Demografik ve Finansal Boyutlarıyla Türkiye’deki Üniversite ve Bilim Örgütlerinde Doktora Sonrası Araştırma Uygulamaları: Bir Durum Çalışması

Yıl 2022, Cilt: 12 Sayı: 2, 274 - 284, 31.08.2022

Artun Kerem Canaz , Kasım Karakütük

https://doi.org/10.5961/higheredusci.984381

Öz

Bu araştırmanın amacı, Türkiye’deki 11 üniversite ve iki bilim örgütünde yürütülen doktora sonrası araştırmaların demografik ve finansal
özelliklerini, söz konusu üniversite ve bilim örgütlerinin doktora sonrası araştırmaya ilişkin hukuksal metinlerini ve diğer kaynaklarını
inceleyerek ortaya koymaktır. Ayrıca araştırmada, doktora sonrası araştırmanın Türkiye’de başlaması ve gelişimine ilişkin bazı dönüm
noktalarını ortaya koymak amaçlanmıştır. Araştırma durum çalışmasıdır. Amaçlı örnekleme yöntemlerinden ölçüt örnekleme ile
oluşturulan çalışma grubunu, doktora sonrası araştırma yürüttüğü tespit edilen 11 devlet ve vakıf üniversitesi ile Türkiye Bilimler
Akademisi ve Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu oluşturmaktadır. Verilerin toplanmasında belge incelemesi kullanılmıştır.
Bu veriler çalışma grubundaki örgütlerin yetkilileriyle gerçekleştirilmiş telefon görüşmeleri ve e-posta yazışmalarıyla desteklenmiştir. Elde
edilen veriler belge inceleme yöntemi ile çözümlenmiştir. Araştırmanın sonucunda çalışma grubundaki örgütlerde sosyal bilimler, fen
ve doğa bilimleri, mühendislik ve tıbbın çeşitli dallarında araştırmalar yürütülmekte olduğu görülmüştür. Bu örgütlerde doktora sonrası
araştırma etkinlikleri lisansüstü öğretimden bağımsız biçimde ancak onlarla iç içe yürütülmektedir. Doktora sonrası araştırmaların büyük
çoğunluğu fen ve doğa bilimleri ile mühendislik alanlarında yürütülmekte, sosyal bilim alanlarındaki araştırmalar azınlıkta kalmaktadır. Bu
örgütlerde doktora sonrası araştırma yürüten araştırmacılar ağırlıkla erkektir. Araştırmaya konu olan örgütlerde yürütülen araştırmaların,
kalkınma ile bilimsel teknolojik gelişim elde etme amacıyla ve ağırlıklı olarak kamu kaynaklarıyla yürütüldüğü görülmektedir. Doktora
sonrası araştırma etkinliklerinin Türkiye’de giderek daha fazla sayıda üniversitede kendine yer bulacağı öngörülmekte ve bu büyüyen
alanın farklı boyutlarına ilişkin çeşitli bilimsel araştırmaların yürütülmesi gerektiği düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Doktora sonrası araştırma, Bilim insanı eğitimi, Bilimsel ve teknolojik gelişim

Postdoctoral Research Practice from Universities and Science Organizations in Turkey in Terms of Demographic and Financial Aspects: A Case Study

Öz

The aim of this case study was to present financial and demographic features of postdoctoral research of 11 universities and two science
organization in Turkey. Official documents and other available sources of the universities and organizations were used to achieve this. The
study also aimed to underline landmarks in history of posdoctoral research in Turkey. The study group, which was formed using criterion
sampling out of purposive sampling methods, consisted of 11 universities with postdoctoral studies, Turkish Academy of Sciences and The
Scientific and Technological Research Council of Turkey. Data of the study was collected using document analysis, through interviews
and e-mail corresponce with officers of the organizations in the study group. The data was analyzed using document analysis. Results of
the study revealed that various types of postdoctoral researches in various branches of science, social science, engineering and medicine are
conducted in universities and science organizations in the study group. Postdoctoral research is independant from postgraduate education,
yet they are combined. Science and engineering research heavily outnumber social studies. Similarly there are more male researchers in
these organizations. Postdoctoral research is publicly funded and its objective is to obtain scientific and overall development of Turkey.
Supposedly postdoctoral research will become widespread in more Turkish universities. So scientific research on various aspects of this
growing phenomenon should be conducted.

Anahtar Kelimeler

Postdoctoral research, Scientist education, Scientific and technological progress

Kaynakça

• Ankara Üniversitesi. (2020). Ankara Üniversitesi doktora sonrası araştırma programı (DOSAP) uygulama yönergesi. http://dosap.ankara.edu.tr/yonerge/ (10 Temmuz 2020).
• Association of American Medical Colleges. (2017). Compact between postdoctoral appointees and their mentors: A framework for aligning the postdoctoral apointee mentor-mentee realtionship. Washington, DC: Association of American Medical Colleges.
• Atılım Üniversitesi. (2017). Misafir ve doktora sonrası araştırmacılarla ilgili uygulama yönergesi. Erişim adresi: https://www.atilim.edu.tr/files/yonergeler/M%C4%B0SAF%C4%B0R%20VE%20DOKTORA%20SONRASI%20ARA%C5%9ETIRMACILAR%20Y%C3%96NERGES%C4%B0.pdf (11 Ekim 2019).
• Bilkent Üniversitesi. (2020). Araştırma merkezleri. Erişim adresi: https://w3.bilkent.edu.tr/www/arastirma/arastirma-merkezleri/ (27 Haziran 2020).
• Boğaziçi Üniversitesi. (2019a). Doktora sonrası araştırmacılar. Erişim adresi: http://byzantinestudies.boun.edu.tr/?page=38 (4 Aralık 2019).
• Boğaziçi Üniversitesi. (2019b). Bap projeleri çerçevesinde araştırmacı personel ve bursiyer tanımları. Erişim adresi: https://arastirma.boun.edu.tr/sites/arastirma.boun.edu.tr/files/users/bapik/bap_arastirmaci_personel_ve_bursiyer.pdf (5 Şubat 2020).
• Boğaziçi Üniversitesi. (2020). UYGAR merkezleri. Erişim adresi: https://arastirma.boun.edu.tr/tr/uygar-merkezleri (12 Şubat 2020).
• Cantwell, B. (2009). International postdocs: Educational migration and academic production in a global market (Unpublished doctoral dissertation). The University of Arizona, Tucson, USA.
• Cantwell, B. (2011). Transnational mobility and international academic employment: gatekeeping in an academic competition arena. Minerva, 49(4), 425-445. Creswell, J. W. (2015). Nitel araştırma yöntemleri: Beş yaklaşıma göre nitel araştırma ve araştırma deseni. (M. Bütün ve S. B. Demir, Çev. Ed.). (2. Baskı). Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Deutscher Akademischer Austauschdienst (DAAD). (2018). Wissenschaft weltoffen 2019 figures. Retrieved from http://www.wissenschaftweltoffen.de/wwo2019/index_html?lang=en (29 Mart 2020).
• Düzce Üniversitesi. (2016). Düzce Üniversitesi doktora sonrası araştırma programı (DOSAP) uygulama yönergesi. http://www.duzce.edu.tr/4393-sayfa-yonetmelikle (16 Nisan 2020).
• Düzce Üniversitesi. (2019). Üniversitemizin ilk doktora sonrası araştırmacısı çalışmalarını tamamladı. Erişim adresi: https://www.duzce.edu.tr/11555-duyurus-universitemizin-ilk-doktora-sonrasi-arastirmacisi-calismalarini-tamamladi (16 Nisan 2020).
• European University Institute. (2019a). Jean Monnet Fellowships eligibility. Retrieved from https://www.eui.eu/ServicesAndAdmin/AcademicService/Fellowships/JeanMonnetFellowships/Eligibility (1Temmuz 2020).
• European University Institute. (2019b). Max Weber fellows. Retrieved from https://www.eui.eu/ProgrammesAndFellowships/MaxWeberProgramme/People/MaxWeberFellows#former (5 Temmuz 2020).
• European University Institute. (2019c). Policy leader fellowship. Retrieved from https://www.eui.eu/ServicesAndAdmin/AcademicService/Fellowships/Policy-Leaders-Fellowships (3 Haziran 2020).
• Fırat Üniversitesi. (2014). Fırat Üniversitesi doktora sonrası araştırma programı yönergesi. Erişim adresi: http://www.firat.edu.tr/documents/general-documents/doktora-sonrasi-arastirma-programi-yonergesi.pdf (4 Mayıs 2020).
• Gallagher, M. (2013). Postdocs and changing career paths. Postdoctoral career Paths 2.0: The golden triangle of competitive junior ınvestigators, adequate academic systems, and successful careers proceedings of the 7th Forum on the Internationalization of Sciences and Humanities November 15–16, 2013, Berlin.
• Gazi Üniversitesi. (2016). Gazi Üniversitesi doktora sonrası araştırma programı (DOSAP) uygulama yönergesi. Erişim adresi: http://mf-bm.gazi.edu.tr/posts/view/title/doktora-sonrasi-arastirma-programi-%28dosap%29-uygulama-yonergesi-154967 (30 Aralık 2019).
• Gebze Teknoloji Üniversitesi. (2012). Gebze Teknik Üniversitesi doktora sonrası araştırma programı (DOSAP) uygulama yönergesi. Erişim adresi: http://www.gtu.edu.tr/kategori/1758/0/display.aspx?languageId=1 (18 Nisan 2019).
• Humboldt Foundation. (2019). A to z of all programmes. Retrieved from https://www.humboldt-foundation.de/web/programmes.html (29 Kasım 2019).
• Humboldt Foundation. (2020). About the foundation. Retrieved from http://www.humboldt-foundation.de/web/history.html (28 Kasım 2019).
• İnce, M. L., & Korkusuz, F. (2006). Lisansüstü eğitim hedeflerini geliştirmede öğrenci öğretim üyesi etkileşimi: Bir disiplinin farklı üniversitelerde ve farklı disiplinlerin bir üniversitedeki durumu proje raporu. TUBİTAK Projesi, (104K093).
• İstanbul Üniversitesi. (2020). Doktora sonrası araştırmacı projesi (DOSAP). Erişim adresi: https://bap.istanbul.edu.tr/tr/content/proje-turleri/doktora-sonrasi-arastirmaci-projesi-(dosap) (4 Kasım 2019).
• İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi (2021). Proje verilerimiz. https://ubs.ikc.edu.tr/SRP/ProjectApplication/Statistics/StatisticsDashboard) (1 Haziran 2021).
• Jahn, R. (2013). Postdocs – A neglected group in the German academic system. Postdoctoral Career Paths 2.0: The Golden Triangle of Competitive Junior Investigators, Adequate Academic Systems, and Successful Careers Proceedings of the 7th Forum on the Internationalization of Sciences and Humanities November 15–16, 2013, Berlin.
• Jacob, B. A., & Lefgren, L. (2011). The impact of NIH postdoctoral training grants on scientific productivity. Research Policy, 40(6), 864-874.
• Kadir Has Üniversitesi. (2020). Araştırma merkezleri. Erişim adresi: https://khas.edu.tr/tr/arastirma/arastirma-merkezleri (4 Aralık 2020).
• Karasar, N. (2012). Bilimsel araştırma yöntemi. Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Koç Üniversitesi. (2012). Doktora sonrası araştırma görevlisi destek programı prosedürü. Erişim adresi: https://vprd.ku.edu.tr/wp-content/uploads/2017/12/PostDoc_Proseduru_rev13_10082012.pdf (1 Temmuz 2019).
• Koç Üniversitesi. (2019). Araştırma merkezleri. Erişim adresi: https://www.ku.edu.tr/arastirma/arastirma-merkezleri-ve-laboratuvarlar/arastirma-merkezleri/arastirma-merkezleri/ (1 Temmuz 2019).
• Krempkow, R. (2016). Wieviele postdocs gibt es in Deutschland? Drei berechnungs-ansätze und erste ergebnisse. Das Hochschulwesen, 5+6/2016, S. 177-181.
• Li, Q. (2008). Problems and suggestions of postdoctoral fund policies in China (Unpublished doctoral dissertation). Northeastern University, Shenyang, People's Republic of China.
• Miller, J. M. (2012). Postdoctoral appointments: Motivations, markets, and experiences (Unpublished doctoral dissertation). North Carolina, Chapel Hill, USA.
• Moguerou, P. (2005). Doctoral and postdoctoral education in science and engineering: Europe in the international competition. European Journal of Education, 40(4), 367-392.
• Moorhouse, E. A. (2007). Federal research and development expenditures in science and engineering: Implıcations for men and women seeking employment and postdoctoral study (Unpublished doctoral dissertation). The University of Nebraska, Lincoln, Nebraska.
• National Academy of Sciences. (2000). Enhancing the postdoctoral experience for scientists and engineers. Washington, DC: National Academies Press.
• National Academy of Sciences. (2014). The postdoctoral experience revisited. The Washington, DC: National Academies Press.
• National Postdoctoral Association. (2009). National Postdoctoral Association (NPA) core competencies self-assessment checklist. Retrieved from https://cdn.ymaws.com/www.nationalpostdoc.org/resource/resmgr/Docs/competency-checklist.pdf
• National Research Council. (1969) Invisible university: Postdoctoral education in the United States. Report of a study conducted under the auspices of the National Research Council, Washington D.C.
• National Research Council. (1981). Postdoctoral appointments and disappointments. Washington, DC: National Academies Press.
• National Science Foundation (NSF) . (2017). Graduate students, postdoctoral appointees, and doctorate-holding nonfaculty researchers in science, engineering, and health fields, by institutional control: 2017. Retrieved from https://ncsesdata.nsf.gov/gradpostdoc/2017/html/gss17-dt-tab005-1.html (6 Haziran 2019).
• Nerad, M., & Cerny, J. (1999). Postdoctoral patterns, career advancement, and problems. Science, 285(5433), 1533-1535.
• Orta Doğu Teknik Üniversitesi (ODTÜ). (2010). DOSAP ve DSA uygulama yönergeleri. Erişim adresi: http://dosap.metu.edu.tr/yonerge-1 (4 Ekim 2019).
• Orta Doğu Teknik Üniversitesi (ODTÜ). (2018a). Dünden bugüne fen bilimleri enstitüsü. Erişim adresi: http://fbe.metu.edu.tr/tr/tarihce (17 Ekim 2019).
• Orta Doğu Teknik Üniversitesi (ODTÜ). (2018b). Orta Doğu Teknik Üniversitesi bilimsel araştırma projeleri koordinatörlüğü doktora sonrası araştırmacı programı (BAP-DOSAP) 2019 Yılı Çağrı Esasları. Erişim adresi: https://bapsis.metu.edu.tr/ASDuyuruDetay.aspx?ID=41 (5 Kasım 2019).
• Öztürk, T. (2013). Araştırma-doktora sonrası araştırmacı desteği. Erişim adresi: https://blog.metu.edu.tr/ozturk/5-arastirma-doktorasonrasi-arastirmaci-destegi/ (28 Aralık 2018).
• Sanayinin Geliştirilmesi ve Üretimin Desteklenmesi Amacıyla Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun (18.06.2017, 7033 SY). Resmi Gazete, Sayı: 30111, 01.07.2017.
• Scaffidi, A. K., & Berman, J. E. (2011). A positive postdoctoral experience is related to quality supervision and career mentoring, collaborations, networking and a nurturing research environment. Higher Education, 62(6), 685.
• Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA). (2018). TÜBA-Üstün Başarılı Genç Bilim İnsanı Ödülleri (GEBİP). Erişim adresi: http://www.tuba.gov.tr/tr/tuba-odulleri/tuba-ustun-basarili-genc-bilim-insani-odulleri-gebip (2 Ocak 2019).
• Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA). (2019). İdare faaliyet raporları. Erişim adresi: http://www.tuba.gov.tr/tr/kurumsal/stratejik-yonetim-araclari-ve-mali-tablolar (10 Mayıs 2021).
• Türkiye Bilimler Akademisi Araştırma Desteği Esasları Yönetmeliği. (1994). Resmî Gazete (05.05.1994). Sayısı: 21925.
• Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK). (2020a). Ar-Ge birimleri. Erişim adresi: https://www.tubitak.gov.tr/tr/kurumsal/hakkimizda/icerik-protokol (11Mart 2018).
• Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK). (2020b) Bilim İnsanı Destek Programları Başkanlığı (Bideb) 2010-2019 yıllarına ait istatistik raporu. Erişim adresi: https://www.tubitak.gov.tr/sites/default/files/3835/bideb_istatistikler_07.05.2020.pdf (8 Mart 2020).
• Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK). (2020c). ARDEB genel destek verileri (2009-2018). Erişim adresi: https://tubitak.gov.tr/sites/default/files/18842/1_ardeb_genel_destek_verileri_2009-2018.pdf (8 Mart 2020).
• Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK). (2021a). 2218 Yurt içi doktora sonrası araştırma burs programı. Erişim adresi: https://www.tubitak.gov.tr/tr/burslar/doktora-sonrasi/arastirma-burs-programlari/icerik-2218-yurt-ici-doktora-sonrasi-arastirma-burs-programi (7 Haziran 2021).
• Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK). (2021b). 3501 Kariyer geliştirme programı https://www.tubitak.gov.tr/tr/destekler/akademik/ulusal-destek-programlari/icerik-3501-kariyer-gelistirme-programi (7 Haziran 2021). Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK). (2021c). Faaliyet raporları. Erişim adresi: https://www.tubitak.gov.tr/tr/icerik-faaliyet-raporlari (8 Haziran 2021).
• Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK). (2021d). Destek programı bazında ARDEB verileri (2016-2020) https://www.tubitak.gov.tr/sites/default/files/18842/5_destek_programi_bazinda_ardeb_verileri_2016-2020.pdf (8 Haziran 2021).
• Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK). (2021e). Ulusal destek programları. Erişim adresi: https://www.tubitak.gov.tr/tr/destekler/akademik/ulusal-destek-programlari (11 Haziran 2021). Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK). (1975). V. bilim kongresi bilim adamı yetiştirme grubu tebliğleri. 29 Eylül-1 Ekim 1975, Ankara.
• Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK). (2011). TÜBİTAK 2010 faaliyet raporu. Erişim adresi: https://www.tubitak.gov.tr/tubitak_content_files/KGB/FR2010_BK.pdf (3 Ocak 2019).
• Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK). (2017). Bilim İnsanı Destek Programları Başkanlığı 2232-uluslararası lider araştırmacılar programı 2018 yılı çağrı duyurusu. Erişim adresi: https://www.tubitak.gov.tr/sites/default/files/4000/2232_cagri_duyurusu_08_02_2019_0.pdf (8 Mart 2019).
• Türkiye Fulbright Eğitim Komisyonu. (2018). Fulbright doktora sonrası araştırma bursu. Erişim adresi: https://fulbright.org.tr/burs/6/Fulbright-Doktora-Sonrası-Araştırma-Bursu (3 Ocak 2019).
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2011). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.