Estetik Oluşum ile Sembolik Boyut Arasında Mahmud Derviş'in Şiirinde Kur'ânî Kıssalar: Hz. Yusuf'un Kıssasını İşletme Noktasında Bir Okuma

Yıl 2022, Cilt: 21 Sayı: 2, 1453 - 1474, 30.12.2022

Mahmud Kaddum

https://doi.org/10.14395/hid.1149527

Cited By: 1

Öz

Bu araştırma, Hz. Yusuf’un kıssası örnekleminde Mahmud Derviş'in şiirlerinde kullanılan Kur'an kıssalarını ele almaktadır. Çalışmada, kıssanın Mahmud Derviş'in şiirindeki etkisi, Kur'an üslubunun bu şiire ne ölçüde yansıdığı ve şairin okuyucuya aktarmayı amaçladığı manalar da gösterilecektir. Bu münasebetle, araştırmamız şu sorulara cevap verecektir: Kur'an kıssasının modern şiirdeki varlığından kaynaklanan estetik yönler nasıl oluşmuştur? Bu varlığın boyutları nelerdir? Kur'an kıssaları modern şiirdeki anlam yoğunluğuna ne ölçüde katkıda bulunmuştur? Araştırmamızda hermeneutik yöntemini kullanılacaktır. Filistin şiiri, çeşitli nedenlerden dolayı Kur’an'dan etkilenmiştir: birincisi, Kur’an’ın manzum metinlerini zenginleştiren anlamlı ayetlerle dolu edebi bir kaynak olması; ikincisi bu şiir türü insan ruhunun gerçekliğini tüm ayrıntılarıyla yansıttığı için Kur'an kıssalarında yer alan olayları teşhis eden bir imge olmasıdır. Üçüncüsü ise; bir hafıza ve kimlik olarak, Müslüman Arap’ı dininden, tarihinden ve mirasından mahrum bırakmaya çalışan şiddetli Siyonist saldırı karşısında yukarıdaki nedenlerden dolayı, Filistinli şairlerin çoğunun, Kur'an-ı Kerim'den esinlenirken iki temel olguya dayandıklarını görünmektedir. Bu nedenlerden dolayı, Filistinli şairlerin çoğunun Kur'an-ı Kerim'den ilham alan işaretleri kullanırken iki temel olguya dayandıklarını görünmektedir: Birincisi, Kur'an dili ve içeriği ile bir bağdaştırmaya gidilerek şiirsel ürünün bütünüyle semantik hâle gelmesi sağlanmaktadır. Böylece insanın Rabbiyle ilişkileri çizilerek onun, ilahi yasaların öğretilerini takip etmesi mümkün kılınmaktadır. İkincisi, Filistin şiirinin iyilik ve özgürlüğe dayanmasıdır. Bu tür şiirlerde dinî kaynaklar kullanılmaktadır. Filistin şiirlerinde göz ardı edilemeyecek ölçüde Kur'an-ı Kerim’den alıntılar yapılmıştır; çünkü Filistin'in işgal meselesi siyasi bir meseleden ziyade dinî bir meseledir. Bu nedenle Mahmud Derviş gibi önde gelen modern şairlerin şiirlerine güzel anlamları katmak maksadıyla Kur’an’dan iktibas yaptıkları açıkça görülmektedir. Bahsi geçen şair, manzum metinlerini, edebi ve eleştirel düzeyde büyük ilgi görmesini sağlayan dikkat çekici ve farklı üslup ve dil kalıplarıyla zenginleştirmiştir. Bu; insanlığı, vatanseverliği, milliyetçiliği, duygusallığı ve şiirsel deneyiminin zenginliğinden kaynaklanmaktadır. Yine yenilik getirme, fikrine, amacına ve sanatına uyan yeni her şeyi icat etme yeteneğine sahip olmasının da etkisi vardır. Şiirsel yeniliklerinden biri, Filistin davasına hizmet etmek ve onu duyurmak için şiirlerinde Hz. Yusuf'un kıssasını kullanabilmesidir. Hz. Yusuf'un kıssası, Kur'an-ı Kerim'de bir surede tamamıyla zikredilen en önemli kıssalardan biridir. Hz. Yusuf'un hayatındaki en önemli dönüm noktaları, yaşadığı dönüşümleri, karşılaştığı imtihan ve sıkıntı türlerini ve bunlarla yüzleşme yöntemini ele almıştır. Şair, Yusuf Suresi aracılığıyla okuyucuya mesaj vermeyi önemsemiştir. Araştırmamız bir giriş, iki bölüm ve sonuç kısımlardan oluşmaktadır. Araştırmamızın sonucunda şair Mahmud Derviş'in, Filistin halkının yaşamını etkileyen trajedi ve üzüntüleri şiirlerinde yansıttığı tespit edilmiştir. Hz. Yusuf’un imajını kullanmanın şiirsel metne deneyimi zenginleştiren estetik bir boyut kazandırdığı ve okuyucuyu şiirsel metnin gizemlerini okumaya teşvik ettiği anlaşılmaktadır. Derviş'in şiirinde somutlaşan "vizyon", yani güvenli bir gelecek arayışı olan Filistin rüyası, geri dönüşün ve egemenliğin kaçınılmazlığına olan inanç, "Derviş"in rüyasına giden bir yol bulması, rüya ve vizyon kelimelerinin birçok yerde tekrarlanması, bu tekrarın kendiliğinden olması, geçmişe odaklanarak Filistin halkının bugünü ve geleceğe yönelimini yükseltmektedir.

Anahtar Kelimeler

Arap dili ve belagati, Kur, Yusuf Suresi, Mahmud Derviş, Metinlerarasılık

Teşekkür

İyi çalışmalar Kolaylıklar diliyorum, Saygılarımızla

The Qur’anic Story İn Mahmoud Darwish’s Poetry Between Aesthetic Formation And The Symbolic Dimension Applying The Qur’anic Story Of Our Prophet Yusuf

Öz

This research examines the Quranic tales used in Mahmud Derviş's poems with a particular focus on the story of Prophet Yusuf. The study shows the effect of the story on Mahmud Derviş's poetry and the extent to which the style of the Qur'an is reflected in this poem and the meanings that the poet aims to convey to the reader. In this respect, our research addresses the following questions: How did the aesthetic aspects arise from the presence of the Qur'anic stories in modern poetry? What are the representations of these aesthetic aspects? To what extent have the tales of the Qur'an contributed to the intensity of meaning in modern poetry? In our research, the hermeneutic method was used. Palestinian poetry has been influenced by the Qur'an for several reasons. It is a literary resource full of meaningful verses that enrich the texts of the Qur'an. Secondly, since this type of poetry reflects the reality of the human soul in all its details, it is an image that identifies the events in the Qur'anic stories. Third, in the face of the violent Zionist attack that tried to deprive the Muslim Arab of his religion, history, and heritage as memory and identity, it seems that most of the Palestinian poets relied on two basic facts while being inspired by the Qur'an. For these reasons, it seems that most Palestinian poets rely on two basic facts when using signs inspired by the Qur'an: First, the poetic product becomes fully semantic by reconciling it with the language and content of the Qur'an. Thus, by establishing man's relationship with God, it is possible for him to follow the teachings of divine laws. Second, Palestinian poetry is based on goodness and freedom, and religious sources are used in such poems. Palestinian poetry has significantly benefitted from the Qur'an because the occupation of Palestine is a religious rather than a political issue. For this reason, it is clearly seen that leading modern poets such as the poet Mahmud Derviş cite the Qur'an in order to add beautiful meanings to their poems. The aforementioned poet has enriched his verse texts with remarkable and different styles and language patterns that have attracted great literary and critical attention. This is due to the richness of his humanity, patriotism, nationalism, sentimentality, and poetic experience. This is also thanks to his ability to innovate and invent anything new that fits its idea, purpose, and art. One of his poetic innovations is to serve and announce the Palestinian cause in his poems. Yusuf's ability to use the story of Yusuf is one of the most important stories that is completely mentioned in a surah in the Qur'an. The most important joints in Yusuf's life, including the transformations he went through, the types of troubles he faced, and the way he faced them, were discussed. The poet cares about giving a message to the reader through the Surah Yusuf. Our research consists of an introduction, two chapters, and a conclusion. As a result of our research, it has been determined that Mahmud Derviş reflects the tragedies and sorrows that affect the life of the Palestinian people in his poems. It is understood that using the image of Yusuf gives the poetic text an aesthetic dimension that enriches the experience and encourages the reader to read the mysteries of the poetic text. The "vision" embodied in Dervish's poem is the Palestinian dream, which stands for the search for a secure future. The belief in the inevitability of return and sovereignty, the "Dervish’s" finding a way to his dream, the repetition of the words "dream" and "vision" in many places, and the spontaneous nature of the repetitions contribute much to the Palestinian people's orientation towards the present and the future.

Anahtar Kelimeler

Arabic language and rhetoric, Quranic Story, Chapter of Joseph, Mahmoud Darwish, Intertextuality

القصّة القرآنيّة في شعر محمود درويش بين التّشكّل الجمالي والبعد الرّمزي قصّة سيّدنا يوسف عليه السلام نموذجا

Öz

يتناول هذا البحث توظيف القصّة القرآنيّة في شعر محمود درويش ويتّخذ من قصّة سيّدنا يوسف عليه السلام نموذجًا لذلك؛ لبيان أثرها في شعره ومدى انعكاس الأسلوب القرآني فيه، ومن ثم بيان الدّلالة التي يهدف الشّاعر إلى إيصالها للقارئ من خلالها، لذلك تمثّلت إشكالات هذا البحث في: كيف تشكّلت المناحي الجمالية النّاتجة عن حضور القصّ القرآني في الشّعر المعاصر؟ وما أبعاد هذا الحضور؟ وإلى أيّ مدى أسهم الرّمز القرآني في كثافة المعنى في الشعر المعاصر؟ ويعد المنهج التأويلي الأفضل في هذه الدراسة؛ وذلك لتناسبه مع طبيعة البحث. لقد تأثّر الشعر الفلسطيني بالمرجعيّة القرآنية لأسباب عدّة منها: أولا أنّه يُعدّ مصدرًا أدبيًّا مفعما بأفانين البلاغة التي تزيد قداسته إثراء للنّسق الشّعري. ثانيا: أنّه صورة تُشخّص الأحداث المُتضمّنة للقصص القرآني؛ إذ تتجلّى فيها حقيقة النّفس البشريّة بكلّ تفاصيلها، ثالثًا: وبوصفه ذاكرة وهويّة، يجدر التمسك بها واحتضانها في مقابل الهجمة الصهيونية الشرسة، التي تبغي تجريد الإنسان العربي المسلم من دينه وتاريخه وتراثه. للأسباب المتقدّمة نجد أنّ معظم الشعراء الفلسطينيّين اعتمدوا في توظيفهم للإشارات المـُستوحاة من القرآن الكريم على ظاهرتين أساسيّتين: الأولى تتمثّل في محاكاة لغة ومضامين القرآن الكريم حتّى يصبح النّتاج الشّعري بموجبها ذا عمق دلاليّ، يرسم أبعاد الإنسان وعلاقاته المتعدّدة سواء مع ربّه أو مع بني جنسه، مقتفيا بذلك تعاليم الشّرائع السّماويّة، القائمة على أسس الخير والحرية، والثّاني: توظيف الإشارات الدينيّة. وقد ارتبط الشعر الفلسطيني بالقرآن الكريم ارتباطًا لا يمكن إغفاله؛ لأن قضيّة احتلال فلسطين في أساسها قضيّة دينيّة أكثر من كونها قضيّة سياسية، لذلك مزج الشعراء في أشعارهم البعد السّياسي بالبعد الديني، وانعكس ذلك جليًّا في شعرهم لاسيما في شعر محمود درويش الذي یُعدّ من شعراء الحداثة البارزین، فهو أثرى نصّه الشعريّ بأنساق أسلوبیّة ولغویّة لافتة ومتميّزة، ممّا جعله يحظى باهتمام كبیر على الصعیدیْنِ الأدبي والنّقدي؛ نظرا لغنى تجربته الشّعریّة وعمق تأثیرها فنیًّا ووجدانیًّا ووطنیًّا وقومیًّا وإنسانیًّا، إضافة إلى قدرته على الابتكار والإتیان بكل جدید یتلاءم مع فكره وقضیّته وفنّه. ومن ابتكاراته الشعرية قدرته على توظيف قصّة يوسف عليه السلام في خدمة القضية الفلسطينية والتعريف بها، وتعد قصة يوسف عليه السلام إحدى أهم القصص الذي ورد ذكرها كاملةً في سورة واحدة في القرآن الكريم، وتناولت أهمّ المفاصل في حياة النبي يوسف عليه السلام، والتحوّلات التي مرّ بها، وأنواع المحن والابتلاءات التي لقيها، وأسلوبه في مواجهتها. لذلك يتناول هذا البحث توظيف القصّة القرآنيّة في شعر محمود درويش، ويتّخذ من قصة سيّدنا يوسف عليه السلام نموذجا؛ لبيان أثر القصّة القرآنية في شعر محمود درويش ومدى انعكاس الأسلوب القرآني على شعره، ومن ثم بيان الدلالة التي يهدف الشاعر إلى إيصالها للقارئ من خلال سورة يوسف. وجاءت خطة البحث في مقدمة ومبحثين وخاتمة تضمّنت أظهر النتائج التي خلص إليها البحث، وقائمة بالمصادر والمراجع. وتبيَّن من خلال الدراسة أنَّ الشّاعر محمود درويش استطاع عبر توظيفه للقصّة القرآنية في الشّعر الحديث أن يضيف أبعادا جماليّة عكس فيها المآسي والأحزان التي تعتري حياة الإنسان بصورة عامة، وحياة الشعب الفلسطيني بصورة خاصة. كما أنّه تمكّن من المزاوجة بين التراث متمثّلا في قصّة النّبي يوسف عليه السلام في القرآن الكريم والحاضر متمثلا في معطيات العصر بكل صراعاته، ويقدّم صورا شعرية متناسقة أعطت المتلقي أبعادا واسعة وفتحت له المجال للتأويل، كما ظهر أنَّ توظيف صورة -النّبيّ يوسف- أكسب النّص الشّعري بعدا جماليا أغنى التجربة، واستفز القارئ لقراءة خفايا المتن الشّعري. وتجسِّدُ "الرّؤيا" في شعر درويش الحلم الفلسطيني، الذي يتمثّل في البحث عن المستقبل الآمن، والإيمان بحتمية العودة والسيادة، فقد وجد "درويش" في ذلك مسرى لحلمه، وقد تكرّرت لفظتا الحلم والرؤيا عنده في مواضع كثيرة سواء أكان ذلك التكرار عفويًّا، يعكس الحاضر بصورته الأوليّة أم مقصودًا بذاته، يسمو بالحاضر بالتركيز على الماضي، والتوجّه نحو المستقبل.

Anahtar Kelimeler

اللغة العربیة وبلاغتها, القصّة القرآنية, سورة يوسف, محمود درويش, التناص

Kaynakça

• Cebr, Hâlit. Tehavvulêtu’t-Tenâs fî Şi’ri Mahmûd Dervîş. Ürdün: Menşûrâtu Câmiatu’l-İsrâ’, 2004.
• Dervîş, Mahmûd. el-Cidâriyye. Beyrût: Dâru’r-Rayyis li’n-Neşr, 2000.
• Dervîş, Mahmûd. Limêzê Terakte’l-Hısâne vahiden. Beyrut: Dâru’r-Rayyis li’n-Neşr, 2001.
• Dervîş, Mahmûd. Veradün Ekallü. Beyrût: Dâru’l-Avde, 1993.
• Ebû Şerâr, İbtisâm. et-Tenâssu’d-Dîniyyü ve’t-Târihiyyü fî Şi’ri Mahmûd Dervîş. Filistîn: Risâletü Mêcistîr, Câmiatü’l-Halîl, 2007.
• Fazıl, Salâh. Şifrâtü’n-Nas. Kahira: Dâru’l-Âdâb, 1999.
• Fîlîb, Sîrinc. er-Rumûz fî’l-Fenni. Dımeşk: Dâru Dımeşk, 1992.
• Halîl, İbrâhîm. Medhalün li Dirâseti’ş-Şi’ri’l-Arabiyyi’l-Hadîs. Ammân: Dâru’l-Mesîra, 2003.
• Hayri, Hâni’. Mahmûd Dervîş: Rihletü Umur fî Durûbi’ş-Şa’r. Cezayir: Dâru Filistîn li’n-Neşr, 2008.
• Imêra, Muhammed, es-Sûfiyyetü fi’ş-Şi’ri el-Mağribiyyi’l-Muâsır: El-Mefhûm ve’t-Tecelliyât. el-Mağrib: Dâru’l-Medâris, 2001.
• İbn Atiyye el-Endülüsi. el-Muharrar el-Vecîz fî Tefsîri’l-kitâbı’l-Azîz. Kahira: el-Meclîsu’l-A’lâ li’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 1999.
• İbn Manzûr. Lisânu’l-Arap. Beyrut: Dâru Sâdır, 2000.
• İbrâhîm, Mûsâ. Dirâsêtü fî Envâi’t-Tenâs fî’ş-Şi’ri el-Filistîniyyi’i-Müâsır. Filistîn: Vezâratü’s-Segâfe el-Filistîniyye, el-Heyetü’l-Âmmetü li’lkitâb, 2005.
• İsmâîl, Izzettîn. eş-Şi’ru’l-Arabiyyü’l-Muâsır Gazâyâhu ve Zavehiruhu el-Fenniyyetü ve’l-Ma’neviyye. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1996.
• Kâmil, Muhammed. el-Kur’ân ve’l-Kıssa el-Hadîs. Kuveyt: Dâru’l-Buhûsi’l-İlmiyye, 1970.
• Kellêb, Muhammed. “el-Kınâu fi’ş-Şi’ri’l-Filistîniyyi el-Muâsır”. Mecelletü’l-Câmiati’l-İslâmiyyeti li’d-Dirâsêti’l-İnsâniyye, 29. Cilt, Sayı: 2, 2021.
• Kutub, Seyyit. fî Zılâli’l-Kur’ân. 17. Baskı. Mısır: Dâru’ş-Şurûk, 1992.
• Mabhûh, Abdülhamîd. et-Tenâs fî Dîvâni’ l-ecliki Gazze. Filistîn: Risâletü Mêcistîr, Câmiatü Gazze el-İslâmiyye 2010.
• Mecâlî, Hasan. Eseru’l-Kıssati el-Kur’âniyyeti fi’ş-Şi’ri el-Arabiyyi’l-Hadîs. Ürdün: Risâletü Duktûra, el-Câmiatü’l-Ürdüniyye, 2009.
• Mer’î, Nûrâ. Tenevvu’ ud-Delâlêti’r-Ramziyyeti fî’ş-Şi’ri el-Arabiyyi’l-Hadîs. Beyrut: Dâru’l-Farâbî, 2016.
• Mûsâ, İbrâhîm. Hadêsetü’l-Hitâbi ve Hadêsetü’s-Suâl. Beyrut: Merkezu’l-Kutsi’n-Neşr, 1995.
• Nâsır Şabâna. el-Müfêraga fi’ş-Şi’ri el-Arabiyyi’l-Hadîs. 1. Baskı. Ammân: El-Müessesetü’l-Vataniyyetü li’d-Dirâsêti ve’n-Neşr, 2002.
• Nekkâş, Racâ’. Mahmûd Dervîş: Şâiru’l-Arz el-Muhtelle. Kahira: Dâru Atlas li’n-Neşr, 2011.
• Nevâfia, Cemâl. Eseru’l-Kur’ân fî’ş-Şi’ri el-Filistîniyyi’l-Hadîs. Ürdün: Risâletü Duktûra, Câmiatü Mutah, 2008.
• Nukra, Et-Tihâmi. Saykûlûciyyetü’l-Kıssa fî’l-Kur’ân. Cezayir: Risâletü Duktûra, Câmiatü’l- Cezayir, 1971.
• Nûratu b. Tihâmî. “Melîke Dehâminiyye, İnfitâhu’n-Nasi eş-Şi’riyyi ‘Inde Mahmûd Dervîş”. Mecelletü Havliyyâtü el-Âdâb ve’l-Lugât, Külliyyetü’l-Âdâbi ve’l-Lugât, Câmiatü Muhammed Bûmizyâf, el-Müseyyele, Cezayir, 5. Cilt, Sayı:11, 2018.
• Rabîhât, Ömer Ahmet. el-Eseru’t-Tevrâtî fî Şi’ri Mahmûd Dervîş. Ammân: Dâru’l-Yêzûrî’l-İlmiyyeti li’n-Neşri ve’t-Tevzî’, 2009.
• Ravêşda, Sâmih. İşkâliyyetü’t-Telakkî ve’t-Te’vîl. Ürdün: Emânetü Ammân el-Kübrâ, 2001.
• Sâbûnî, Muhammed Alî. Safvetu’t-Tefâsîr. Kahira: Dâru’s-Sâbûnî, 1997.
• Vâzin, Abdüh. Mahmûd Dervîş: El-Garîbu Yakau Alê Nefsih. 1. Baskı. Beyrut: Dâru’r-Rayyis li’n-Neşr, 2006.
• Yahyâvî, Râviyetü. el-İnsât ilâ Muhtelefi’l-Hıtâbêt, 1. Baskı. Cezayir: Dâru mîm, 2021.
• Zemahşerî, el-Keşşâf, 1. Baskı. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2008.