Üniversite Özerkliği: Mali, Akademik ve Yönetsel Açıdan Yaklaşım

Yıl 2013, Sayı: 2, 97 - 107, 01.08.2013

Ali Rıza Erdem

Öz

Özerklik kavramı, genellikle kurumsal düzeyde ele alınan bir kavramdır. Kelime anlamı olarak özerklik “bir topluluğun, bir kuruluşun ayrı bir yasaya bağlı olarak kendini yönetme hakkı”dır. Özerklik, akademik dünyada çok fazla tartışılan ve konuşulan, üzerinde tam bir uzlaşmanın sağlanamadığı ve herkesin kendisine göre yorumladığı bir kavram olmuştur. Üniversitelerin üstlendikleri görevleri en iyi bir biçimde yerine getirebilmeleri için mutlaka özerk bir yapıya sahip olmaları gerekmektedir. Üniversite özerkliği, mali, akademik ve yönetsel olmak üzere üç özerkliğin bir arada olması ve bu bir aradalığın uyumlu bir şekilde sürdürülmesine bağlıdır. Günümüzde tamamen özerk üniversite yoktur; özerkliğin derecesi bağıl özerklik vardır. Mali özerklik, bir kamu tüzel kişisinin kendi kaynaklarından serbestçe yararlanarak kendi harcamalarını yönetmesi durumudur. Mali özerklik üç boyutludur: kendi bütçesini hazırlama, kendi mali kaynaklarını oluşturma ve kendi mali kaynaklarını kullanma. Dünyanın herhangi bir ülkesinde tam anlamıyla “mali özerkliğe” sahip üniversite bulunmamaktadır. Çünkü üniversiteler yaşamları için gerekli olan parayı kendileri karşılayamamaktadır. “Akademik özerklik”, üniversitede akademik ünvana sahip tüm insanların baskı ve yönlendirme olmaksızın özgürce eğitim ve araştırma yapmaları anlamına gelmektedir. Anayasamıza göre akademik özerkliğin sınırı ulusal savunma, güvenlik ve kamu düzenidir. Dokuzuncu Kalkınma Planı “Yüksek Öğretim İhtisas Komisyonu Raporu” na göre üniversitelerimizde tam anlamıyla bir akademik özerklik gerçekleştirilememiştir. Üniversitelerin yönetsel özerkliği denince, bu kurumların kendi üyelerinin demokratik usulle oluşturdukları organlar eliyle yönetilmesi ve denetlenmesi anlaşılmaktadır. Dokuzuncu Kalkınma Planı “Yüksek Öğretim İhtisas Komisyonu Raporu” na göre yükseköğretim politikalarının “hükümet politikaları” ile yönlendirilmeye çalışılması önemli bir zafiyet olarak karşımıza çıkmaktadır

Anahtar Kelimeler

Üniversite özerkliği, Mali özerklik, Akademik özerklik, Yönetsel özerklik

Autonomy of the University: A Financial, Academic and Administrational Approach

Öz

The concept of “autonomy” is mostly discussed at the institutional level. The term “autonomy” literally refers to “the right of self administration of an institution under its own legal constitution”. It has not only been a subject on which much has been negotiated in the academic world until far and a subject on which has never been reached a full agreement yet but also a subject which has been distinctively interpreted by all sides. To realize their social responsibilities in a best way, universities have to get the opportunity of an autonomous constitution. Moreover, this autonomy essentially depends on the existence of a harmonious financial, academic and administrational system. Today there is no a fully autonomised university but extent of autonomous. For an institution, a financial autonomy is “the state of driving its own expenditures by using freely its own sources”. It is of three dimensions, one of which is preparing its own budget, the other of which is constituting its own financial sources and the last of which is using its own financial sources. Today, in this respect, there is no yet “a fully autonomised university” in the world, because they are not capable of meeting the money which they need for their existence. To all people who have academic titles, “academic autonomy” necessarily refers to a chance of free education and researches free of all kinds of pressure and orientation attempts. According to Turkish constitution, academic freedom is limited to national defense and security & social order. According to a report in the ninth plan of development, released by “High Commission of Academic Education”, there is also not a fully academic autonomy. By the word “Administrational Autonomy” in universities, it is certainly meant that those institutions are driven and inspected by their own democratic organs whose members are necessarily democratically appointed. According to in the ninth plan of development released by “High Commission of Academic Education”, it is regarded as a weak point for government to try to interrupt higher education policies by using certain governmental policies

Anahtar Kelimeler

University autonomy, Financial autonomy, Academic autonomy, Administrational autonomy

Kaynakça

• Anayasası. (Kurucu Mecliste Kabul Tarihi: 18.10.1982; Halkoyuna Sunulmak Üzere Tasarının Resmî Gazete’de İlanı: 20.10.1982-17844; Kanunun Halkoyu ile Kabul Tarihi: 7.11.1982; Halkoyu Sonucunun Yayımlandığı Resmî Gazete Tarihi: 9.11.1982-17863 Mükerrer)
• sayılı Yükseköğretim Kanunu, Kabul Tarihi: 4/11/1981
• Aktan, C. Akademik özerklik. Erişim: 23.03.2008, http://www. canaktan.org/egitim/universite-reform/aka-ozerklik.htm#_ edn5
• Aktan, C. C. & Gencel, U. (2007) Yükseköğretimde akreditasyon. Erişim: 12.04.2008, http://www.canaktan.org/egitim/akredi- tasyon/aktan-akredit.pdf
• Ankara ÜADT YÖK Bildirisi. Erişim: 17.04.2008, http://www. odtuadt.com/sayfalar/calismalarimiz/bildiriler/yokbildirisi.doc
• Arslan, M. (2005). Cumhuriyet dönemi üniversite reformları bağlamında üniversitelerimizde demokratiklik tartışmaları. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 18, 23-49.
• Arslanoğlu, R.A (2002). Küreselleşme ve üniversite. Uludağ Üniversitesi İktisadi ve idari Bilimler Fakültesi Dergisi, 21(1), 1-12.
• Altbach, P.G. (2001). Academic freedom:International realities and challenges, Higher Education, 41(1-2), 205-219.
• Balcı, A. (2007). Sosyal bilimlerde araştırma: Yöntem teknik ve ilkeler, Ankara: PEGEMA Yayıncılık, 6. Baskı
• Balyer, A. (2011) Akademik özgürlük: Türkiye’deki akademisyenlerin algıları, Eğitim ve Bilim, 36 (162), 138-148
• Birtwisle, T. (2004) Academiz freedom and complacency: The possible effects if “good men do nothing”. Education and the Law, 16(4), 203-216.
• Brubacher, J. S. (1980) Akademik özgürlük, Çeviren: A. Ferhan OĞUZKAN, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 13 (1), 163-175
• Bulut, N. (2005) Bilim özgürlüğü: İçeriği ve sınırlandırılması sorunu, AÜEHFD,IX (1-2), 23-39
• Büken, N.Ö. (2006) Türkiye örneğinde akademik dünya ve akademik etik. Hacettepe Tıp Dergisi, 37(3), 164-170.
• çekleştirilebilmesi demektir. Bulut (2005: 39)’a göre bilimsel
• Korkut, H. (2001). Sorgulanan yükseköğretim. Ankara: Nobel Yayınları, Yayın No: 237.
• Kwiek, M. (2002). Yükseköğretimi yeniden düşünürken yeni bir paradigma olarak küreselleşme: Gelecek için göstergeler, (Çeviren: Emrah Akbaş). Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 2(1), 132–154.
• Lee, M.N.N. (2002). Eğitimde küresel eğilimler (Çeviren M. Hilmi Baş). Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 2(1), 155–168.
• Odabaşı, Y. (2006), Değişimin ve dönüşümün aracı olarak girişimci üniversite, Girişimcilik ve Kalkınma Dergisi, 1(1), 87-104.
• Odabaşı, Y. (2007). 21.Yüzyıl’ın üniversite modeli olarak girişimci üniversiteler. C. C. Aktan (Ed.), Değişim Çağında Yükseköğretim Global Trendler-Paradigmal Yönelimler (ss117-133). İzmir: Yaşar Üniversitesi Yayını.
• Ortaş, İ. (2004). Üniversite özerkliği nedir? Üniversite ve Toplum, 4(1), 1-4.
• Özipek, B. B. (2008) Akademik özgürlüğün anlamı ve gerekliliği, Liberal Düşünce Dergisi, 24, 185-195
• Öztürk, S. (2006). Üniversitelerin yapısal ve işlevsel değişiminde üniversite özerkliğinin yeniden tanımlanması veya özerklik kavramı ve üniversite özerkliği, Üniversite ve Toplum, 6(4). Erişim: 07.04.2008, http://www.universite-toplum.org/text. php3?id=287
• Öztürk, S. Özerklik kavramı ve üniversite özerkliği. Erişim: 13.04.2008, html
• Polat, N. (2003). Saydamlık, hesap verme sorumluluğu ve denetimin etkinliği, Sayıştay Dergisi, 49, 65-80.
• Rosovsky, H. (1994). Üniversite: Bir dekan anlatıyor (Çeviren: Süreyya Ersoy). Ankara: Tubitak Yayınları.
• Scott, P. (2002). Küreselleşme ve üniversite: 21. Yüzyılın önündeki meydan okumalar (Çeviren: Seda Çiftçi). Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimler, 2(1),191–208.
• Tural, N.K. (2002). Küreselleşmenin üniversite üzerine etkileri: Çeşitli ülkelerden örnekler, Eğitim Araştırmaları, 6, 99–120.
• Tural, N.K. (2004). Küreselleşme ve üniversiteler (1. Baskı). Ankara: Kök Yayıncılık.
• Vardar, Ö. (2004). Yükseköğretimde kalite değerlendirmesi –II. Erişim: 11.04.2008, http://www2.isikun.edu.tr/personel/ OktemVardar/vardarkalite2.doc
• Wallerstein, I. (1999). Üniversite sisteminin geleceği. Erişim: 02.04.2008, http://www.binghamton.edu/fbc/27-tr.htm
• Yıldırım, R. Üniversite kurumunun dört güncel problemi. Erişim: 03.04.2008, http://www.dicle.edu.tr/dictur/suryayin/khuka/ universitekurumunun.htm
• YÖK. (1992). Üniversite yönetim sistemleri ve özerklik kavramı. Ankara: Yükseköğretim Kurumu Yayını.
• YÖK (2007) Türkiye’nin yükseköğretim stratejisi, Ankara: Yayın No:2007-1.
• verme sorumluluğu). Erişim: 09.04.2008, http://etikturkiye. com/etik/kamu/4ErdoganKesim.pdf