Üniversitelerin Yer Bilimlerine Ait Mühendislik Bölümlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitiminin Güncel Durumu

Yıl 2024, , 296 - 307, 30.08.2024

Burçin Kaymakoğlu , Tuğba Deniz Tombal

https://doi.org/10.5961/higheredusci.1375598

Öz

Bu çalışmada “yer bilimleri” bölümleri olarak kategorize edilen Jeoloji Mühendisliği, Jeofizik Mühendisliği, Cevher Hazırlama Mühendisliği ve Maden Mühendisliği bölümlerindeki İş Sağlığı ve Güvenliği eğitimi incelenmiştir. Ülkemizin önemli sektörlerinden olan yer bilimleri doğası gereği içerdiği riskler nedeniyle uzmanlık, deneyim, bilgi ve sürekli denetim gerektiren iş kollarının başında gelmektedir. Meslek hastalıkları ve iş kazaları ile farklı sektörlere göre daha sıklıkla karşılaşılmasının nedeni emek yoğun bir iş kolu olmasıdır. Bununla beraber, iş sağlığı ve güvenliği (İSG) hususunda halen yeterli ve gerekli farkındalığa ulaşılamaması ve önem derecesinin olması gereken ölçüde olamaması da meslek hastalıklarının ve kazaların oluşmasında oldukça büyük önem teşkil etmektedir. İş yerlerinde çalışma esnasında fiziksel, kimyasal, psikososyal nedenler gibi güvenliğe ve sağlığa zararlı olabilecek şartlardan çalışanları ve üçüncü kişileri korumak için yürütülen metodik ve bilimsel yönü olan çalışmalar bütünü olan İSG, programın başlangıcından bu yana gelişme göstermektedir. İSG ülkemizde son yıllarda giderek önem kazanmış olsa da, hala İSG eğitiminde eksiklikler bulunmaktadır. İSG alanında nitelikli insan kaynağına olan talep 6331 sayılı Kanunun yürürlüğe girmesi ile daha da artma eğilimindedir. Yüksek riskli meslekler grubunda olan Yer Bilimleri Mühendislikleri bölümlerinde İSG bilincinin öğrencilerde doğru bir biçimde şekillenebilmesi için iyi bir eğitim gerekmektedir. Bu araştırmada Türkiye’de 23 üniversitede bulunan Maden Mühendisliği, 1 üniversitede bulunan Cevher Hazırlama Mühendisliği, 33 üniversitede bulunan Jeoloji Mühendisliği ve 12 üniversitede bulunan Jeofizik Mühendisliği bölümlerinin müfredatları incelenerek İSG derslerinin mevcut durumu incelenmiştir. Elde edilen verilere dayanarak İSG eğitiminin iyileştirilmesi için çözümler önerilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Jeoloji Mühendisliği Bölümü, Jeofizik Mühendisliği Bölümü, Cevher Hazırlama Mühendisliği Bölümü, Maden Mühendisliği Bölümü, İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimi

Current Status of Occupational Health and Safety Education in Engineering Departments of Earth Sciences at Universities

Öz

In this study, Occupational Health and Safety (OHS) education in Geological Engineering, Geophysical Engineering, Mineral Processing Engineering and Mining Engineering departments, which are categorised as “earth sciences” departments, is examined. Earth sciences, which is one of the significant industries of our country, is one of the leading business lines that require expertise, experience, knowledge and constant surveillance due to the risks it contains by its nature. The reason why occupational diseases and work accidents are encountered more frequently than in other sectors is that it is a labour-intensive line of work. In adjunct to this, the truth that there is still not sufficient and necessary realisation on OHS and that the significance is not at the level it should be is is also of fundamental relevance in occurence of occupational diseases and accidents. OHS, which is a methodical and scientifically orientated set of studies carried out to protect workers and third parties from conditions that may be harmful to safety and health such as physical, chemical and psychosocial reasons during work in workplaces, has been improving since the beginning of the programme. Although OHS has increasingly become more important in our country in the last few years, there are still deficiencies in OHS education. The demand for qualified human resources in the field of OHS has a tendency to rise further with the entry into force of Law No. 6331. In Earth Sciences Engineering departments, which are in the category of high-risk occupations, a good education is required in order to shape OHS awareness in students in the right way. In this work, the present situation of OHS courses was investigated by analysing the curricula of Mining Engineering in 23 universities, Mineral Processing Engineering in 1 university, Geological Engineering in 33 universities and Geophysical Engineering in 12 universities in Turkey. On the basis of the data acquired, solution suggestions for the improvement of OHS education are presented.

Anahtar Kelimeler

Geological Engineering Department, Geophysical Engineering Department, Mineral Processing Engineering Department, Mining Engineering Department, Occupational Health and Safety Education

Kaynakça

• Adana Alparslan Türkeş Bilim ve Teknoloji Üniversitesi. (2023). Maden Mühendisliği Bölümü Lisans Ders İçerikleri. [online], https:// maden.atu.edu.tr/PagesTR/detay.aspx?pageId=20, [Ziyaret Tarihi: 06.10.2023].
• Afyon Kocatepe Üniversitesi. (2023). Jeoloji Mühendisliği Lisans Ders İçerikleri. [online], https://jeoloji.aku.edu.tr/wp-content/uploads/ sites/113/2021/12/Bolum-Mufredati.pdf, [Ziyaret Tarihi: 06.10.2023].
• Afyon Kocatepe Üniversitesi. (2023). Maden Mühendisliği Bölümü Lisans Ders İçerikleri. [online], https://obs.aku.edu.tr/oibs/bologna/ start.aspx?gkm=07913880038808377983111 53332433303 34456229235485378053222431120, [Ziyaret Tarihi: 06.10.2023].
• Akdeniz Üniversitesi. (2023). Jeoloji Mühendisliği Lisans Ders İçerikleri. [online], https://jeoloji.akdeniz.edu.tr/tr/lisans-5803, [Ziyaret Tarihi: 06.10.2023].
• Akkaya, G. (2007). Avrupa Birliği ve Türk Mevzuatı Açısından Sağlık Kuruluşlarında İş Sağlığı, İş Güvenliği, Meslek Hastalıkları ve Bir Araştırma, Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İşletme Anabilim Dalı, İnsan Kaynakları Yönetimi Bilim Dalı, İstanbul.
• Aksaray Üniversitesi. (2023). Jeoloji Mühendisliği Lisans Ders İçerikleri. [online], https://obs.aksaray.edu.tr/oibs/bologna/index.aspx- ?lang=tr&curOp=showPac&curUnit=02&curSunit=203#, [Ziyaret Tarihi: 06.10.2023].
• Aksaray Üniversitesi. (2023). Maden Mühendisliği Bölümü Lisans Ders İçerikleri. [online], https://obs.aksaray.edu.tr/oibs/bologna/start. aspx?gkm=094832200311013222 834460377563440438912331 3836582389203333637840, [Ziyaret Tarihi: 06.10.2023].
• Aktay, N. (2014). İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitiminin İş Güvenliği Kültürüne Etkisi, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri Anabilim Dalı, İstanbul.
• Ankara Üniversitesi. (2023). Jeofizik Mühendisliği Lisans Ders İçerikleri. [online], http://geop.eng.ankara.edu.tr/wp-content/uploads/ sites/286/2021/01/20-21_JFM_LisansEgitimProgrami_Turkce. pdf, [Ziyaret Tarihi: 06.10.2023].
• Ankara Üniversitesi. (2023). Jeoloji Mühendisliği Lisans Ders İçerikleri. [online], http://geol.eng.ankara.edu.tr/lisans-dersleri/, [Ziyaret Tarihi: 06.10.2023].
• Arezes, P. M., Swuste, P. (2012). Occupational Health and Safety post-graduation courses in Europe:A general overview. Safety Science, 50, 433-442.
• Balıkesir Üniversitesi. (2023). Jeoloji Mühendisliği Lisans Ders İçerikleri. [online], https://www.balikesir.edu.tr/upload/202210101443/ files/22_23_mufredat.pdf, [Ziyaret Tarihi: 06.10.2023].
• Batman Üniversitesi. (2023). Jeoloji Mühendisliği Lisans Ders İçerikleri. [online], https://obs.batman.edu.tr/oibs/bologna/index.aspx- ?lang=tr&curOp=showPac&curUnit=02&curSunit=18#, [Ziyaret Tarihi: 06.10.2023].
• Birgören, B., Yılmaz, F., 2016, Mühendislik Fakülteleri Bölüm Müfredatlarının İş Sağlığı ve Güvenliği (İSG) Dersi Açısından İncelenmesi, 8. İş Sağlığı ve Güvenliği Konferansı, 157-159.
• Bodur, S., Filiz, E., Durduran, Y., Durduran S. S. (2011). Mühendis ve tekniker adayları iş sağlığı ve güvenliğinden ne kadar haberdar?. Harita Teknolojileri Elektronik Dergisi, 3, 3, 9-15.
• Ceylan, H. (2012). Türkiye’deki İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimi Sorunlar ve Çözüm Önerileri. Electronic Journal of Vocational Colleges, 94- 104.
• Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi. (2023). Jeofizik Mühendisliği Lisans Ders İçerikleri. [online], https://cdn.comu.edu. tr/cms/muhendislik.jeofizik/files/20-muhendislik-fakultesi- jeofizik-muhendisligi-bolumu.pdf, [Ziyaret Tarihi: 06.10.2023].
• Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi. (2023). Jeoloji Mühendisliği Lisans Ders İçerikleri. [online], https://ubys.comu.edu.tr/AIS/OutcomeBasedLearning/ Home/Index?id=gkQ2xF8dcOOwTDOr5r- VIew!xGGx!!xGGx!&culture=tr-TR# , [Ziyaret Tarihi: 06.10.2023].
• Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi. (2023). Maden Mühendisliği Bölümü Lisans Ders İçerikleri. [online], http://maden.muhendislik. comu.edu.tr/egitim/lisans-programi.html, [Ziyaret Tarihi: 06.10.2023].
• Çıtak, R. (2018). Cevher ve Kömür Hazırlama Tesislerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Açısından Çalışma Standartlarının Belirlenmesi, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Maden Mühendisliği Anabilim Dalı, Maden Mühendisliği Programı, İstanbul.
• Çukurova Üniversitesi. (2023). Jeoloji Mühendisliği Lisans Ders İçerikleri. [online], https://jeoloji.cu.edu.tr/storage/Duyurular/ 2223dp8yy.pdf, [Ziyaret Tarihi: 06.10.2023].
• Çukurova Üniversitesi. (2023). Maden Mühendisliği Bölümü Lisans Ders İçerikleri. [online], http://maden.cu.edu.tr/Tr/detay.aspx- ?pageId=1534, [Ziyaret Tarihi: 06.10.2023]. Denek, H., 2019, Madencilik Faaliyetlerinde ve Yeraltı Uygulamalarında İSG, [online], http://app.csgb.gov.tr/isggm/oshaturkey/sunumlar/ 61.pdf, [Ziyaret Tarihi: 05.07.2019].
• Dicle Üniversitesi. (2023). Maden Mühendisliği Bölümü Lisans Ders İçerikleri. [online], http://obs.dicle.edu.tr/oibs/bologna/start.aspx? gkm=06673110035505389123111 535540344043668422923 3291389203667234480, [Ziyaret Tarihi: 06.10.2023].
• Doğan, B., Yalçınkaya, C., Balcı, M. G. (2017). Türkiye’de Mühendislik Fakültelerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimi. Mühendislik ve Makina, 58, 685, 1-15.
• Dokuz Eylül Üniversitesi. (2023). Jeofizik Mühendisliği Lisans Ders İçerikleri. [online], https://jeofizik.deu.edu.tr/wp-content/uploads/ 2022/05/jeofizik_muh_ogretim_plani-2022-04-06.pdf, [Ziyaret Tarihi: 06.10.2023].
• Dokuz Eylül Üniversitesi. (2023). Jeoloji Mühendisliği Lisans Ders İçerikleri. [online], https://jeoloji.deu.edu.tr/wp-content/uploads/ 2021/11/Guncel-Ogretim-Plani-Jeoloji.pdf, [Ziyaret Tarihi: 06.10.2023].
• Dokuz Eylül Üniversitesi. (2023). Maden Mühendisliği Bölümü Lisans Ders İçerikleri. [online], http://debis.deu.edu.tr/ders-katalog/ 2014-2015/tr/bolum_1201_tr.html, [Ziyaret Tarihi: 06.10.2023].
• Eskişehir Osmangazi Üniversitesi. (2023). Jeoloji Mühendisliği Lisans Ders İçerikleri. [online], https://jeoloji.deu.edu.tr/wp-content/ uploads/2021/11/Guncel-Ogretim-Plani-Jeoloji.pdf, [Ziyaret Tarihi: 06.10.2023].
• Eskişehir Osmangazi Üniversitesi. (2023). Maden Mühendisliği Bölümü Lisans Ders İçerikleri. [online], http://maden.ogu.edu.tr/ Sayfa/Index/21/ders-icerikleri, [Ziyaret Tarihi: 06.10.2023].
• Fırat Üniversitesi. (2023). Jeoloji Mühendisliği Lisans Ders İçerikleri. [online], https://obs.firat.edu.tr/oibs/bologna/index.aspx- ?lang=tr&curOp=showPac&curUnit=1&curSunit=1240#, [Ziyaret Tarihi: 06.10.2023].
• Güler, M. (2011). İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitiminin İş Kazalarının Önlenmesine Etkisi: İETT Örneği, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Endüstri İlişkileri ve İnsan Kaynakları Bilim Dalı, İstanbul.
• Gümüşhane Üniversitesi. (2023). Jeofizik Mühendisliği Lisans Ders İçerikleri. [online], https://jeofizik.gumushane.edu.tr/tr/sayfa/ bologna/ders-listesi/, [Ziyaret Tarihi: 06.10.2023].
• Hacettepe Üniversitesi. (2023). Jeoloji Mühendisliği Lisans Ders İçerikleri. [online], https://bilsis.hacettepe.edu.tr/oibs/bologna/ index.aspx?lang=tr&curOp=showPac&curUnit=310&cur- Sunit=337#, [Ziyaret Tarihi: 06.10.2023
• Hacettepe Üniversitesi. (2023). Maden Mühendisliği Bölümü Lisans Ders İçerikleri. [online], http://akts.hacettepe.edu.tr/ders_listesi. php?prg_ref=PRGRAM_0000000000000000000000119&bir im_kod=338&submenuheader=2&prg_kod=338, [Ziyaret Tarihi: 06.10.2023].
• İlter, B., (2019). Zorunlu İŞ Sağlığı ve Güvenliği Eğitiminin İş Kazalarına Etkisi: İmalat Sektöründe Bir Vaka-Kontrol Çalışması, Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri Anabilim Dalı, İstanbul.
• İnönü Üniversitesi. (2023). Maden Mühendisliği Bölümü Lisans Ders İçerikleri. [online], http://inonu.edu.tr/tr/maden/4014/ menu?m=8462, [Ziyaret Tarihi: 06.10.2023].
• İstanbul Teknik Üniversitesi. (2023). Jeofizik Mühendisliği Lisans Ders İçerikleri. [online], https://www.sis.itu.edu.tr/TR/ogrenci/lisans/ ders-planlari/plan/JEF/202210.html, [Ziyaret Tarihi: 06.10.2023].
• İstanbul Teknik Üniversitesi. (2023). Jeoloji Mühendisliği Lisans Ders İçerikleri. [online], https://www.sis.itu.edu.tr/TR/ogrenci/ lisans/ders-planlari/plan/JEO/20221081.html, [Ziyaret Tarihi: 06.10.2023].
• İstanbul Teknik Üniversitesi. (2023). Maden Mühendisliği Bölümü Lisans Ders İçerikleri. [online], http://www.madenmuh.itu.edu.tr/ egitim/lisans-programi, [Ziyaret Tarihi: 06.10.2023].
• İstanbul Üniversitesi-Cerrahpaşa. (2023). Jeofizik Mühendisliği Lisans Ders İçerikleri. [online], https://cdn.iuc.edu.tr/FileHandler2.ashx- ?f=turkcedersplani.pdf, [Ziyaret Tarihi: 06.10.2023].
• İstanbul Üniversitesi-Cerrahpaşa. (2023). Jeoloji Mühendisliği Lisans Ders İçerikleri. [online], https://cdn.iuc.edu.tr/FileHandler2. ashx?f=2023-2024_lisans_ders_plani_a3.pdf, [Ziyaret Tarihi: 06.10.2023].
• İstanbul Üniversitesi-Cerrahpaşa. (2023). Maden Mühendisliği Bölümü Lisans Ders İçerikleri. [online], https://ebs.istanbulc.edu.tr/home/ dersprogram/?id=1124&yil=2018, [Ziyaret Tarihi: 06.10.2023].
• İş Sağlığı ve Güvenliğinin İyileştirilmesi Projesi (İSGİP). (2019). [online], Maden Sektöründe İş sağlığı Gözetimi Rehberi. http://www.isgip.gov.tr/wp-content/uploads/2018/06/ M A D E N - S E K T % C 3 % 9 6 R % C 3 % 9 C N D E- % C 4 % B 0 % C 5 % 9 ESA% C4%9ELI%C4%9EI-G%C3%96ZET%C4%B0M%C4%B0- REHBER%C4%B0.pdf, [Ziyaret Tarihi: 27.06.2019].
• Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi. (2023). Jeoloji Mühendisliği Lisans Ders İçerikleri. [online], https://obs.ksu.edu.tr/oibs/ bologna/index.aspx?lang=tr&curOp=showPac&curUnit=11&cur- Sunit=1107#, [Ziyaret Tarihi: 06.10.2023].
• Karadeniz Teknik Üniversitesi. (2023). Jeofizik Mühendisliği Lisans Ders İçerikleri. [online], https://katalog.ktu.edu.tr/DersBilgiPaketi/semester. aspx?pid=7&lang=1&sid=20, [Ziyaret Tarihi: 06.10.2023].
• Karadeniz Teknik Üniversitesi. (2023). Jeoloji Mühendisliği Lisans Ders İçerikleri. [online], https://katalog.ktu.edu.tr/DersBilgiPaketi/semester. aspx?pid=5&lang=1&sid=20, [Ziyaret Tarihi: 06.10.2023].
• Karadeniz Teknik Üniversitesi. (2023). Maden Mühendisliği Bölümü Lisans Ders İçerikleri. [online], http://www.ktu.edu.tr/dosyalar/ maden_12e97.pdf, [Ziyaret Tarihi: 06.10.2023].
• Kılkış, İ., Demir, S. (2012). İşverenin İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimi Verme Yükümlülüğü Üzerine Bir İnceleme. Çalışma İlişkileri Dergisi, 3, 1, 23-47.
• Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi. (2023). Jeoloji Mühendisliği Lisans Ders İçerikleri. [online], https://mf.ahievran.edu.tr/en/akademik/jeoloji- muhendisligi/jeoloji-muhendisligi-bolumu#hakkinda, [Ziyaret Tarihi: 06.10.2023].