛ في الربع الأول من القرن العشرين ، كانت الإمبراطورية العثمانية مفضلة. لأنه عاش في ذلك الوقت ؛ تعتبر الأحداث السياسية والاقتصادية والعسكرية من بين الفترات الزمنية التي تشتد فيها قوة الأحاديث النبوية. من حيث الشخص تم تفضيل اسم بابنزادة أحمد نعيم (1872-1934) بسبب كفاءته في كل من علوم الحديث والحديث ، فضلاً عن دوره الفعال في عصره. نظرًا لأن أحمد نعيم لديه العديد من الأعمال في مختلف التخصصات العلمية ، فقد تم وضع قيود على مقالات الحديث التي كتبها في مجلة سبيل الرشاد. لأن هذه المقالات تتعامل بشكل مباشر مع قضايا الفترة. في المقال ، فاعلية الأحداث التي وقعت في الفترة المذكورة في تفسير الحديث وتصور المسلمين للنبي. وهي تقوم على افتراض أن النبي كان موجهاً إلى الاتجاه المنشود من خلال الاستفادة من سلطته. يذاكر؛ من المهم بسبب الجهد المبذول لرؤية موقع الأحاديث عند اعتبارها مصدرًا للدوافع ، والإشارة إلى تأثيرات العوامل الخارجية في مقاربة الروايات ، وكشف تأثير الإشارة إلى فكرة من مرجع أعلى في الداخل. إطار شروح حديث أحمد نعيم. ونتيجة لذلك ، أعطى أحمد نعيم الأولوية للمشكلات الرئيسية التي رآها واعتبرها مشكلة خلال حياته ، وجعل الأحاديث عاملاً محفزًا عن طريق إزالتها أحيانًا من سياقها ، وسعى إلى توجيه محاوريه بهذه الطريقة. بحث؛ كما يشير إلى المنطقة الإشكالية المحتملة في تعليقات الحديث وتفسيرات الحديث الحالية بشكل عام ، حيث أنه يعطي معلومات تفيد بأن العناصر الدورية والتفضيلات الشخصية لا يمكن تعميمها في تفسيرات السرد ويمكن أن تتناول فقط الوقت الذي تم إجراؤها فيه.

Anahtar Kelimeler

حديث, احمد نعيم, صلة الأحاديث باليوم

Dönemsel Şartların Rivayet Yorumlamalarına Etkileri ve Bir İkna Unsuru Olarak Hadisler

Öz

Hadisler; zaman, mekân ve kişilere göre kendisine yüklenen anlamlar itibarıyla farklı mütalaa edilebilmiştir. Hz. Peygamber’in dahi şartlar ve şahıslar üzerinden üslubunda farklılaşmaların varlığı aşikârdır. Bunun dışında zamansal değişim Nebî henüz hayattayken bile onun ifadelerinde değişikliklerde bulunmasına neden olmuştur. Bu yorumsal farklılıklar devam eden süreçte, sahâbe ve tâbiûn neslinde artarak sürmüştür. Keza sünnet malzemesinin gerek dinî gerekse sosyal yaşamdaki otoritesi, hayatın her sahasında doğrudan dayanak noktası görülmüştür. Bu zaviyeden makalenin konusu; Hz. Peygamber’e ait hadislerin yorumlanmasında, dönemsel şartların tesiri ve sünnetin gücünün bir istimdâd aracı şeklinde kullanılması üzerinedir. Araştırmanın amacı, evrensel hükümler barındıran rivayetler üzerine yapılan değerlendirme ya da izahların her zaman âlemşümul görülemeyeceği ve bahse konu açıklamaların sadece söylendiği dönemin şartlarını yansıtabileceğini gözler önüne sermektir. Keza hadislerin fikirleri şekillendirmesi ve ona yön vermesinin ötesinde, bazen benimsenmiş ön kabullerin rivayetler eliyle söyletilmesi gerçeğinin ortaya konulması hedeflenmektedir. Kapsam ve sınırlılıklar noktasında dönemsel açıdan; yirminci yüzyılın ilk çeyreği Osmanlı Devleti tercih edilmiştir. Zira o dönem yaşanılan; siyasî, ekonomik ve askerî çalkantılar, rivayetlerin manevî kuvvetinden istifadeye en fazla ihtiyaç duyulan zaman dilimlerindendir. Şahıs itibarıyla; gerek dirâyetü’l-hadis, gerek rivâyetü’l hadis ilimleri noktasında yetkinliği, ayrıca devrinde etkin bir role sahip bulunması sebebiyle Babanzâde Ahmed Naim (1872-1934) ismi tercih edilmiştir. Ahmed Naim’in farklı ilmî disiplinlerde birçok çalışması bulunması sebebiyle de onun Sebîlü’r-reşâd Dergisi’nde kaleme aldığı hadis köşe yazıları ile bir tahdide gidilmiştir. Zira bu yazılar dönemin meselelerini doğrudan irdeler mahiyettedirler. Makalede bahse konu dönemde yaşanmış hâdiselerin, hadis yorumlamalarında tesiri ve Müslümanların Hz. Peygamber’in otoritesinden istifade ile istenilen yöne kanalize edildiği varsayımından yola çıkılmıştır. Yöntemsel olarak; Ahmed Naim’in; kabile asabiyetinden uzak durmak, ümmet bilinci, sünnete bağlılık, batı hayranlığı ve cihad gibi başlıkları neden ve ne denli öncelediği neden-sonuç ilişki ağı üzerinden tümevarımsal bir usul ile ortaya konmaya çalışılmıştır. Keza hâdise-hadis ilişkisinden hareketle her hafta seçilen rivayetler ve o günler içerisinde cereyan eden hâdiseler arasında karşılaştırma yöntemine sıklıkla başvurulmuştur. Çalışma; bir motive kaynağı formunda düşünüldüğünde hadislerin konumunu görme, rivayetlere yaklaşımda dış saiklerin etkilerinin boyutlarına işaret etme ve davayı teyit için bir üst makamdan referans göstermenin tesirini Ahmed Naim’in hadis izahları çerçevesinde gözler önüne serme çabası itibarıyla önem arzetmektedir. Son tahlilde Ahmed Naim, yaşadığı dönemde gördüğü ve sorun telakki ettiği temel problemleri –yadırganmayacak bir şekilde– öncelemiş, bu minvalde hadisleri kimi zaman bağlamından da uzaklaştırarak bir motive unsuru ve dayanak noktası kılmış ve muhataplarını da bu minvalde yönlendirmeye gayret göstermiştir. Araştırma; rivayet yorumlamalarında dönemsel unsurlar ve kişisel tercihlerin genellenemeyeceği ve sadece yapıldığı zamana hitap edebileceği hususunda veri sunduğu için genel anlamda hadis şerhlerindeki ve güncel hadis yorumlamaları üzerindeki muhtemel problematik alana da işaret etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Ahmed Naim, Rivayetlerin güncelliği, Sebîlü’r-reşâd, Hadis ve otorite.

Kaynakça

• Abdulmecid, Mahmûd Abdulmecîd. el-İtticâhâtü’l-fıkhiyye ‘inde ashâbi’l-hadis. Mısır: Mektebetü’l-Hâncî, 1979.
• Aclûnî, Ebü’l-Fidâ İsmâîl b. Muhammed b. Abdilhâdî el-Cerrâhî. Keşfü’l-ḫafâʾ ve müzîlü’l-ilbâs. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1988.
• Ali el-Kârî. el-Esrâru’l-merfû‘a fî ahbâri’l-mevzû‘a. Beyrut: Dâru’l-Emâne, 1971.
• Ali el-Müttakî, Alî b. Hüsâmiddîn b. Abdilmelik b. Kadîhân el-Müttakī. Kenzü’l-ʿummâl fî süneni’l-aḳvâl ve’l-efʿâl. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1981.
• Arslan, Mehmet. “Birinci Dünya Harbinde Çanakkale Cephesine Asker Alım İşlemleri ve Askerlerin Cepheye İntikalleri”. Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, 13/18 (2015).
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî. Şu’abu’l-îmân. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1410.
• Buhârî. Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî. Sahîhu’l-Buhârî. Şam: Dâru İbn Kesîr, 2002.
• Çavdar, Necati. “Birinci Dünya Harbi Sonunda İstanbul’da Kömür Kıtlığı Ve Buna Bağlı Sıkıntılara Çözüm Arayışları”. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi. 30 / 89 (Temmuz 2014).), 95-130.
• Derviş el-Hût, Muhammed. Esne’l-metâlib fî ehâdîsi muhtelifeti’l-merâtib. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ‘t.y.’.
• Dikmen, Nedim. “Osmanlı Dış Borçlarının Ekonomik Ve Siyasi Sonuçları”. Ankara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. 19/2 (2005), 137-159.
• Ebû Dâvûd. Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. Sünenü Ebî Dâvûd. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, ts.
• Erkin Behiç, Hatırat 1876-1958. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2010.
• Gözcü, Alev. “I. Dünya Savaşı Ve Osmanlı Devleti’nin Gündelik Hayatından Kesitler”. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi. 16/32 (2016).
• Güler, Zafer. Gelibolu Müfrezesi Yüzbaşı Mustafa Tevfik’in Ölüm Kalım Mücadelesi, İstanbul: Truva, 2007.
• Gürler Kadir, İktidar-Din İlişkisi. Ankara: Ay Yayıncılık, 2020.
• Günay, Nejla. “Rusya’nın Osmanlı Unsurları Üzerindeki Çalışmaları ve 1914 Bitlis Ayaklanması”. Akademik Bakış. (2017) 10/20, 49-68.
• Hâkim en-Nîsâbûrî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh b. Muhammed. el-Müstedrek ale’s-Sahîhayn. Beyrut: y.y., 1990.
• Hatîb el-Bağdâdî. Ebû Bekir Ahmed b. Ali, el-Kifâye fî ma’rifeti usûli ilmi’r-rivâye. Riyâd: Dâru İbni’l-Cevzî, 1435.
• Hansu, Hüseyin. “Hadis Aşığı Bir Felsefeci: Babanzade Ahmed Naim Bey (1872-1934)”. Darülfünun İlahiyat Sempozyumu 18-19 Kasım 2009 Tebliğleri. (2010), 385-397.
• İbn Şâhîn, Ebû Hafs Ömer b. Ahmed b. Osmân. et-Terğîb fî fedâili’l-a’mâl ve sevâbi zâlike. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed. el-Mevzû‘ât. Medine: Mektebetü’s-selef, 1966.
• İbnü’s-Salâh, Ebû Amr Osman b. Abdurrahman eş-Şehrezûrî. Şerhu Müşkili’l-vasît. Suud: Dâru Kunûzi’l-İşbilya, 2011.
• Kara İsmail. İslamcıların Siyasi Görüşleri. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Karadâvî. Yusuf. Sünneti Anlamada Yöntem. çev. Bünyamin Erul. İstanbul: Nida Yayınları: 2011.
• Komisyon. Osmanlı Mebusan Meclisinden Türkiye Büyük Millet Meclisine. Ankara: Genelkurmay Basımevi, 2014.
• Leite, W. L., Beretvas, S. N. “Validation of Scores on the Marlowe-Crowne Social Desirability Scale and the Balanced İnventory of Desirable Responding,” Educational and Psychological Measurement, 65/1, (2005), 140-154.
• Luecke, Richard. Güç Etki ve İkna. çev: Çeviren Turan Parlak. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2007.
• Maden Fahri. “Arnavutluk’un Bağımsızlık Süreci (1877-1913)”, Avrasya Etüdleri 39 / 1 (Haziran 2011), 155-196 .
• Müslim. Ebu’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî. Sahîhu Müslim. thk. Muhammed Fuâd Abdulbaki. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, ts.
• Naim. Ahmed. “Hadis-ai Şerif”, Sebîlü’r-reşâd-Sırât-ı Müstakîm 12/306 (23 Temmuz 1914).
• Naim. Ahmed. “Hadis-i Şerif”, Sebîlü’r-reşâd-Sırât-ı Müstakîm 11/283 (12 Şubat 1914).
• Naim. Ahmed. “Hadis-i Şerif”, Sebîlü’r-reşâd-Sırât-ı Müstakîm 12/294 (30 Nisan 1914).
• Naim. Ahmed. “Hadis-i Şerif”, Sebîlü’r-reşâd-Sırât-ı Müstakîm 12/302 (25 Haziran 1914)
• Naim. Ahmed. “Hadis-i Şerif”, Sebîlü’r-reşâd-Sırât-ı Müstakîm 12/303 (2 Temmuz 1914)
• Naim. Ahmed. “Hadis-i Şerif”, Sebîlü’r-reşâd-Sırât-ı Müstakîm 12/308 (13 Ağustos 1914).
• Naim. Ahmed. “Hadis-i Şerif”, Sebîlü’r-reşâd-Sırât-ı Müstakîm 12/317 (10 Aralık 1914).
• Naim. Ahmed. “Hadis-i Şerif”, Sebîlü’r-reşâd-Sırât-ı Müstakîm 13/314 (19 Kasım 1914).
• Naim. Ahmed. “Hadis-i Şerif”, Sebîlü’r-reşâd-Sırât-ı Müstakîm 13/315 (26 Kasım 1914).
• Naim. Ahmed. “Hadis-i Şerif”, Sebîlü’r-reşâd-Sırât-ı Müstakîm 13/316 (3 Aralık 1914).
• Naim. Ahmed. “Hadis-i Şerif”, Sebîlü’r-reşâd-Sırât-ı Müstakîm 13/318 (17 Aralık 1914).
• Naim. Ahmed. “Hadis-i Şerif”, Sebîlü’r-reşâd-Sırât-ı Müstakîm 13/319 (24 Aralık 1914).
• Naim. Ahmed. “Hadis-i Şerif”, Sebîlü’r-reşâd-Sırât-ı Müstakîm 13/320 (31 Aralık 1914).
• Naim. Ahmed. “Hadis-i Şerif”, Sebîlü’r-reşâd-Sırât-ı Müstakîm 13/321 (7 Ocak 1915).
• Naim. Ahmed. “Hadis-i Şerif”, Sebîlü’r-reşâd-Sırât-ı Müstakîm 13/322 (14 Ocak 1915).
• Naim. Ahmed. “Hadis-i Şerif”, Sebîlü’r-reşâd-Sırât-ı Müstakîm 13/323 (21 Ocak 1915)
• Naim. Ahmed. “Hadis-i Şerif”, Sebîlü’r-reşâd-Sırât-ı Müstakîm 13/324 (28 Ocak 1915).
• Naim. Ahmed. “Hadis-i Şerif”, Sebîlü’r-reşâd-Sırât-ı Müstakîm 13/326 (11 Şubat 1915).
• Naim. Ahmed. “Hadis-i Şerif”, Sebîlü’r-reşâd-Sırât-ı Müstakîm 13/327 (18 Şubat 1915).
• Naim. Ahmed. “Hadis-i Şerif”, Sebîlü’r-reşâd-Sırât-ı Müstakîm 13/328 (25 Şubat 1915).
• Naim. Ahmed. “Hadis-i Şerif”, Sebîlü’r-reşâd-Sırât-ı Müstakîm 13/329 (4 Mart 1915).
• Naim. Ahmed. “Hadis-i Şerif”, Sebîlü’r-reşâd-Sırât-ı Müstakîm 13/330 (11 Mart 1915).
• Naim. Ahmed. “Hadis-i Şerif”, Sebîlü’r-reşâd-Sırât-ı Müstakîm 13/332 (25 Mart 1915).
• Naim. Ahmed. “Hadis-i Şerif”, Sebîlü’r-reşâd-Sırât-ı Müstakîm 13/334 (8 Nisan 1915).
• Naim. Ahmed. “Hadis-i Şerif”, Sebîlü’r-reşâd-Sırât-ı Müstakîm 13/336 (22 Nisan 1915).
• Naim. Ahmed. “Hadis-i Şerif”, Sebîlü’r-reşâd-Sırât-ı Müstakîm 14/361 (4 Temmuz 1918).
• Naim. Ahmed. “Hadis-i Şerif”, Sebîlü’r-reşâd-Sırât-ı Müstakîm 15/366 (22 Ağustos 1918).
• Naim. Ahmed. “Hadis-i Şerif”, Sebîlü’r-reşâd-Sırât-ı Müstakîm 8/206 (15 Ağustos 1912)
• Naim. Ahmed. “Hadis-i Şerif”, Sebîlü’r-reşâd-Sırât-ı Müstakîm 8/805 (8 Ağustos 1912).
• Naim. Ahmed. “Hadis-i Şerif”, Sebîlü’r-reşâd-Sırât-ı Müstakîm 9/212 (26 Eylül 1912).
• Naim. Ahmed. “Hadis-i Şerif”, Sebîlü’r-reşâd-Sırât-ı Müstakîm 9/214 (10 Ekim 1912).
• Nâki, Mustafa. Kırk Hadis Yâhud İlmihal-i Siyâsî ve İctimâî. Selânik: y.y. 1327.
• Nûrî, Celâl. Kadınlarımız. sad: Özer Ozankara. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1993.
• Oktay, Mahmut. İletişimciler İçin Davranış Bilimlerine Giriş. İstanbul: Der Yayınları, 1996.
• Sarıbay, Ali Yaşar. Türkiye’de Modernleşme Din ve Parti Politikası. İstanbul: Alan Yayıncılık, 1985.
• Sarıbay. Ali Yaşar. Türkiye’de Modernleşme Din ve Parti Politikası. İstanbul: Alan Yayıncılık, 1985.
• Sarıtaş. Mehmet, Nurettin Topçu'da Sosyo-Pedagojik Yapı. Ankara: Mesaj Yayınları, 1986.
• Seki, Özlem. İkna Edici İletişim Açısından Korku Çekiciliği Kullanımı Sağlık Bakanlığı Tarafından Yayınlanan Kamu Spotları Örneği. Konya: Selçuk Üniversitesi, 2017, Yüksek Lisans Tezi.
• Sıddîkî, Zübeyir. Hadis Edebiyatı Tarihi, çev. Yusuf Ziyâ Kavakçı. İstanbul: Yeni Zamanlar, 2004.
• Subhî es-Sâlih. Hadis İlimleri ve Hadis Istılahları. çev. Yaşar Kandemir. İstanbul: İfav Yayınları, 1997.
• Taberânî, Ebü’l-Kāsım Müsnidü’d-dünyâ Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb. Mu’cemu’l-kebîr. Musul: Mektebetü’l-Ulûm, 1983.
• Tancî. Muhammed b. Tavît. Mezhepler Tarihi Notları. İstanbul: Yüksek İslam Enstitüsü 4. Sınıf teksir notları.
• Taş, Kemaleddin – Göksüçukur, Betül. “Osmanlı Dönemi Batıcılık, İslamcılık Türkçülük Fikir Akımları ve Din”. Dini Araştırmalar. 22/56 (Temmuz - Aralık 2019). 463-488.
• Taş. Kemaleddin - Göksüçukur Betül. “Osmanlı Dönemi Batıcılık, İslamcılık Türkçülük Fikir Akımları Ve Din” Dini Araştırmalar, 22/56 (Temmuz - Aralık 2019), 463-488.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre. Sünenü’t-Tirmizî. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1996.
• Topaloğlu, Nuri. “Hadislerin Anlaşılmasında Zaman, Mekan”. Şahıs ve Şartların Önemi, Hadisin Dünü- Bugünü ve Geleceği Sempozyumu. (14-15 Ekim 1993), 211-214.
• Trablusî, Muhammed b. Halîl b. İbrâhim. el-Lu’luu’l-mersû‘ fîmâ lâ asle lehû ev bi aslihî mevdû‘. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1415.
• Tuncer. Hüner. Trablusgarb ve Balkan Savaşları. İstanbul: Tarihçi Kitabevi, 2018.
• Türcan. Zişân. Hadis Şerh Geleneği. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2011.
• Ülken. Hilmi Ziya. “Tanzimattan Sonra Türkiye’de Fikir Hareketleri”, Tanzimatın 100. Yıldönümü Kitabı, 1937.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Târîhu’l-islâm ve vefeyâtu meşâhir ve’l-a’lam. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslamî, 2003.