Süleyman b. Tarhân’ın Sîret’inde Vahyin Başlangıcı ve İlk Nâzil Olan Sûreler

Yıl 2024, Cilt: 23 Sayı: 2, 585 - 609, 30.12.2024

Murat Bahar

https://doi.org/10.14395/hid.1525735

Öz

Tâbiûn neslinden olan Süleyman b. Tarhân et-Teymî el-Basrî (ö. 143/761) hadis hafızı ve sika bir râvi olarak bilinmektedir. Yahyâ b. Saîd (ö. 198/813), Yahyâ b. Ma‘în (ö. 233/848), ‘İclî (ö. 261/875) gibi muhaddisler rivayetlerinin sahih olduğunu söylemektedir. Buhârî (ö. 256/870), Müslim (ö. 261/875) ve Tirmizî (ö. 279/892) başta olmak üzere muhaddislerin itimat ettiği rivayetlerinin Kütüb-i Sitte dahil birçok hadis kaynağında yer aldığı görülmektedir. Diğer yandan İbn Tarhân’ın telif ettiği Kitâbu Sîreti Resûlillah isimli eser siyer-megâzî alanında yazılan ilk tam eser olarak kabul edilmektedir. Eserde Resûlullah’ın bi‘setinden vefatına kadar birçok konu anlatılmakta, özellikle gazveler hayli yekûn tutmaktadır. İbn Tarhân’ın sika bir râvi olarak itimat kazanması ve Sîret’inin telif edilen ilk siyer eseri olması ihtiva ettiği bilgileri tefsir ilmi için de değerli kılmaktadır. Zira eserde konular muvacehesinde âyetlere, sebeb-i nüzûl bilgilerine ve Kur’ân tarihi meselelerine temas edilmektedir. Ayrıca Sîret’in ikinci başlığı “Meb‘asü Resûlillah” şeklinde kaydedilmekte, bu bölümde vahyin başlangıcıyla ilgili meseleler ve ilk nâzil olan sûreler yer almaktadır. Şu kadar var ki nüzûl dönemiyle ilgili bilgiler rivayetlerle taşındığından gerek hadis ve tefsir gerekse diğer ilimlerle ilgili nakillerde isnad ve kaynak aranmaktadır. İbn Tarhân ise Sîret’indeki bilgileri tahkiye usulüyle aktarmaktadır. Muhaddis olmasına rağmen hadis tahammül ve edâ yollarına riâyet etmemektedir. Eserindeki hemen bütün bilgileri isnadsız ve kaynaksız nakleden müellif vahyin başlangıcıyla ilgili tespitlerinin hemen öncesinde “bize ulaştığına göre” şeklinde irsâlde bulunarak rivayet usulü açısından töhmete yol açacak kayıtlar düşmektedir. Kendisinin hadis hafızı olması ve sika bir muhaddis olarak tanınması göz önünde bulundurulduğunda söz konusu isnadları/kaynakları bilmemesi, dikkate almaması veya mesnedsiz bilgiler nakletmesi düşünülememektedir. Bu itibarla çalışmada Kitâbu Sîreti Resûlillâh isimli eserin “Meb‘asü Resûlillah” başlığında yer alan tefsir ilmiyle doğrudan ilişkili bilgiler konu edilmektedir. Bilgilerin kaynağı ve başka kimler tarafından nakledildiği araştırılmaktadır. Böylece İbn Tarhân’ın anlatılarının sıhhatine ve kaynağına ulaşmayı amaçlayan bu çalışma tefsir-siyer ilişkisine katkıda bulunmayı ve tefsir ilminin meselelerine yeni bakış açıları sunmayı hedeflemektedir. Çalışmada tarihsel verilerin mukayeseli analizi yöntemi uygulanarak anlatıların kaynağına ulaşılması amaçlanmaktadır. Ayrıca verilerin analitik değerlendirmesi yapılarak muhtevaları ve etki alanları tespit edilmektedir. Yapılan araştırma ve değerlendirmeler doğrultusunda konular kendi bağlamlarında değerlendirilmektedir. Öyle ki İbn Tarhân, Cebrâîl’in ‘Alak sûresinin ilk beş âyetini indirdiği sırada inci ve yakut süslemeli ipek bir kilim ile geldiğinden bahsetmektedir. Bu bilginin İbn Abbas ve Hz. Âişe tarafından nakledildiği anlaşılmaktadır. İbn Abbas’tan nakledilen rivayetin zayıf isnada, Hz. Âişe’den nakledilen rivayetin ise sağlam senede sahip olduğu görülmektedir. İbn Tarhân Kalem sûresinin ilk altı âyetinin fetretü’l-vahy döneminden önce indirildiğine işaret etmektedir. Sûrelerin nüzûl sıralamasına yer veren hemen bütün rivayetler ve kaynaklar bu bilgiyi desteklemektedir. Ayrıca Kalem sûresinin ilk dört âyetinin Varaka b. Nevfel hakkında diğer ikisinin ise müşrikler hakkında nâzil olduğunu belirtmektedir. Kaynaklarda ise spesifik olarak bu veriye ulaşılamamaktadır. Fakat bu bilgiye muhalefet edilmediği, bilakis Kalem sûresinin nüzûlüyle ilgili rivayetlerin bahsedilen bilgiyi desteklediği görülmektedir. Sahâbe nesline isnad edildiği görülen bu anlatıların yanı sıra az da olsa kaynağına ulaşılamayan bilgiler de söz konusudur. İbn Tarhân’ın İnşirah sûresinin sebeb-i nüzûlüne yönelik anlatıları ve sûrenin fetretten hemen sonra Duhâ sûresiyle beraber indirildiğine dair ifadeleri kaynağına ulaşılamayan bilgilerdendir. Dolayısıyla bazı bilgilerin en erken kaynağı, bazılarının ise şimdilik yegâne kaynağı olan İbn Tarhân ve Sîret’i hem tefsir-siyer ilişkisini ortaya koymakta hem de tefsir ilmine yadsınamayacak oranda katkıda bulunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Siyer, Süleyman b. Tarhân, Vahiy, ‘Alak, Kalem, Duhâ

The Beginning of Revelation and the First Sūrahs in the Sīrah of Suleiman b. Tarhān

Öz

Suleiman b. Tarhān (d. 143/761) is known as a hadīth hāfiz and a sika rāwī. Muhaddiths such as Yahyā b. Sa‘īd (d. 198/813), Yahyā b. Ma‘īn (d. 233/848), and ‘Ijlī (d. 261/875) say that his riwāyas are sahīh. It is seen that his riwāyas are trusted by muhaddiths, especially al-Bukhārī (d. 256/870), Muslim (d. 261/875) and al-Tirmidhī (d. 279/892), and his riwāyas are included in many hadīth sources, including the Kutub al-Sitta. On the other hand, Ibn Tarhān’s Kitāb al-Sīrat al-Rasulillah is considered to be the first complete work written in the field of siyar-maghāzī. In the work, many subjects from the Prophet’s birth to his death are narrated, especially the battles of the Prophet. Ibn Tarhān’s credibility as a sika rāwī and the fact that his Sīrat was the first siyar work to be compiled makes the information it contains valuable for the science of tafsīr. As a matter of fact, the work touches upon the verses, the occassions of revelation (asbāb al-nuzūl), and the history of the Qur’ān. In addition, the second title of the Sīrah is recorded as “Mab‘asu al-Rasulillah”, and this section includes issues related to the beginning of revelation and the first sūrahs that were revealed. However, since the information about the period of revelation is transmitted through riwāyas, isnād and sources are sought in riwāyas related to hadīth, tafsīr and other sciences. Ibn Tarhān, on the other hand, conveys the information in his Sīrah through riwāya. Although he is a Muhaddith, he does not observe the ways of hadīth tolerance and performance. The author, who transmits almost all the information in his work without any isnad and source, makes records that may lead to reproach in terms of the method of riwāya by stating “according to what has reached us” just before his determinations about the beginning of revelation. Considering the fact that he was a hadīth hāfiz and recognized as a sika muhaddith, it is inconceivable that he did not know the isnāds/sources in question, did not take them into consideration, or conveyed unsubstantiated information. In this respect, this study focuses on the information directly related to the science of tafsīr in the title “Mab‘asu al-Rasulillah” of Kitāb al-Sīrah al-Rasulillāh. The source of the information and by whom else it was transmitted are investigated. Thus, this study, which aims to reach the authenticity and source of Ibn Tarhān’s narratives, aims to contribute to the tafsīr-history relationship and to offer new perspectives on the issues of the science of tafsīr. In the study, the source of the narratives is reached by applying the method of comparative analysis of historical data. In addition, the analytical evaluation of the data is made to determine their content and spheres of influence. In line with the research and evaluations made, the subjects are linked to the results in their own contexts. For instance, Ibn Tarhān mentions that Jabrā’īl came with a silk rug decorated with pearls and rubies when he revealed the first five verses of Sūrah ‘Alaq. This information was reported by Ibn ‘Abbās and the ‘A‘isha. The riwāya from Ibn ‘Abbās has a weak isnād, while the riwāya from ‘A‘isha has a strong isnād. Ibn Tarhān points out that the first six verses of Sūrah al-Qalam were revealed before the period of fatrat al-wahy. Almost all riwāyas and sources that include the order of the revelation of the sūrahs support this information. He also states that the first four verses of Sūrah al-Qalam were revealed about Waraqa b. Nawfal and the other two about the polytheists. This data is not specifically available in the sources. However, it is seen that the information is not contradicted, on the contrary, the riwāyas about the revelation of Sūrah al-Qalam support this information. In addition to these narratives that seem to be attributed to the generation of the companions, there is also a small amount of information the source of which cannot be found. Ibn Tarhān’s riwāyas about the cause of the revelation of Sūrah al-Inshirāh and his statements that the sūrah was revealed together with Sūrah al-Duhā immediately after the end of the fatrat are among the information the source of which cannot be found. Therefore, Ibn Tarhān and his Sīrah, which is the earliest source of some information and the only source of some others for the time being, both reveal the relationship between tafsīr and history and make an undeniable contribution to the science of tafsīr.

Anahtar Kelimeler

Tafsir, Sīrah, Suleiman b. Tarhān, Wahy, ‘Alak, Qalam, Duhā

Kaynakça

• Adıgüzel, Abdulcabbar. “Siyer-Tefsir İlişkisinin Kökenleri Üzerine”. Siyer Araştırmaları Dergisi 5 (2019), 275-308.
• Ahmed b. Muhammed, Ebu’l-Abbâs. Ma‘rifetü’r-ricâl. thk. Muhammed b. Ali el-Ezherî. Kahire: el-Fârûku’l-Hadîse, 2009.
• ‘Alâ’î ed-Dımaşkî. Câmi‘u’t-tahsîl fî ahkâmi’l-merâsîl. thk. Hamdi Abdulmecîd es-Selefî. Beyrut: ‘Âlemü’l-Kütüb, 1986.
• Bahar, Murat. Kitâbu Bed’i’l-Vahy Örneğinde Sahîh-i Buhârî Şerhlerinin Tefsir İlmi Açısından İncelenmesi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2023.
• Bahar, Murat. “İsrâfil’in Fetretü’l-Vahy Döneminde İndirdiği ‘el-Kelimete ve’ş-Şey’ Vahyi”. Amasya İlahiyat Dergisi 22 (2024), 262-291. https://doi.org/10.18498/amailad.1445016.
• Bahar, Murat. “Fetretü’l-Vahy Döneminde İsrâfil’in Vahiy Getirmesi Meselesi”. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 34 (2024), 27-58. https://doi.org/10.35415/sirnakifd.1442622.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî. Delâilü’n-nübüvve. thk. Abdulmu‘tî Kal‘acî. 7 Cilt. b.y.: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1988.
• Buhârî, Muhammed b. İsmâîl. el-Câmi‘u’s-sahîh. nşr. Muhammed Züheyr en-Nasr. 9 Cilt. Beyrut: Dâru Tavki’n-Necât, 2001.
• Buhârî. Muhammed b. İsmâil. et-Târîhu’l-evsât. thk. Mahmud İbrahim Zeyd. 5 Cilt. Riyad: Meketebetü’r-Rüşd, 2005.
• Buhârî. Muhammed b. İsmâil. et-Târîhu’l-kebîr. 8 Cilt. b.y.: Dârü’l-Fikr, t.y.
• Çonkor, Burhan. “Surelerin Belirli Dönemlere ve Olaylara İzâfesi”. Dini Araştırmalar 19/20-06 (2016), 129-152. https://doi.org/10.15745/da.50144.
• Dûlâbî, Ebû Bişr Muhammed b. Ahmed. ez-Zürriyyetü’t-tâhire. thk. Muhammed Cevâd. b.y.: Müessesetü’n-Neşri’l-İslâmi, 1986.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as es-Sicistânî. es-Sünen. thk. ‘Âdil Muhammed ‘Ammâr Abbâs. 8 Cilt. Kahire: Dâru’t-Te’sîl, 2015.
• Ebû Mes‘ûd ed-Dımaşkî. Cevâbu Ebî Mes‘ûd li’d-Dârekutnî. thk. Muhammed b. Ali el-Ezherî. Kahire: el-Fârûku’l-Hadîse, 2010.
• Ebû Nu‘aym, Ahmed b. Abdillâh b. İshâk el-İsfahânî. Hiyetü’l-evliyâ ve tabakâtu’l-asfiyâ. 10 Cilt. Kahire: Dâru’s-Sa‘âde, 1974.
• Ebû Şâme el-Makdisî. Şerhu’l-hadîsi’l-muktefi. thk. Cemâl ‘Azûn. Şarika: Mektebetü’l-‘Amrîni’l-‘İlmîyye, 1999.
• Erul, Bünyamin. “Tedlis”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 40/262-264. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Fayda, Mustafa. “İbn İshak”. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. 20/93-96İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Fayda, Mustafa. “Siyer ve Megâzî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 37/324-326. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Fâkihî, Muhammed b. İshâk. Ahbâru Mekke. thk. Abdulmelik b. Abdullah. 6 Cilt. Beyrut: Dâru Hadar, 1994.
• Ferrâ, Yahyâ b. Ziyâd. Me‘âni’l-Kur’ân. thk. Ahmed Yûsuf en-Necâtî vd. Kahire: Dârü’l-Mısriyye, t.y.
• Fellâs, Ebû Hafs Amr b. Alî. et-Târîh. thk. Muhammed et-Taberânî. Riyad: Merkezü’l-Melik Faysal, 2015.
• Gözeler, Esra. Kur’ân Ayetlerinin Tarihlendirilmesi. İstanbul: KURAMER Yayınları, 2016.
• Gözeler, Esra. “Mekkî-Medenî Sûre Tertipleri: Hz. Âişe, İbn Abbâs-Kurayb, Mücâhid ve Katâde Rivayetleri”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 58/1 (2017), 225-238. https://doi.org/10.1501/Ilhfak_0000001462.
• Halîmî, Ebû Abdillâh Hüseyn b. Hasen b. Muhammed. Minhâc fî şu‘abi’l-îmân. thk. Muhammed Fûde. 3 Cilt. b.y.: Dârü’l-Fikr, 1979.
• Hallâl, Ebû Bekir. el-Müntehab mine’l-‘ilel. thk. Muhammed b. Ali el-Ezherî. Kahire: el-Fârûku’l-Hadîsiyye, 2012.
• Harkûşî, Abdulmelik. Şerefu’l-Mustafâ. 6 Cilt. Mekke: Dârü’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 2004.
• Hasrî, Rıdvan. Kitâbu sîreti Resûlillah (Muhakkikin mukaddimesi). Riyad: Merkezü’l-Melik Faysal li’l-Buhûs ve’d-Dirâsâti’l-İlmiyye, 2021.
• Hâzin, Ebü’l-Hasen Alâüddîn Alî b. Muhammed. Lübâbu’t-te’vîl. thk. Muhammed Ali Şâhin. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1994.
• İbn Abdilberr, Ebû Ömer Yusuf b. Abdillah. et-Temhîd limâ fi’l-Muvatta mine’l-me‘ânî ve’l-esânîd. thk. Mustafa b. Ahmed Alevî. Mağrib: Vüzâretü ‘Umûmi’l-Evkâf, 1967.
• İbn Ahmed, Halil. Kitâbu’l-‘ayn. thk. Mehdî el-Mahzûmî-İbrahim es-Sâmerrâ‘î. 8 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-Hilâl, 1988.
• İbn Akîle el-Mekkî. ez-Ziyâde ve’l-ihsân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. Şarika: Merkezü’l-Buhûs ve’d-Dirâsât, 2006.
• İbn Asâkir, Ebü’l-Kâsım Alî b. el-Hasen. Târîhu Dımaşk. thk. Ömer b. Ğarâme el-Amravî. 80 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1998.
• İbn Âşûr, Tâhir. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tunus: ed-Dâru’t-Tunûsiyye, 1984.
• İbn Cüreyc, Ebu’l-Velîd. Tefsîru İbn Cüreyc. thk. Ali Hasan Abulğanî. Kahire: Mektebetü’t-Türâsi’l-İslâmî, 1992.
• İbn Ebî Hâtim. el-Cerh ve’t-ta‘dîl. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1952.
• İbn Hanbel, Ahmed. el-Müsned. 6 Cilt. Kahire: Müessesetü Kurtubâ, t.y.
• İbn Hayr, Ebû Bekr Muhammed. el-Fehrese. thk. Muhammed Fuâd Mansûr. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
• İbn Hayyât, Halîfe. et-Tabakât. thk. Süheyl Zekkâr. b.y.: Dârü’l-Fikr, 1993.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed el-Büstî. Meşâhîru ulemâi’l-emsâr. thk. Merzûk Ali İbrahim. b.y.: Dârü’l-Vefâ, 1991.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed el-Büstî. es-Sikât. thk. Şerefü’d-Dîn Ahmed. 9 Cilt. b.y.: Dârü’l-Fikr, 1975.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâlüddîn el-Himyerî. es-Sîretü’n-Nebeviyye. thk. Mustafa es-Sakkâ. 2 Cilt. Kahire: Mektebetü Mustafa el-Bâbil el-Halebî, 1955.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ. el-Bidâye ve’n-nihâye. thk. Ali Şîrî. 15 Cilt. b.y.: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1988.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ. es-Sîretü’n-Nebeviyye. thk. Mustafa Abdulvâhid. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Ma‘rife, 1976.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah ed-Dîneverî. el-Ma‘ârif. thk. Servet ‘Ukkaş. Mısır: el-Hey’etü’l-Mısriyyeti’l-Amme, 1992.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah ed-Dîneverî. Te’vîlü muhtelifi’l-hadîs. b.y.: el-Mektebetü’l-İslâmî Müessesetü’l-İşrâk, 1999.
• İbn Ma‘în, Yahya. es-Suâlât. thk. Muhammed b. Ali el-Ezherî. Kahire: el-Fârûkû’l-Hadîse, 2007.
• İbn Ma‘în, Yahya. et-Târîh - Rivayetü Dârimî. thk. Ahmed Muhammed Nûr Seyf. Dımaşk: Dârü’l-Me’mûn, t.y.
• İbn Ma‘în, Yahya. Min kelâmi Ebî Zekeriyyâ Yahyâ b. Ma‘în fi’r-ricâl. thk. Ahmed Muhammed Nûr Seyf. Dımaşk: Dârü’l-Me’mûn li’t-Turâs, t.y.
• İbn Ma‘în, Yahya. Târîhu İbn Mâ‘în – Rivayetü’d-Dûrî. thk. Muhammed b. Ali el-Ezherî. Kahire: el-Fârûku’l-Hadîse, 2013.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd. es-Sünen. 4 Cilt. Kahire: Dâru’t-Te’sîl, 2015.
• İbn Mâlûkâ. el-İkmâl fî ref‘i’l-irtiyâb. 7 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1990.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisânu’l-arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1993.
• İbn Manzûr. Muhtasaru târîhi Dımaşk. thk. Rûhiyye en-Nehhâs vd. 29 Cilt. Dımaşk: Dârü’l-Fikr, 1984.
• İbn Medînî, Alî. es-Suâlâtu İbn Ebî Şeybe. thk. Muvaffak Abdullah Abdulkadir. Riyad: Mektebetü’l-Ma‘ârif, 1983.
• İbn Mende, Ebü’l-Kâsım Abdirrahmân b. Muhammed. el-Mustahrec min kütübi’n-nâs. thk. Âmir Hasan Sabrî et- Temîmî. 3 Cilt. b.y.: y.y., t.y.
• İbn Nâsıruddîn ed-Dımaşkî. Câmi‘u’l-âsâr. thk. Ebû Yakub Neşet Kemâl. 8 Cilt. b.y.: Dârü’l-Felâh, 2010.
• İbn Sa‘d, Ebû Abdillâh Muhammed. et-Tabakât. thk. Alî Muhammed Ömer. 11 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 2001.
• İbn Seyyidinnâs, Ebü’l-Feth Fethuddîn Muhammed. ‘Uyûnu’l-eser fî funûni’l-meğazî ve’ş-şemâil ve’s-siyer. thk. İbrahim Muhammed Ramadân. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kalem, 1993.
• İbn Tarhân, Süleyman. Kitâbu sîreti Resûlillah. thk. Rıdvân el-Hasrî. Riyad: Merkezü’l-Melik Faysal li’l-Buhûs ve’d-Dirâsâti’l-İlmiyye, 2021.
• İbnü’d-Durays. Fezâilü’l-Kur’ân. thk. Gazve Budayr. Dımaşk: Dârü’l-Fikr, 1987.
• İbnü’l-Arabî, Ebû Bekir. Ahkâmu’l-Kur’ân. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• İbnü’l-Arabî, Ebû Bekir. en-Nâsih ve’l-mensûh. thk. Abdulkebîr el-Alevî. Kahire: Mektebetü’s-Sekâfeti’d-Dîniyye, 1992.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’s-Seâdât Mecdüddîn el-Mübârek. Câmi‘u’l-usûl. thk. Abdulkâdir el-Arna‘ût. 12 Cilt. b.y.: Dârü’l-Hulvânî, 1972.
• İbnü’l-Hazzâ, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yahyâ. Şevâhidü’t-tenzîl. thk. Muhammed Bâkır el-Mahmûdî. b.y.: Müessesetü’t-Tab‘, t.y.
• İbnü’l-Kayserânî, Ebü’l-Fazl. el-Ensâbu’l-müttefika. thk. P. D. Jong. Leiden: yy., 1865.
• İbnü’l-Mülakkın, Ebû Hafs Sirâcüddîn Ömer. et-Tavdîh li şerhi’l-câmi‘i’s-sahîh. thk. Hâlid Rabat. 36 Cilt. Dımaşk: Dâru’n-Nevâdir, 2008.
• ‘İclî, Ebü’l-Hasen Ahmed b. Abdillâh. es-Sikât. thk. Abdualîm Abdulazîm el-Bestevî. Medine: y.y., 1985.
• Ka‘bî, Ebü’l-Kâsım Abdullah b. Ahmed b. Mahmûd el-Belhî. Kabûlu’l-ahbâr. thk. Ebû Amr el-Hüseynî. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• Kastallânî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed. el-Mevâhibü’l-ledünniyye. 3 Cilt. Kahire: Mektebetü’t-Tevfîkiyye, t.y.
• Keskin, Yusuf Ziya. “İmam Şafiî’ye Göre Mürsel Hadisin Delil Olma Yönünden Değeri”. Uluslararası İmam Şafiî Sempozyumu. ed. Mehmet Bilen. İstanbul: Kent Işıkları Yayınları, 2012.
• Koca, Ferhat. “Mücmel”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 31/451-453. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Makrîzî, Ebû Muhammed Takıyyüddîn. İmtâ‘u’l-esmâ. thk. Muhammed Abdulhamid en-Nemîsî. 15 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
• Moğultây b. Kılıc. İkmâlu tehzîbi’l-kemâl. thk. ‘Âdil b. Muhammed-‘Usâme b. İbrahim. 12 Cilt. Kahire: el-Fârûku’l-Hadîse, 2001.
• Müslim, el-Haccâc. el-Künâ ve’l-esmâ. thk. Ahmed el-Kaşkarî. 2 Cilt. Medine: İmâdetü’l-Bahsi’l-İlmî, 1984.
• Özkan, Halit. “Zührî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 44/544-549. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Polat, Salahattin. “Mürsel”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 32/52-54. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Saklan, Bilal. “Süleyman b. Tarhân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 38/109. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Sem‘ânî, Ebû Sa‘d Abdülkerîm b. Muhammed. el-Ensâb. thk. Abdullah Ömer el-Bârûdî. 5 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1998.
• Süheylî, Ebü’l-Kâsım Abdurrahmân b. Abdillâh. er-Ravdü’l-ünüf. thk. Ömer Abdüsselâm es-Selâmî. 7 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 2000.
• Sülemî, Ebû Abdirrahmân. Suâlâtü’s-Sülemi li’d-Dârekutnî. thk. Hâlid b. Abdurrahman el-Cerîsî. Riyad: Mektebetü’l-Melik Fahd, 2006.
• Süyûtî, Celâlüddîn. el-İtkân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. thk. Merkezü’d-Dirâseti’l-Kur’âniyye. 2 Cilt. Medine: Mucemmâ‘u’l-Melik Fahd, t.y.
• Süyûtî, Celâlüddîn. el-Hasâisü’l-kübrâ. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, t.y.
• Süyûtî, Celâlüddîn. ‘Ukûdu’z-zeberced alâ müsnedi’l-imâm Ahmed. thk. Selmân el-Kudât. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ceyl, 1994.
• Şâmî, Muhammed b. Yûsuf. Sübülü’l-hüdâ. thk. Âdil Ahmed-Muhammed Muavvid. 12 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr. Câmi‘u’l-beyân. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî. 24 Cilt. b.y.: Dâru Hecer, 2001.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr. Târîhu’l-ümem ve’l-mülûk. 11 Cilt. Beyrut: Dâru’t-Turâs, 1967.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ. es-Sünen. 4 Cilt. Kahire: Dâru’t-Te’sîl, 2015.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ. el-‘İlelü’s-sağîr. thk. ‘Isâm Mûsâ Hâdî. Cübeyl: Dâru’s-Sıddîk, 2012.
• Topal, Hüseyin. “Tâbiîn Dönemi Tefsir Kaynağı Olarak Süleymân b. Tarhân’ın Kitâbu Sîreti Resûlullah’ı”. Mîzânü’l-Hak: İslami İlimler Dergisi 17 (2023), 371-406. https://doi.org/10.47502/mizan.1355446.
• Ya‘kûbî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Ebî Ya‘kûb. et-Târîh. by.: el-Mektebetü’l-Haydariyye, 1964.
• Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhîm. Me‘âni’l-Kur’ân. thk. Abdulcelîl Abdullah Şelebî. 5 Cilt. Beyrut: ‘Âlemü’l-Kütüb, 1988.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed. Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ. 18 Cilt. Kahire: Dârü’l-Hadîs, 2006.
• Zehebî. Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed. Târîhu’l-İslâm. thk. Beşâr ‘Avâd Ma‘rûf. 15 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 2003.
• Zehebî. Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed. el-Kâşif. thk. Muhammed Avvâme. Cidde: Dârü’l-Kıble, 1992.
• Zekeriyyâ el-Ensârî. Menhatü’l-bârî bi şerhi sahîhi’l-Buhârî. thk. Süleyman b. Dürey. 10 Cilt. b.y.: Mektebetü’r-Rüşd, 2005.
• Zerkeşî, Bedrüddîn. el-Burhân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim. 4 Cilt. Kahire: Mektebetü Dâri’t-Turâs, t.y.
• Zürkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdülbâkî. Şerhu mevâhibi’l-ledünniyye. 12 Cilt. b.y.: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1996.