Türkiye’deki Yükseköğretimde Kadınlar: 100 Yılda Ne Değişti?*

Yıl 2020, Sayı: 1, 45 - 55, 01.04.2020

Aylin Çakıroğlu Çevik Ayşe Gündüz Hoşgör

Öz

Türkiye’de kadınlar üniversiteye girme hakkını 1914 yılında kazandı. Kadınların yükseköğrenim talebi, artan liseler ve kız çocukları için öğretmen yetiştirme okullarının ihtiyaçları zaman içerisinde yükseköğretimde kadın sayısında artışa neden olmuştur. 1923’teki ulus devlet oluşturma sürecinin ardından, ülke genelinde yeni üniversiteler açıldı ve yüksek öğrenimdeki kadın sayısı 22’den %0,73 1914 3 675 986’e %47,5 yükseldi. Bu çerçevede, bu makale kadın öğrencilerin profillerinin son 100 yılda nasıl değiştiğini araştırmayı amaçlamaktadır. Günümüzde üniversiteye kayıtlı öğrencilerin sosyal/ailevi arkaplanı nasıldır? Üniversitenin ilk kadın öğrencileri ile bugünkü üniversiteli kadınlar arasındaki farklılıklar ve/veya benzerlikler nelerdir? Bu sorular, Eurostudent Anketi IV 2011 verisine dayanarak kadın öğrencilerin sosyo-demografik, aile ve eğitim geçmişleri dikkate alınarak ele alınmıştır. Bulgular, Türkiye’nin modernleşme tarihi bağlamında tartışılmaktadır

Anahtar Kelimeler

Kadın, Yükseköğretim, Eurostudent projesi, Türkiye

Women in Higher Education in Turkey: What Has Changed in 100 Years?

Öz

In Turkey, women acquired the right to obtain higher education in 1914. Women’s demand for higher education, the increased number of high schools and the needs of teacher-training schools for girls led to an increase in the number of women in higher education over time. After the nation-building process in 1923, new universities were opened across the country and the number of women in higher education has increased from 22 0.73% in 1914 to 3 675 986 47.5% . Within this framework, this paper aims to explore how female students’ profiles have changed over the last 100 years. What is the social make-up of the female students who enrolled in universities nowadays? What are the differences and/or similarities among women who attended the universities as first women students and those of today? Drawing on the Eurostudent Survey IV 2011 , these questions are elaborated regarding women’s socio-demographic, family and educational backgrounds. Outcomes are discussed within the context of the modernization history of Turkey

Anahtar Kelimeler

Woman, Higher education, Eurostudent project, Turkey

Kaynakça

• Abadan-Unat, N. (1981). Social change and Turkish women. In Nermin Abadan-Unat, D. Kandiyoti, & Kıray M. (Eds.), Women in Turkish Society (pp. 5–31). Leiden: Brill.
• Abadan-Unat, N. (1998). Söylemden protestoya: Türkiye’de kadın hareketlerinin dönüşümü. In A. Hacımirzaoğlu (Ed.), 75. Yılda kadınlar ve erkekler (pp. 323–336). İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yayınları
• Akşit, E. E. (2004). Girls’ education and the paradoxes of modernity and nationalism in the late Ottoman Empire and the early Turkish Republic (Ph. D. Dissertation). Binghamton University, New York.
• Akşit, E. E. (2011). Harem education and heterotopic imagination. Gender and Education, 23(3), 299–311.
• Akşit, E. E. (2012). Kızların sessizliği: Kız enstitülerinin uzun tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Arat, Z. F. (1994). Turkish women and the republican reconstruction of tradition. In F. M. Göçek & S. Balaghi (Eds.), Reconstructing gender in the Middle East: Tradition, identity, and power (pp. 57-78). New York: Colombia University Press.
• Ataünal, A. (1993). Cumhuriyet döneminde yükseköğretimdeki gelişmeler. Ankara: MEB Yayınları.
• Baskın, B. (2007). 2. Meşrutiyet’te eğitim, kadın ve İnas Darülfünunu (İlk Kadın Üniversitesi) (Unpublished Master Thesis). İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Bradley, K. (2000). The incorporation of women into higher education: Paradoxical outcomes. Sociology of Education, 73, 1-18.
• Becker, G., Hubbard, W. H., & Murphy K. M. (2010). Explaining the worldwide boom in higher education of women. Journal of Human Capital, 4(31), 203-241.
• Bourdieu, P., & Passeron J. C. (1977). Reproduction in education, society and culture. London: Sage Publications.
• Bray, M. (1999). The shadow education system: Private tutoring and its implications for planners. Paris: UNESCO.
• Caporal, B. (1982). Kemalizmde ve Kemalizm sonrasında Türk kadını (1919–1970). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Council of Higher Education of Turkey (2019). 2018-2019 Öğretim yılı yükseköğretim istatistikleri. Ankara: Yükseköğretim Kurulu. Retrieved from https://istatistik.yok.gov.tr/
• Çakır, S. (1996). Osmanlı kadın hareketi. İstanbul: Metis Yayınları.
• Çakıroğlu-Çevik, A. (2015). Higher education in Turkey in the context of gender, upward mobility and reproduction of inequalities: A comparative study of the education and engineering faculties (Unpublished Ph. D. Thesis). Middle East Technical University, Ankara.
• Davis, F. (1986). The Ottoman lady: A social history from 1718 to 1918. Westport, Connecticut: Greenwood Press.
• Dulum, S. (2006). Osmanlı Devleti’nde kadının statüsü, eğitimi ve çalışma hayatı (1839–1918) (Unpublished Master Thesis). Osmangazi Üniversitesi, Eskişehir.
• Ergün, M. (1996). İkinci Meşrutiyet Devrinde eğitim hareketleri (1908-1914). Ankara: Ocak Yayınları.
• Gök, F. (1997). Ortaöğretimde özelleştirme. In Dünyada ve Türkiye’de kamu girişimciliğinin geçmişi, bugünü ve geleceği. İstanbul: TMMOB.
• Gök, F. (2005). Üniversiteye girişte umut pazarı: Özel dershaneler. Eğitim, Bilim ve Toplum, 3(11), 102-109.
• Göle, N. (2004). Modern mahrem: Medeniyet ve örtünme. İstanbul: Metis Yayınları.
• Gümüşoğlu, F. (2013). Ders kitaplarında toplumsal cinsiyet. İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Gündüz-Hoşgör, A. (1996). Development and women’s employment status: Evidence from the Turkish Republic 1923-1990
• (Unpublished Ph. D. Thesis). Ontario, Canada: The University of Western Ontario.
• Güvenç, B. (1998). History of Turkish education. Ankara: TED.
• Jayawardena, K. (1986). Feminism and nationalism in the Third World. New Delhi: Kali for Women; London: Zed Books; Totowa, N. J.: U. S. Distributor, Biblio Distribution Center.
• Kandiyoti, D. (1991a). End of empire: Islam, nationalism, and women in Turkey. In D. Kandiyoti (Ed.), Women, Islam and the state (pp. 22–47). Philadelphia: Temple University Press.
• Kandiyoti, D. (1991b). Introduction. In D. Kandiyoti (Ed.), Women, Islam and the state (pp. 1–21). Philadelphia: Temple University Press.
• Karen, D. (2002). Changes in access to higher education in the United States: 1980-1992. Sociology of Education, 191-210.
• Kazamias, A. (1966). Education and the quest for modernity in Turkey. Allen and Unwin: The University of Chicago Press.
• King, E. M., & Hill M. A. (1993). Women’s education in developing countries: Barriers, benefits, and policies. Baltimore and London: The Johns Hopkins University Press.
• Ministry of National Ecutation of Turkey (2012). Milli Eğitim Bakanlığı faaliyet raporu 2011. Ankara: Strateji Geliştirme Bakanlığı. Retrieved from http://www.sp.gov.tr/upload/ xSPRapor/files/W7IjA+Milli_Egitim_Bakanligi_2011_yili_ faaliyet_raporu.pdf
• Orr, D., Gwosc C., & Netz N. (2011). Social and economic conditions of student life in Europe, synopsis of indicators. Final Report. Eurostudent IV 2008-2011. Bielefeld: W. Bertelsmann Verlag. Retrieved from http://www.eurostudent.eu/download_files/ documents/EIV_Synopsis_of_Indicators.pdf
• Özsoy, S. (2002). Yükseköğretimde hakkaniyet ve eşitlik sorunsalı: Türkiye’deki finansal yapıyla ilgili bir çözümleme (Unpublished Ph. D. dissertation). Ankara University, Ankara.
• Rankin, B. H., & Aytaç I. A. (2006). Gender inequality in schooling: The case of Turkey. Sociology of Education, 79, 25–43.
• Sancar, S. (2012). Türk modernleşmesinin cinsiyeti: Erkekler devlet, kadınlar aile kurar. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Stromquist, N. P. (1989). Determinants of educational participation and achievement of women in the Third World: A review of the evidence and a theoretical critique. Review of Educational Research, 59(2), 143–183.
• Tekeli, Ş. (1985). Türkiye’de feminist ideolojinin anlamı ve sınırları üzerine. Yapıt-Toplumsal Araştırmalar Dergisi, 9, 48–66.
• Tekeli, Ş. (1997). Türkiye aydınlanması kadınlara nasıl baktı? Türkiye’de aydınlanma hareketi, dünü, bugünü, sorunları, 25- 26 Nisan 1997, Server Tanilli’ye Saygı Sempozyumu (pp.171– 181). İstanbul: Adam Yayınları.
• Tekeli, İ., & İlkin S. (1993). Osmanlı İmparatorluğu’nda eğitim ve bilgi üretim sisteminin oluşumu ve dönüşümü. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Toska, Z. (1998). Cumhuriyet’in kadın ideali: Eşiği aşanlar ve aşamayanlar. In A. B. Hacımirzaoğlu (Ed.), 75. Yılda kadınlar ve erkekler (pp. 71–88). İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• Treiman, D. J. (1970). Industrialization and social stratification. Sociological Inquiry, 40(2), 207–234.
• Turkish Statistical Institute (2012). Statistical indicators 1923- 2011. Ankara: Türkiye İstatistik Kurumu.
• Turkish Statistical Institute (2013). Women in statistics 2012. Ankara: Türkiye İstatistik Kurumu.