Arap Dilinde İncelik [Nezaket] Kuramı: Kur’an’da İstifham Üslubu Bağlamında Diyalogların Tahlili

Yıl 2024, Cilt: 23 Sayı: 2, 610 - 632, 30.12.2024

Yusuf Akyüz

https://doi.org/10.14395/hid.1534187

Öz

Batıda dilbilimin gelişmesi ve çeşitli dallara ayrılmasıyla birlikte bazı yeni kavramlar da ortaya çıkmıştır. Özellikle edimbilimin dilbilim sahasına girmesinin akabinde iletişim merkezli dil anlayışı hâkim olmuştur. İletişimin -doğru bir şekilde icrası için incelik ve yüz kavramları ilk kez P. Brown ve Levinson tarafından geliştirilmiş ve dilbilim terimleri arasına dâhil edilmiştir. İncelik kuramı (politeness theory), dilbilim ve toplumbilim alanında Goffman tarafından kullanılan yüz olgusundan hareketle oluşturulan bir kavramdır. Yüz olgusu (ظاهرة الوجه) ve incelik kuramının (مبدأ التأدب) çıkış noktası, iletişimin pürüzsüz bir şekilde sürdürülmesi ve tamamlanması ilkesine dayanmaktadır. E. Goffman, yüz’ü bireyin onaylanma ve kabul edilme arzusunu simgeleyen olumlu yüzü; rahatsız edilmeme ve kişinin özerk alanlarına müdahale edilmeme ihtiyacını simgeleyen olumsuz yüzü olmak üzere ikiye ayırmaktadır. İncelik kuramının dilbilim sahasında gelişmesiyle iletişim esnasında uygulanabilecek yalın sade, olumlu, olumsuz ve dolaylı olmak üzere dört çeşit incelik stratejisi ve bu stratejilerin kendilerine özgü söylem formları da belirlenmiştir. Çalışmanın amacı modern dilbilim kavramlarından yüz olgusu, incelik kuramı ve incelik stratejilerinin Arap dili ilimlerindeki yeri ve Kur’an’da istifham üsluplarındaki incelik stratejilerini ve yüzün konumunu belirlemektir. Uygulama alanı olarak Kur’an’da geçen beşerî diyaloglardaki istifham üslupları tercih edilmiştir. Bu istifham üslupları doğrudan sormak anlamından ziyade teşvik, talep, düşündürme gibi dolaylı söz edimleri olarak kullanılan ifadelerden seçilmiştir. Çalışma, nitel araştırma yöntemi kullanılarak konuyla ilgili verilerin güncel dilbilim çalışmalardan ve klasik Arap dili kaynaklarından derleme ve sentezleme yapılarak oluşturulmuştur. Bu doğrultuda öncelikle incelik kuramı, yüz olgusu ve incelik stratejileri başta İngilizce olmak üzere Türkçe ve Arapça ilgili güncel kaynaklardan araştırma yapılarak etraflıca ele alınmıştır. Yapılan incelemeler sonucunda mezkûr kavramlarla ilgili yeterince bilgi sunulduktan sonra bu kavramlarla doğrudan ve dolaylı olarak ilgili anlamlar Arap dili nahiv, belagat ve tefsir ilimlerinden araştırılmıştır. Arap dili ilimlerinde literatüründe incelik kavramı tehzibu’l-kelam, teeddüb, talattuf ve tazarruf terimleri; yüz kavramı ise vech, mâu’l-vech, sıyânetu’l-vech, irâkatu’l-vech gibi kelimelerin kullanımı kapsamında incelenmiştir. Arap dilinde istifham üslubu, bu üslubun gönderimleri ve Kur’an’da istifham üslubunun delaletleri ele alınmıştır. Daha sonra incelik ve yüz’ün korunması hususunda Kur’an’dan araştırma yapılmıştır. Son olarak Kur’an’da yukarıda değinilen istifham üsluplarını içeren ayetler incelik stratejileri ve yüz olgusu açısından yorumlamaya tabi tutulmuştur. Konuyla ilgili literatür taraması yapılmış ve birtakım akademik çalışmalar tespit edilmiştir. Ancak bu çalışmaların bir kısmı incelik/nezaket kuramı ve yüz olgusunu siyasi söylem çözümlemelerinde, kalıp sözlerde ve kültürler arası çeviri faaliyetlerinde incelemiş olduğu fark edilmiştir. Arap dilinde ise edebi yapıtlarda, dilbilgisel bağlamda, Kur’an’ın genelinde ve Kehf sûresi kapsamında araştırıldığı görülmüştür. Ancak emir, taaccüp, nehiy istifham gibi belli söylem türlerindeki incelik boyutunu ele alan çalışma henüz tespit edilememiştir. Bu çalışmada ise Kur’an’da istifham üslubunda gözüken incelik stratejileri ve yüz olgusunun korunumu araştırılmıştır. Özellikle Arap dilinde geniş kullanım ağına sahip olan dolaylı gönderimlerin incelik kuramı bağlamında incelenmesinde prototip olabileceği öngörülmektedir. Çalışma sonucunda incelik ve yüz olgusu 20. Yy. dilbilimcileri tarafından keşfedilmiş ve geliştirilmiş bir kavram olsa da köklerinin ve iletişim eyleminde kullanımının çok öncelere dayandığı görülmüştür. Erken dönem Arap dilbilim çalışmalarında ve tefsir ilimlerinde çeşitli bağlamlarda ele alındığı tespit edilmiştir. Özellikle yüz kavramına günümüz dilbilim bakış açısına uygun anlamların yüklendiği anlaşılmıştır. Kur’an’da risaletin gayesi olan tebliğin muhatapların özellikle olumsuz yüzlerini korumak için kavl-i leyyinle icra edilmesi tavsiye edildiği görülmüştür. Kur’an’ın istifham üslubunu, sormak anlamı dışında daha çok emir, teşvik, yasaklama, düşündürme gibi çeşitli anlamlarda kullanarak muhataplarının olumsuz yüzlerini koruduğu ve bu sayede incelik stratejilerini kullandığı görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili Belagatı, Kur’ân ve Nezaket Teorisi, İncelik, İncelik Stratejileri, İstifham el-Vech (Yüz).

Politeness Theory in Arabic Language: Analysis of Dialogues in the Context of al-Istifhām Style in the Quran

Öz

With the development of linguistics in the West and its branching into various fields, some new concepts have emerged. Especially after the introduction of pragmatics into the field of linguistics, a communication-centered understanding of language has become predominant. For the smooth execution of communication, the concepts of politeness and face were first developed by P. Brown and Levinson and were included among linguistic terms. The politeness theory is a concept derived from the notion of face used by Goffman in sociolinguistics. The starting point of face and politeness theory is based on the smooth continuation and completion of communication. Goffman divides face into two types: the positive face, which symbolizes the desire for approval and acceptance; and the negative face, which symbolizes the need to be left undisturbed and to have one's autonomy respected. With the development of politeness theory in the field of linguistics, four types of politeness strategies were identified for use in communication: direct, positive, negative, and indirect, each with its own discourse forms. The aim of this study is to determine the place of the concepts of face, politeness theory, and strategies in Arabic linguistic sciences and their nuances in rhetorical styles of al-istihfām in the Quran. The application area chosen is the rhetorical styles of al-istifhām in human dialogues in the Quran. These rhetorical styles were selected from expressions used in indirect speech acts such as encouragement, requests, and suggesting rather than direct questioning. The study employs a qualitative research method, compiling and synthesizing data from contemporary linguistic studies and classical Arabic language sources. Accordingly, politeness theory, face concepts, and politeness strategies were thoroughly examined based on up-to-date sources in English, Turkish, and Arabic. After presenting sufficient information on these concepts through the examinations, meanings directly and indirectly related to these concepts were explored in the fields of Arabic grammar, rhetoric, and al-tafsīr sciences. Firstly, in Arabic, the concept of politeness is examined within the terms al-ta’addub, at-talattuf, and at-tadarruf; while the concept of face is explored through terms such as al-wajh, māu’l-wajh, siyānetu’l-wajh, and irāqatu’l-wajh. The rhetorical style of al-istifhām, its references, and its implications in the Quran are addressed. The study then discusses the Quran’s statements regarding the preservation of politeness and face. Finally, the rhetorical styles of al-istifhām mentioned above in the Quran are interpreted in terms of politeness strategies and the concept of face. A literature review was conducted, and a number of academic studies were identified. However, some of these studies have focused on the analysis of politeness theory and face in political discourse and intercultural translation activities. In Arabic, it has been observed in literary works, grammatical contexts, the general scope of the Quran, and specifically in Surah al-Kahf. However, no studies addressing the nuances of discourse types such as commands, exclamations, and prohibitions in terms of politeness have been identified. This study investigates the politeness strategies and face preservation within the rhetorical style of al-istifhām in the Quran. In this respect, the study has a unique identity in the field of science. It is anticipated that this research could serve as a prototype for examining indirect references with a broad usage in the Arabic language within the context of politeness theory. The study concludes that, although politeness and face are concepts discovered and developed by 20th-century linguists, their roots trace back to much earlier times. They were addressed in various contexts in early Arabic linguistic studies and al-tafsīr. It is particularly understood that contemporary linguistic perspectives have enriched the meaning of the face concept. The Quran recommends executing the mission of prophethood with kind speech (al-qawl al-layyin) to protect the face of the addressees. It is observed that the Quran uses rhetorical styles of al-istifhām not just for asking questions but more for commands, encouragement, prohibition, and suggesting, thereby protecting the negative face of the addressees.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language Rhetoric, Qur, Politeness, Strategies of Politeness, al-Istifhām, al-Wajch (Face).

نظرية التأدب في اللغة العربية: تحليل الحوارات في القرآن في سياق أسلوب الاستفهام

Öz

مع تطور علم اللغة في الغرب وتفرعه إلى مجالات متنوعة، ظهرت بعض المفاهيم الجديدة. خاصة بعد دخول علم البراغماتية إلى مجال اللغويات، أصبحت النظرة المركزية على التواصل هي السائدة. من أجل تنفيذ التواصل بشكل سلس، تم تطوير مفهومي "التأدب" و"الوجه" لأول مرة بواسطة براون وليفنسون وتم تضمينهما في مصطلحات اللغويات. نظرية التأدب هي مفهوم مبني على مفهوم الوجه الذي استخدمه جوفمان في علم الاجتماع. تنبع نقطة انطلاق مفهوم الوجه ونظرية التأدب من هدف الحفاظ على استمرارية التواصل بسلاسة وإتمامه. يميز جوفمان بين الوجه الإيجابي الذي يرمز إلى رغبة الفرد في الحصول على الموافقة والقبول، والوجه السلبي الذي يرمز إلى الحاجة لعدم الإزعاج واحترام استقلالية الشخص. مع تطور نظرية التأدب في علم اللغة، تم تحديد أربع استراتيجيات للباقية يمكن تطبيقها أثناء التواصل: المباشرة، الإيجابية، السلبية وغير المباشرة، مع تحديد أشكال الخطاب الخاصة بكل استراتيجية.
هدف الدراسة هو تحديد مكانة مفاهيم الوجه، نظرية التأدب، واستراتيجياتها في علوم اللغة العربية، وكذلك فهم استراتيجيات التأدب ومكانة الوجه في أساليب الاستفهام في القرآن. تم اختيار أساليب الاستفهام في الحوارات البشرية التي توجد في القرآن كمنطقة تطبيق. تم اختيار هذه الأساليب من تعبيرات تُستخدم كأفعال كلام غير مباشرة مثل التحفيز، الطلب، والتفكير، بدلاً من الاستفهام المباشر. استخدمت الدراسة منهج البحث النوعي لجمع البيانات المتعلقة بالموضوع من الدراسات اللغوية الحديثة ومن المصادر الكلاسيكية للغة العربية وتحليلها وتلخيصها. في هذا الصدد، تم البحث بدقة في نظرية التأدب، مفهوم الوجه، واستراتيجيات التأدب من مصادر حديثة بالإنجليزية والتركية والعربية.
بعد تقديم معلومات كافية حول هذه المفاهيم من خلال الدراسات، تم البحث في المعاني المرتبطة بشكل مباشر وغير مباشر بهذه المفاهيم في مجالات النحو العربي، البلاغة، وعلم التفسير. تم فحص مفهوم التأدب في اللغة العربية ضمن مصطلحات التأنّي، التلطف، والتضرع، في حين تم استكشاف مفهوم الوجه من خلال مصطلحات مثل الوجه، الماعول الوجه، صيانة الوجه، وعراقة الوجه. تمت مناقشة أسلوب الاستفهام في اللغة العربية، والإشارات، ودلالات أسلوب الاستفهام في القرآن. بعد ذلك، تم التطرق إلى تصريحات القرآن بشأن الحفاظ على التأدب وحماية الوجه. أخيرًا، تم تفسير أساليب الاستفهام المذكورة في القرآن من حيث استراتيجيات التأدب ومفهوم الوجه.
تم إجراء مراجعة للأدبيات المتعلقة بالموضوع، وتم تحديد عدد من الدراسات الأكاديمية. ومع ذلك، تبين أن بعض هذه الدراسات قد ركزت على تحليل نظرية التأدب ومفهوم الوجه في الخطاب السياسي وأنشطة الترجمة بين الثقافات. في اللغة العربية، تم البحث في الأدب، والسياقات النحوية، وفي القرآن بشكل عام، وبشكل خاص في سورة الكهف. ومع ذلك، لم يتم تحديد أي دراسة تتناول بُعد التأدب في أنواع الخطاب مثل الأمر، التعجب، والنهي. في هذه الدراسة، تم بحث استراتيجيات التأدب وحماية الوجه في أسلوب الاستفهام في القرآن. في هذا الصدد، تمتلك الدراسة هوية فريدة في مجال العلم. يُتوقع أن تكون هذه الدراسة نموذجًا لفحص الإشارات غير المباشرة ذات الاستخدام الواسع في اللغة العربية ضمن سياق نظرية التأدب. توصلت الدراسة إلى أن مفهوم التأدب والوجه، رغم أنهما تم اكتشافهما وتطويرهما من قبل علماء اللغويات في القرن العشرين، فإن جذورهما تعود إلى أوقات أبعد. وقد تم تناولها في دراسات اللغة العربية المبكرة وفي علم التفسير في سياقات مختلفة. خصوصًا، تم فهم أن مفهوم الوجه قد تم تحميله بمعانٍ تتوافق مع وجهة النظر اللغوية المعاصرة. وقد لوحظ أن القرآن يوصي بتنفيذ رسالة النبوة بلين القول (قَوْلٌ لَيِّنٌ) لحماية وجه المتلقين. كما يُلاحظ أن القرآن يستخدم أسلوب الاستفهام ليس فقط لطرح الأسئلة، ولكن أيضًا لأغراض مثل الأمر، والتحفيز، والمنع، والتفكير، مما يحمي الوجه السلبي للمتلقين.

Anahtar Kelimeler

اللغة العربية وبلاغتها, الوجه, الاستفهام, التأدب, استراتيجيات التأدب

Kaynakça

• Abdunnâsır, Menal Muhammed. “Zâhiratu’t-Teeddubi’l-Lugavî fi’l-Kurâni’l-Kerîm”. el-Mecelletu’l-’İlmiyye li-Kulliyyeti’l-Âdâb 28 (ts.), 142-181.
• Abdurrahman, Tâhâ. el-Lisân ve’l-Mîzân ev et-Tekevsuri’l-’Aklî. Mağrib: el-Merkezu’s-Sekâfi’l-’Arabî, 4. Basım, 2016.
• Akçakoca, Yusuf. Arap Dili Sözdiziminin Anlambilim Boyutu –Cümle Ögeleri, Kurgusu ve Anlam. Kayseri: Kimlik Yayınları, 2019.
• ‘Askerî, Ebû Hilâl. el-Vücûh ve’n-Nezâir. thk. Muhammed Osman. Kahire: Mektebetü’s-Sekâfeti’d-Dînî, 2007.
• ‘Askerî, Ebû Hilâl. Kitâbu’s-Sinâ‘ateyn -el-Kitâbetu ve’ş-Şi‘r-. thk. Ali Muhammed el-Bicâvî-Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahîm. Kahire: Dâru’l-Fikru’l-’Arabî, 2. Basım, 1971.
• Asutay, Muhammet Mücahit. Arap Anlambilimi ve Arap Anlambiliminin El-Hasâ’is’teki Temelleri. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2013.
• Aydın, Bünyamin. Arap Dilinde Lafız-Mana İlişkisi -İşlevsel Anlam-Cümle Anlamı İlişkisi Üzerine Bir İnceleme-. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2018.
• Bâhilî, Muhammed b. Hâzim. Dîvânu’l-Bâhilî. çev. Muhammed Hayru’l-Bikâ’î. Dımaşk: Dâr Kuteybe, 1981.
• Beydâvî, Nâsıru’d-Dîn Ebû Saîd Abdillâh. Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Teʾvîl. thk. Muhammed Subhî Hasen Hallâk-Muhammed Ahmed el-Etraş. 3 Cilt. Beyrut: Beyrut: Dâru’r-Reşîd-Muʾessesetu’l-Îmân, 2000.
• Brown, Penelope-Levinson, Stephen C. Politeness: Some Universals in Language Usage. ed. John J. Gumperz. Cambridge: Cambridge University Press, 1988.
• Buhturî, Ebu ’Ubâde’l-Velîd b. ’Ubeyd. el-Hamâsetu li’l-Buhturî. thk. Muhammed İbrahim Huvver-Ahmed Muhammed ’Ubeyd. Ebu Zabî: Hey’etu Ebu Zabî, 2008.
• Bulut, Ali. Belâgat-i Müyessera -Meânî Beyân Bedî’-. İstanbul: İFAV Yayınları, 2015.
• Cürcânî, Abdulkâhir b. Abdurrahman. Dercu’d-durer fî tefsiri’l-âyi ve’s-süver. thk. Tal’at Salâh el-Ferhân-Muhammed Edip Şekûr. 2 Cilt. Ammân: Dâru’l-Fikr, 2009.
• Cürcânî, Ali b. Muhammed es-Seyyid eş-Şerîf. Kitabu’t-Ta‘rîfât. thk. İbrahim el-Ebyârî. Mısır: Dâru’r-Reyyân li’n-Neşr, 1982.
• Cürcânî, Ebû Bekr Abdulkāhir b. Abdirrahmân b. Muhammed. Delâilu’l-i‘câz. thk. Mahmûd Muhammed Şakir. Kahire: Mektebetu’l-Hancî, 2004.
• Cürcânî, Ebu’l-Hasen Alî b. Abdilazîz el-Kâdî. el-Vesâtatu beyne’l-mütenebbî ve husûmihi. thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim-Ali Muhammed el-Bicâvî. Matba’at-u ’Îsâ el-Bâbî el-Halebî ve Şurekâhu, ts.
• Düsûkî, Muhammed b. ‘Arefe. Hâşiyetu’d-Düsûkî ‘alâ Muhtasaris-Sa‘d. thk. Abdulhamîd Hindâvî. 4 Cilt. Beyrut: el-Mektebetu’l-Asriyye, ts.
• Ebu’l-’Abbâs, Ahmed b. Abdilmümin b. Mûsâ. Şerh-u Makâmâti’l-Harîrî. thk. İbrahim Şemseddin. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-’İlmiyye, 1998.
• Ebu’l-’Alâ el-Ma’arrî, Ahmed b. Abdullah b. Süleyman. Şerh-u Dîvân-i Ebi’t-Tayyibi’l-Mütenebbî. thk. Abdulmecid Diyâb. 4 Cilt. Kahire: Daru’l-Me’ârif, 2. Basım, 1992.
• Ebu’l-Hasen er-Rummânî, Alî b. ’Îsâ b. Alî b. Abdillah. en-Nuket fî i’câzi’l-kur’ân. thk. Muhammed Halefullah-Muhammed Zağlûl Selâm. Mısır: Dâru’l-Me’ârif, 1976.
• Ebü’l-Hasan, Ali b. Faddâl b. Ali et-Temimi el-Mücaşi’î. en-Nuket fi’l-Kur’âni’l-Kerim. thk. Abdullah Abdulkadir et-Tavîl. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-’İlmiyye, 2007.
• Gündüzöz, Soner. “Arapçada Kültür-Dil İlişkisi: Arapça’nın Yapılanması Ve Algılanmasında Etkili Öğeler”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 5/3 (2005), 215-229.
• Hassân, Temmâm. el’Luğâtu’l- ‘Arabiyye: Me‘nâhâ ve Mebnâhâ. el-Mağrib: Dâru’s-Sekâfe, 1994.
• Havârizmî, Muhammed b. el-’Abbâs. el-Emsâlu’l-Müvellede. Ebu Zabî: el-Mecma’u’s-Sekâfî, 2003.
• Hirik, Seçil. “Soru Tümceleri Üzerinden Nezaket Stratejisi Kurma”. Karadeniz Araştırmaları 19/76 (2022), 1143-1178. https://doi.org/10.56694/karadearas.1220640
• Holmes, J. “Politeness Strategies as Linguistic Variables”. Concise Encyclopedia of Pragmatics. ed. Jacob L. Mey. 711-723. Oxford: Elsevier, 2009.
• Holtgraves, Thomas. Language as Social Action: Social Psychology and Language Use. Mahwah: Lawrence Erlbaum Associates, 2002.
• Irmak, Mustafa. Haber ve İnşa Klasik Dilbiliminde Bildirim ve Talep İfadeleri. İstanbul: İSAM Yayınları, 2017.
• İbn Abdirabbih, Ahmed b. Muhammed el-Endelûsî. el-‘İkdu’l-Ferîd. thk. Müfîd Muhammed Kumeyha. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-’İlmiyye, 1983.
• İbn Âdil, Ebû Hafs Amr b. Ali. el-Lübâb fî ‘Ulûmi’l-Kitâb. thk. ‘Âdil Ahmed Abdulmevcûd-Ali Muhammed Mu‘avved. 20 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-’İlmiyye, 1998.
• İbn Haleveyh, Ebu Abdillah el-Hüseyin b. Ahmed. el-Hucceh fî’l-kıraati’s-sebʿ. thk. Abdü’l-ʿÂli Sâlim Mükrim. Beyrut: Dâru’ş-Şurûk, 1979.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ’ ’İmâduddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer. Tefsîru’l-Kur’âni’l-‘Azîm. thk. Sâmi b. Muhammed Selâme. 8 Cilt. Riyâd: Dâru Tayyibe li’n-Neşri ve’t-Tevzî‘, 2. Basım, 1999.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Muslim. ’Uyûnu’l-Ehbâr. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-’İlmiyye, 1925.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Muslim. Tefsîr-u Garîbi’l-Kur’ân. thk. es-Seyyid Ahmed Sakr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-’İlmiyye, 1978.
• İbn Manzûr. Lisânu’l-ʿArab. thk. ʿAbdullâh ʿAliyyu’l-Kebîr vd. 6 Cilt. Kahire: Dâru’l-Meʿârif, 1984.
• İbn Sinân el-Hafâcî, Ebû Muhammed Abdullāh b. Muhammed b. Saîd el-Hafâcî el-Halebî. Sirru’l-Fesâha. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1982.
• İbn Vehb, Ebu’l-Huseyn İshâk b. İbrâhîm b. İsmaîl el-Kâtib. el-Burhân fî Vucûhi’l-Beyân. thk. Hafnî Muhammed Şeref. Kahire: Mektebetu’ş-Şebâb, 1969.
• İbnu’ş-Şecerî, Hibetullah b. ‘Ali b. Muhammed b. Hamza el-Hasenî el-‘Alevî. Emâlî İbni’ş-Şecerî. thk. Mahmûd Muhammed et-Tanâhî. 3 Cilt. Kahire: Mektebetu’l-Hancı, 1992.
• İmer, Kâmile vd. Dilbilim Sözlüğü. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları, 2011.
• Kansu-Yetkiner, Neslihan. “İncelik Kuramı ve Yüz Olgusu Bağlamında Çeviri Çalışmalarında İşlevsel-Edimbilimsel Eleştiri Yöntemi Uygulaması”. Dilbilim Araştırmaları 19 (2008), 31-50.
• Kasper. “Linguistic Politeness: Current Research Issues”. Journal of Pragmatics 14/2 (1990), 193-218. https://doi.org/doi.org/10.1016/0378-2166(90)90080-W
• Keser, Burcu Meliha. “Nezaket, Nezaket Teorileri ve Türkçede Kullanılan Nezaket Kavramları”. TÜRÜK Uluslararası Dil Edebiyat ve Halk Bilimi Araştırmaları Dergisi 1/15 (2018), 127-138.
• Kirmânî, Şemsuddîn Muhammed b. Yusuf. Tahkîku’l-fevâidi’l-ğıyâsiyye. thk. Ali b. Dehîlullâh b. ‘İciyyân el-‘Ûfî. Medine: Mektebetu’l-‘Ulûmi ve’l-Hikem, 1424.
• Kuşeyrî, Ebü’l-Kâsım Abdulkerîm b. Hevâzin b. Abdilmelik. Letâifü’l-İşârât. thk. Abdullatîf Hasan Abdurrahman. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-’İlmiyye, 2. Basım, 2008.
• Mâturîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd el-. Te’vîlât-u Ehli’s‐Sünnet. thk. Mecdî Bâslûm. 10 Cilt. Beyrut: Dāru’l-Kutubi’lʿİlmiyye, 2005.
• Mekkî b. Ebî Tâlib, Ebû Muhammed b. Hammûs b. Muhammed. el-Hidâye ilâ Bülûği’n-Nihâye. 13 Cilt. Şârika: Câmiatü’ş-Şârika Külliyâtü’d-Dirâsâti’l-Ulyâ ve’l-Bahsi’l-İlmî, 2008.
• Menkûr, Abdulcelîl. ‘İlmu’d-Delâle, -Usûluhu ve Mebâhisuhû fi’t-Turâsi’l-‘Arabî-. Dımaşk: İttihâdu Kuttâbi’l-Arab, 2001.
• Mîsâvî, Halîfe b. el-Hâdî. “Tahlilu’l-Muhâdese fî Dav-i Nazariyyeti’t-Teeddub”. Mecelletu’l-Lisâniyyâti’l-’Arabiyye 13 (2021), 242-248.
• Nahhâs, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed. ’Umdetu’l-Küttâb. thk. Bâsim Abdülvehhab el-Câbî. Beyrut: Dâr İbn Hazm, 2004.
• Nahhâs, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed. Meʿâni’l-Ḳurʾân’il-Kerim. thk. Muhammed Ali es-Sâbûnî. 6 Cilt. Mekke: Merkezü İhyâ-i’t-Turâsi’l-İslamî, 1988.
• Nursî, Said. İşârâtu’l-İ’câz fî Mezânni’l-îcâz. İstanbul: Altınbaşak Neşriyat, ts.
• Onursal Ayırır, İrem. “Türkiye Türkçesinde Kalıp Sözler: Nezaket Kuramı Açısından Edimbilimsel Bir Değerlendirme”. Milli Folklor 16/126 (2020), 86-98.
• Pizziconi, B. “Politeness”. Concise Encyclopedia of Pragmatics. ed. Jacob L. Mey. 706-710. Oxford: Elsevier, 2009.
• Râzî, Ebu Abdillâh Fahruddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn. Tefsîru’l-Fahru’r-Râzi Mefâtîhu’l-Ğayb. 32 Cilt. Lübnan: Dâru’l-Fikr, 1981.
• Râzî, Muhammed b. Ebî Bekr b. Abdilkādir. Muhtârus’-Sıhâh. Beyrut: Mektebetu Lübnân Nâşirûn, 1986.
• Safedî, Salâhuddîn Halîl b. İzziddîn Aybeg. E’yânu’l-’asr ve e’vânu’n-nasr. thk. Mâzin Abdulkadir el-Mubârek. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikri’l-Mu’âsır, 1998.
• Sarıaslan, Kadir. The Translation Processes of Directive Speech Acts within The Scope of Politeness Theory in The Examples of Arthur Miller’s Death of a Salesman and All My Sons. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2021.
• Se’âlibî, Abdülmelik b. Muhammed b. İsmâîl Ebû Mansûr. Simâru’l-Kulûb fi’l-Mudâfi ve’l-Mensûb. thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim. Kahire: Dâru’l-Me’ârif, 1965.
• Searle, John R. Expression And Meaning -Studies In The Theory Of Speech Acts-. Cambridge: Cambridge University Press, 1979.
• Sekkâkî, Ebû Yakub Siraceddin Yusuf b. Ebû Bekr b. Muhammed. Miftâhu’l-‘Ulûm. thk. Nu’aym Zerzûr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2. Basım, 1987.
• Song, Sooho. Politeness and Culture in Second Language Acquisition. New York: Palgrave Macmillan, 2012.
• Srinarawat, Deeyu. “Indirectness as a Politeness Strategy of Thai Speakers”. Broadening the Horizon of Linguistic Politeness. ed. Robin T. Lakoff-Sachiko Ide. 175-193. Amsterdam, Philadelphia: John Benjamins Publishing Company, 2005.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr. Câmiʿu’l-Beyân ʿan Teʾvîli Âyi’l-Kurʾân. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî. 26 Cilt. Kahire: Dâru Hecr, 2001.
• Tîbî, Şerefuddîn el-Huseyn b. Abdillâh. Futûhu’l-Gayb fî’l-Keşfi ’an Kınâ’i’r-Rayb (Hâşiyetu’t-Tîbî ’ala’l-Keşşâf). thk. Muhammed Sultânu’l-’Ulemâ Abdurrahim. el-İmârâtul-’Arabiyyetu’l-Muttehide: Câizet-u Dubeyi’d-Devliyye li’l- Kur’âni’l-Kerîm, 2013.
• ’Ukberî, Ebu’l-Bekâ Muhibuddîn ‘Abdullah b. Hüseyin b. ‘Abdullah. el-Lübâb fî ‘İleli’l-Binâi ve’l-‘İ‘râb. thk. Gazi Muhtar Tuleymât. 2 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1995.
• Vizcaíno, María José García. “Using Oral Corpora in Contrastive Studies of Linguistic Politeness”. ed. Eileen Fitzpatrick. Corpus Linguistics Beyond the Word: Corpus Research from Phrase to Discourse 60 (2007), 117-142. https://doi.org/doi.org/10.1163/9789401203845_009
• Watts, Rıchard J . Politeness. Cambridge: Cambridge University Press, 2003.
• Yaman, Hanife. “Türkçe Deyimlerde Nezaket İfadeleri”. Gazi Türkiyat 31 (2023), 131-151. https://doi.org/10.34189/gtd.33.007
• Yazcî, İbrahim. Nec’atu’r-Râid ve Şir’atu’l-Vârid fi’l-Müterâdifi ve’l-Mütevârid. 2 Cilt. Mektebet-u Lübnân, 3. Basım, 1985.
• Yusuf, Abdulkerim Mahmûd. Üslûbu’l-İstifhâm fi’l-Kurâni’l-Kerîm Garaduhû - İ’râbuhû. Dımaşk: Matba’atu’ş-Şâm, 2000.
• Zebîdî, Muhammed b. Muhammed b. ‘Abdurrezzâk el-Hüseynî. Tâcu’l-‘arûs min cevâhiri’l-kâmûs. 40 Cilt. Kuveyt: Matba‘atu’l-Hukûme, 1987.
• Zerkânî, Muhammed Abdülazîm. Menâhilü’l-’İrfân fî ’Ulûmi’l-Kur’ân. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-’Arabî, 1995.
• Zerkeşî, Ebu ‘Abdillah Bedru’d-Dîn Muhammed b. ‘Abdullah b. Bahadır. el-Burhân fî ‘Ulûmi’l-Kur’ân. çev. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim. 4 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’l-Kutubi’l-‘Arabiyye, 1957.