Çocukluk Dönemi İhmal ve İstismar Yaşantılarının Tanrı Tasavvuru ile İlişkisinde Bilişsel Çarpıtmaların Aracı Rolü

Yıl 2024, Cilt: 23 Sayı: 2, 1067 - 1089, 30.12.2024

Said Sami

https://doi.org/10.14395/hid.1516497

Öz

Çocukluk döneminde yaşanan ihmal ve istismar olayları, yalnızca yaşandığı dönemde değil, aynı zamanda bireyin yetişkinlik döneminde de birçok yıkıcı etkiye yol açabilir. Erken dönemde yaşanan travmatik deneyimler, çocuğun psikolojisine ve yaşam kalitesine zarar verirken önemli sosyal ve ruhsal sorunlara da neden olur. Bu tür olumsuz yaşantılarla karşılaşan çocuklarda fobiler, korkular, uyku bozuklukları, depresyon, bağlanma sorunları, endişe, saldırganlık ve düşük öz saygı gibi psikolojik problemler ortaya çıkabilir. Çocukluk dönemi ihmal ve istismar yaşantılarının yol açtığı olumsuz durumlardan biri de bilişsel çarpıtmalar olarak görülmektedir. Bu tür travmalar, bireylerin zamanla kendileri diğer insanlar ve yaşadıkları dünya hakkında olumsuz bilişsel tarzlar veya şemalar geliştirmesine neden olabilir. Bilişsel çarpıtmaların yanı sıra, literatürde çocukluk dönemi ihmal ve istismar yaşantılarının yetişkinlikte dini yaşam üzerinde de olumsuz etkiler yaratabileceği belirtilmiştir. Bu çalışmalarda bireyde oluşan olumsuz içsel modellerin (şema/temel inanç) zamanla Tanrı’ya yansıtılarak çeşitli negatif dini tutum ve davranışların ortaya çıkabileceği ifade edilmiştir.
Çocukluk dönemi ihmal ve istismar yaşantılarının Tanrı tasavvuru üzerindeki etkilerini inceleyen araştırmalara bakıldığında dini yaşamın farklı boyutlarını ele alan çalışmaların sayısının Türkiye’de yok denilecek kadar az olduğu göze çarpmaktadır. Ayrıca bu araştırmaların çoğunda bilişsel çarpıtmaların alt boyutlarının aracı rol olarak incelendiği bir çalışma da bulunmamaktadır. Bunun yanı sıra araştırmalarda Müslüman bireylerin örneklemde sınırlı bir şekilde temsil edildiği de görülmüştür. Bu doğrultuda gerçekleştirilen çalışmanın literatüre önemli katkılar sağlaması beklenmektedir. Buna ek olarak çalışma sonuçları, aile ve toplumun bilinçlendirilmesine, uygun terapi tekniklerinin belirlenmesine ve koruyucu tedbirlerin geliştirilmesine katkı sağlayabilir.
Araştırma modeli, verilerin ekonomik ve uygun şekilde toplanıp analiz edilmesi için gerekli koşulları düzenler. Bu doğrultuda araştırmada ilişkisel tarama modelini benimseyen kesitsel nicel araştırma yöntemi kullanılmıştır. Bu model, iki veya daha fazla değişken arasındaki ilişkinin varlığını ve seviyesini belirlemeyi amaçlar. Bu araştırmada, çocukluk dönemi ihmal ve istismar yaşantılarının Tanrı tasavvuru üzerindeki etkisinde bilişsel çarpıtmaların aracı rolünün olup olmadığı incelenmiştir.
Araştırmanın örneklemi, Türkiye'nin 7 farklı bölgesindeki 7 üniversiteden 681 katılımcıdan oluşmaktadır. Katılımcıların 435'i kadın, 236'sı erkek olup, yaş aralığı 18-55'tir. Veriler, Kişisel Bilgi Formu, Çocukluk Dönemi İhmal ve İstismar Ölçeği (ÇDİİ), Tanrı Tasavvuru Ölçeği (TTÖ) ve Bilişsel Çarpıtma Ölçeği (BÇÖ) kullanılarak toplanmıştır. Araştırmada geniş kitlelere hızlı ve maliyetsiz ulaşabilme, eksik cevaplama olasılığının düşük olması ve veri kalitesini artırıcı tasarım avantajları nedeniyle çevrimiçi anket tekniği benimsenmiştir. Veri toplama işlemi sonrası araştırmaya toplam 690 kişi katılmıştır. Veriler analiz öncesi dikkatlice incelenmiş; sistematik olarak aynı şıkkı tekrarlayan veya çelişkili yanıtlar veren katılımcılar hariç tutulmuştur. Sonuçta, 681 kişilik bir veri seti elde edilmiştir. Bu veri seti, IBM SPSS ve AMOS programlarıyla analiz edilmiştir.
Araştırma sonucunda yapılan korelasyon analizleri; ihmal ve istismar yaşantıları ile olumlu Tanrı tasavvurları arasında negatif, olumsuz Tanrı tasavvurları arasında ise pozitif yönde anlamlı ilişki olduğunu göstermiştir. Katılımcıların ihmal ve istismar yaşantıları arttıkça olumlu Tanrı tasavvuru skorlarının azaldığı, olumsuz Tanrı tasavvuru puanlarının ise arttığı gözlemlenmiştir. Bilişsel çarpıtmaların tüm alt boyutları ile olumlu Tanrı tasavvuru arasında negatif, olumsuz Tanrı tasavvuru arasında ise pozitif yönde anlamlı ilişkiler bulunmuştur.
Çocukluk dönemi ihmal ve istismar yaşantılarının tüm alt boyutları ile bilişsel çarpıtmaların tüm alt boyutları arasında pozitif yönde anlamlı ilişkiler saptanmıştır. Bu bulgular, ihmal ve istismar yaşantılarının bilişsel çarpıtma düzeylerini artırdığını göstermektedir.
Yapılan doğrulayıcı faktör analizleri, kullanılan ölçüm araçlarının geçerliliğini doğrulamıştır. Analiz sonuçlarına göre, çocukluk dönemi ihmal ve istismar yaşantıları ile olumsuz Tanrı tasavvuru arasında bilişsel çarpıtmaların kısmi aracı rolü olduğu bulunmuştur. Benzer şekilde, ihmal ve istismar yaşantıları ile olumlu Tanrı tasavvuru arasında da bilişsel çarpıtmaların kısmi aracı rolü tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Din Psikolojisi, İhmal, İstismar, Bilişsel Çarpıtma, Tanrı Tasavvuru.

Etik Beyan

Bu çalışma için etik kurul izni, Gaziantep Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü Bilimsel Araştırma Etik Kurulu’nun 12.04.2023 tarih ve 317961 sayılı kararı ile alınmıştır. Bu çalışmanın hazırlanma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyulduğu ve yararlanılan tüm çalışmaların kaynakçada belirtildiği beyan olunur.

The Mediating Role of Cognitive Distortions in the Relationship of Childhood Neglect and Abuse Experiences with God Conception

Öz

Neglect and abuse in childhood can have many destructive effects, not only in the period in which they occur, but also in the adult life of the individual. Early traumatic experiences damage the child's psychology and quality of life and cause significant social and psychological problems. Psychological problems such as phobias, fears, sleep disorders, depression, attachment problems, anxiety, aggression and low self-esteem may occur in children who encounter such negative experiences. One of the negative conditions caused by childhood neglect and abuse experiences is cognitive distortions. Such traumas may cause individuals to develop negative cognitive styles or schemas about themselves, other people and the world in which they live. In addition to cognitive distortions, the literature has reported that childhood experiences of neglect and abuse may also have negative effects on religious life in adulthood. These studies has suggested that negative internal models (schema/basic beliefs) formed in the individual may be reflected back to God over time, and various negative religious attitudes and behaviors may emerge.
Looking at the studies that examine the effects of childhood experiences of neglect and abuse on the concept of God, it is noticeable that the number of studies dealing with different dimensions of religious life in Turkey is almost non-existent. Moreoever, in most of these studies, there is no study that examines the sub-dimensions of cognitive distortions as a mediating role. In addition, it has been observed that Muslim individuals are underrepresented in the sample. In this respect, the study is expected to make a significant contribution to the literature. Moreover, the results of the study may contribute to raising awareness within the family and society, identifying appropriate therapeutic techniques and developing protective measures.
The research model regulates the necessary conditions for collecting and analysing the data economically and appropriately. In this direction, the cross-sectional quantitative research method was used in the study, adopting the relational survey model. This model aims to determine the existence and extent of the relationship between two or more variables. This study examined whether cognitive distortions play a mediating role in the effect of childhood neglect and abuse experiences on the concept of God.
The sample of the study consists of 681 participants from 7 universities in 7 different regions of Turkey. 435 of the participants were female, 236 were male, and the age range was 18-55 years. Data were collected using the Personal Information Form, Childhood Neglect and Abuse Scale (CINAS), God Conception Scale (CTS) and Cognitive Distortion Scale (CDS). The online survey technique was used in the study due to its advantages of reaching large numbers of people quickly and at no cost, the low likelihood of incomplete responses, and design advantages that enhance data quality. After data collection, a total of 690 people participated in the study. The data were carefully screened before analysis; participants who systematically repeated the same option or gave inconsistent answers were excluded. This resulted in a data set of 681 participants. This dataset was analysed using IBM SPSS and AMOS.
Correlational analyses conducted as a result of the study showed that there was a significant negative correlation between experiences of neglect and abuse and positive God concepts, and a significant positive correlation between negative God concepts. It was observed that as participants’ experiences of neglect and abuse increased, their positive God concept scores decreased and their negative God concept scores increased. Significant negative and positive relationships were found between all sub-dimensions of cognitive distortions and positive and negative God concepts, respectively.
Positive significant correlations were found between all sub-dimensions of childhood neglect and abuse experiences and all sub-dimensions of cognitive distortions. These findings indicate that experiences of neglect and abuse increase the levels of cognitive distortions.
Confirmatory factor analyses confirmed the validity of the measures used. According to the results of the analysis, cognitive distortions were found to have a partial mediating role between childhood experiences of neglect and abuse and negative conceptions of God. Similarly, a partial mediating role of cognitive distortions was found between experiences of neglect and abuse and positive conceptions of God.

Anahtar Kelimeler

Psychology of Religion, Childhood, Neglect, Abuse, Cognitive Distortion, Conception of God.

Kaynakça

• Aktan, Z. Deniz (ed.). Çocukluk Çağı Travmasının Yansımaları-Tüm Renklerini Kaybetmiş Gökkuşağı Hikayeleri. Ankara: Nobel Yayınları, 2. Basım, 2020.
• American Psychiatric Association (ed.). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders: DSM-IV. Washington DC, 4. ed., 7. print., 1998.
• Atlıoğlu, Gülsüm Nur. Allah Algısı ve Bilişsel Çarpıtmalar İlişkisi. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2022.
• Bakır, Elif-Kapucu, Sevgisun. “Çocuk İhmali ve İstismarının Türkiye’de Yapılan Araştırmalara Yansıması: Bir Literatür İncelemesi”. Hacettepe Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi 4/2 (2017), 13-24.
• Baron, Reuben M.-Kenny, David A. “The Moderator–Mediator Variable Distinction in Social Psychological Research: Conceptual, Strategic, and Statistical Considerations”. Journal of Personality and Social Psychology 51/6 (1986), 1173-1182. https://doi.org/10.1037/0022-3514.51.6.1173
• Beck, Aaron T. vd. Cognitive Therapy of Personality Disorders. New York: Guilford Press, 2nd ed., 2004.
• Bierman, Alex. “The Effects of Childhood Maltreatment on Adult Religiosity and Spirituality: Rejecting God the Father Because of Abusive Fathers?” Journal for the Scientific Study of Religion 44/3 (2005), 349-359. https://doi.org/10.1111/j.1468-5906.2005.00290.x
• Bowlby, John. A Secure Base: Parent-Child Attachment and Healthy Human Development. New York: Basic Books, 1988.
• Bowlby, John. Attachment and Loss:Separation, Anxiety and Anger. New York: Basic Books, Reprint., 1973.
• Committee on Child Abuse and Neglect. “Guidelines for the Evaluation of Sexual Abuse of Children”. Pediatrics 87/2 (1991), 254-260. https://doi.org/10.1542/peds.87.2.254
• Coşkun, Recai vd. Sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri: SPSS uygulamalı. Sakarya: Sakarya Yayıncılık, 7. Basım, 2012.
• Cox, Keith S. vd. “Prevalence and Correlates of Posttrauma Distorted Beliefs: Evaluating Dsm-5 Ptsd Expanded Cognitive Symptoms in a National Sample”. Journal of Traumatic Stress 27/3 (2014), 299-306. https://doi.org/10.1002/jts.21925
• Doxey, Cynthia vd. “The Influence of Religion on Victims of Childhood Sexual Abuse”. The International Journal for the Psychology of Religion 7/3 (1997), 179-186. https://doi.org/10.1207/s15327582ijpr0703_6
• Elliott, Diana M. “The Impact of Christian Faith on the Prevalence and Sequelae of Sexual Abuse”. Journal of Interpersonal Violence 9/1 (1994), 95-108. https://doi.org/10.1177/088626094009001006
• Filipas, Henrietta H.-Ullman, Sarah E. “Child Sexual Abuse, Coping Responses, Self-Blame, Posttraumatic Stress Disorder, and Adult Sexual Revictimization”. Journal of Interpersonal Violence 21/5 (2006), 652-672. https://doi.org/10.1177/0886260506286879
• Freud, Sigmund. “Some Reflections on Schoolboy Psychology”. The Standard Edition of the Complete Psychological Works of Sigmund Freud, 239-244.
• Gall, Terry Lynn vd. “Spirituality and the Current Adjustment of Adult Survivors of Childhood Sexual Abuse”. Journal for the Scientific Study of Religion 46/1 (2007), 101-117. https://doi.org/10.1111/j.1468-5906.2007.00343.x
• Güler, Özlem. “Tanrı Algısı Ölçeği (TA): Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 48/1 (2007), 123-133. https://doi.org/10.1501/Ilhfak_0000000932
• Hacıkeleşoğlu, Hızır. “Pozitif Şemalar ile Tanrı Tasavvuru ve Dini Başa Çıkma Arasındaki İlişki Üzerine Bir Araştırma”. Hitit İlahiyat Dergisi 22/1 (2023), 73-102. https://doi.org/10.14395/hid.1248630
• Hayta, Akif. Bağlanma Kuramı ile Allah Tasavvuru. İstanbul: İz Yayıncılık, 2019.
• Hökelekli, Hayati. Din Psikolojisi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1996.
• İBÇHM, İstanbul Barosu Çocuk Hakları Merkezi. Mağdur ve Suça Sürüklenen Çocuklara İlişkin 2014-2019 Raporu. İstanbul: İstanbul Barosu, 2020. https://www.istanbulbarosu.org.tr/files/docs/maduravesucasuruklenencocuklar2014-2019.pdf
• Janoff-Bulman, Ronnie. “Assumptive Worlds and the Stress of Traumatic Events: Applications of the Schema Construct”. Social Cognition 7/2 (1989), 113-136. https://doi.org/10.1521/soco.1989.7.2.113
• Kam, Christopher. “Integrating Divine Attachment Theory and the Enneagram to Help Clients of Abuse Heal in Their Images of Self, Others, and God”. Pastoral Psychology 67/4 (2018), 341-356. https://doi.org/10.1007/s11089-018-0817-1
• Kane, Donna vd. “Perceptions of God by Survivors of Childhood Sexual Abuse: An Exploratory Study in an Underresearched Area”. Journal of Psychology and Theology 21/3 (1993), 228-237. https://doi.org/10.1177/009164719302100306
• Kara, Bülent vd. “Çocuk İstismarı”. Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi 47/2 (2004), 140-151.
• Karasar, Niyazi. Bilimsel Araştırma Yöntemi. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım, 15. Basım, 2015.
• Kempe, C. Henry vd. “The Battered-Child Syndrome”. Child Abuse & Neglect 9/2 (1985), 143-154. https://doi.org/10.1016/0145-2134(85)90005-5
• Kıraç, Ferdi. “The Mediating Role of Self-Esteem in the Relationship Between Childhood Maltreatment and God Image Among Turkish Muslims”. Archive for the Psychology of Religion 43/3 (2021), 297-316. https://doi.org/10.1177/00846724211047274
• Kim, Jungmeen-Cicchetti, Dante. “Longitudinal Trajectories of Self-System Processes and Depressive Symptoms Among Maltreated and Nonmaltreated Children”. Child Development 77/3 (2006), 624-639. https://doi.org/10.1111/j.1467-8624.2006.00894.x
• Kirkpatrick, Lee A.-Shaver, Philip R. “An Attachment-Theoretical Approach to Romantic Love and Religious Belief”. Personality and Social Psychology Bulletin 18/3 (1992), 266-275. https://doi.org/10.1177/0146167292183002
• Kirkpatrick, Lee A.-Shaver, Phillip R. “Attachment Theory and Religion: Childhood Attachments, Religious Beliefs, and Conversion”. Journal for the Scientific Study of Religion 29/3 (1990), 315-334. https://doi.org/10.2307/1386461
• Koç, Ayşe. Üniversite Öğrencilerinde Tanrı Tasavvuru, Benlik Algısı ve Öfke Yaşantısı. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2011.
• Kosarkova, Alice vd. “Anxiety and Avoidance in Adults and Childhood Trauma Are Associated with Negative Religious Coping”. International Journal of Environmental Research and Public Health 17/14 (2020), 5147. https://doi.org/10.3390/ijerph17145147
• Kosarkova, Alice vd. “Childhood Trauma and Experience in Close Relationships Are Associated with the God Image: Does Religiosity Make a Difference?” International Journal of Environmental Research and Public Health 17/23 (2020), 8841. https://doi.org/10.3390/ijerph17238841
• Lawrence, Richard T. “Measuring the Image of God: The God Image Inventory and the God Image Scales”. Journal of Psychology and Theology 25/2 (1997), 214-226. https://doi.org/10.1177/009164719702500206
• Lawrence, Richard Thomas. The God Image Inventory: The Development, Validation and Standardization of a Psychometric Instrument for Research, Pastoral and Clinical Use in Measuring the Image of God. Ann Arbor, United States: The Catholic University of America, Ph.D., 1991.
• McGrath, Mary vd. “New Measures of Defensiveness, Empathy, and Cognitive Distortions for Sexual Offenders Against Children”. Sexual Abuse: A Journal of Research and Treatment 10/1 (1998), 25-36. https://doi.org/10.1023/A:1022102530815
• McIntosh, Daniel N. “Religion-as-Schema, with Implications for the Relation Between Religion and Coping”. The International Journal for the Psychology of Religion 5/1 (1995), 1-16. https://doi.org/10.1207/s15327582ijpr0501_1 Mehmedoğlu, Ali Ulvi. Tanrıyı Tasavvur Etmek. İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2011.
• Mian, Marcellina-Fürniss, Tilman. Preventing Child Maltreatment: A Guide to Taking Action and Generating Evidence. çev. Gökçe Ergin Rempfler. ABD: World Health Organization, 2006.
• Murray-Swank, Nichole A.-Pargament, Kenneth I. “God, Where Are You?: Evaluating a Spiritually-Integrated Intervention for Sexual Abuse”. Mental Health, Religion & Culture 8/3 (2005), 191-203. https://doi.org/10.1080/13694670500138866
• National Research Council. New Directions in Child Abuse and Neglect Research. ed. Anne C. vd. Washington: National Academies Press, 2014. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK195985/
• Özerk, Halis-Derebagçe, Gözde Ece. “Türkiye de 1995-2020 Yılları Arasında Çocuk İstismarını Önleme Programlarına İlişkin Gerçekleştirilen Çalışmaların İncelenmesi ve Değerlendirilmesi”. Sosyal, Beşeri ve İdari Bilimler Dergisi 4/7 (2021), 651-670. https://doi.org/10.26677/TR1010.2021.791
• Polat, Oğuz. “Şiddet”. Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi 22/1 (2017), 15-34.
• Reinert, Duane F.-Edwards, Carla E. “Attachment Theory, Childhood Mistreatment, and Religiosity”. Psychology of Religion and Spirituality 1 (2009), 25-34. https://doi.org/10.1037/a0014894
• Rossetti, Stephen J. “The Impact of Child Sexual Abuse on Attitudes Toward God and the Catholic Church”. Child Abuse & Neglect 19/12 (1995), 1469-1481. https://doi.org/10.1016/0145-2134(95)00100-1
• Rowatt, Wade-Kirkpatrick, Lee A. “Two Dimensions of Attachment to God and Their Relation to Affect, Religiosity, and Personality Constructs”. Journal for the Scientific Study of Religion 41/4 (2002), 637-651. https://doi.org/10.1111/1468-5906.00143
• Sert Ağır, Meral-Yavuzer, Haluk. “Bilişsel Çarpıtma Ölçeğinin Türkçe Formunun Geçerlilik ve Güvenirlik Çalışması”. Akdeniz Eğitim Araştırmaları Dergisi 12/26 (2018), 175-198. https://doi.org/10.29329/mjer.2018.172.10
• Shah, Syed M. vd. “Child Maltreatment and Neglect in the United Arab Emirates and Relationship with Low Self-Esteem and Symptoms of Depression”. International Review of Psychiatry 33/3 (2021), 326-336. https://doi.org/10.1080/09540261.2021.1895086
• Stoltenborgh, Marije vd. “The Neglect of Child Neglect: A Meta-Analytic Review of the Prevalence of Neglect”. Social Psychiatry and Psychiatric Epidemiology 48/3 (2013), 345-355. https://doi.org/10.1007/s00127-012-0549-y
• Şar, Vedat vd. “Çocukluk Çağı Ruhsal Travma Ölçeğinin Türkçe Uyarlamasının Geçerlilik ve Güvenilirliği”. Türkiye Klinikleri Tip Bilimleri Dergisi 32/4 (2012), 1054-1063.
• Tailor, Ketan vd. “Child Sexual Abuse and Adult Religious Life: Challenges of Theory and Method”. Journal of Child Sexual Abuse 23/8 (2014), 865-884. https://doi.org/10.1080/10538712.2014.960633
• Teicher, Martin H. vd. “The Effects of Childhood Maltreatment on Brain Structure, Function and Connectivity”. Nature Reviews Neuroscience 17/10 (2016), 652-666. https://doi.org/10.1038/nrn.2016.111
• Ter Kuile, Hagar-Ehring, Thomas. “Predictors of Changes in Religiosity After Trauma: Trauma, Religiosity, and Posttraumatic Stress Disorder”. Psychological Trauma: Theory, Research, Practice, and Policy 6 (2014), 353-360. https://doi.org/10.1037/a0034880
• Tıraşçı, Yaşar-Gören, Süleyman. “Çocuk İstismarı ve İhmali”. Dicle Tıp Dergisi 34/1 (2007), 70-74.
• Topçu, Sedat. Cinsel İstismar: Çocukların ve Gençlerin Cinsel İstismarı, Pedofili, Ensest, Engellilerin Cinsel İstismarı, İnternet Yoluyla Cinsel İstismar. Ankara: Phoenix, 2009.
• Turhan, Ebru vd. “Birinci Basamakta Çocuk İstismarı ve Önlenmesi”. Sürekli Tıp Eğitimi Dergisi 15/9 (2006), 153-157.
• UNİCEF, United Nations International Children’s Emergency Fund. “Unicef: Şiddet ile Disiplin, Cinsel İstismar ve Cinayetler Tüm Dünyada Milyonlarca Çocuğun Peşini Bırakmıyor”. Erişim 05 Haziran 2022. https://www.unicef.org/turkey/bas%C4%B1n-b%C3%BCltenleri/unicef-%C5%9Fiddet-ile-disiplin-cinsel-istismar-ve-cinayetler-t%C3%BCm-d%C3%BCnyada-milyonlarca
• Waldron, Jonathan C. vd. “Religiosity and Interpersonal Problems Explain Individual Differences in Self Esteem Among Young Adults with Child Maltreatment Experiences”. Child Abuse & Neglect 80 (2018), 277-284. https://doi.org/10.1016/j.chiabu.2018.03.023
• Walker, Donald F. vd. “Changes in Personal Religion/Spirituality During and After Childhood Abuse: A Review and Synthesis”. Psychological Trauma: Theory, Research, Practice, and Policy 1/2 (2009), 130-145. https://doi.org/10.1037/a0016211
• Whiteman, Sarah E. vd. “Trauma Type and Suicidal Ideation: The Mediating Effect of Cognitive Distortions.” Traumatology 25/4 (2019), 262-268. https://doi.org/10.1037/trm0000192
• Yapıcı, Asım. Ruh Sağlığı ve Din-Psiko-Sosyal Uyum ve Dindarlık. Adana: Karahan Yayınları, 2. Basım, 2013. Yıldız, Murat. Çocuklarda Tanrı Tasavvurunun Gelişimi. İzmir: İzmir İlahiyat Vakfı Yayınları, 2007.