Kalite Yönetimi Uyma Ölçeğinin Yükseköğretim İçin İşlemselleştirilmesi: Yükseköğretimde Kalite Yönetimi Uyma Ölçeği

Yıl 2022, Cilt: 12 Sayı: 3, 573 - 587, 31.12.2022

Kürşat Taştan Sinan Yılmaz

https://doi.org/10.5961/higheredusci.1110795

Cited By: 2

Öz

Yükseköğretimdeki küresel gelişmelerin kalite yönetimini temel bir meşruiyet aracı haline getirmesi ve 2015 yılında Türk yükseköğretim sisteminde Yükseköğretim Kalite Kurulu (YÖKAK)’nun kurulmasıyla birlikte, Türkiye'de kalite yönetimi kurumsallaşmaya başlamış ve kalite yönetiminin yayılımı hız kazanmıştır. Bu çerçevede, kalite yönetiminin getirdiği kurumsal değişimi anlayabilmek ve kalite yönetiminin yükseköğretimde nasıl tanımlanıp uygulandığını keşfedebilmek için Yükseköğretimde Kalite Yönetimi Uyma Ölçeği geliştirilmiştir. Ölçek, Westphal ve diğerlerinin (1997) “uyumlama-uyma” ölçütünü “uyma ölçeği” olarak işlemsel hale getiren Özen'in (2000, 2002) çalışmaları işlemselleştirilerek geliştirilmiştir. İşlemselleştirmede, Uyma Ölçeğinde kullanılan Toplam Kalite Yönetimi (TKY) teknik, süreç ve yöntemleri yerine UNESCO tarafından dünyadaki yükseköğretim kurumlarının kalite yönetimlerinin durumunu analiz etmek için kullanılan kalite yönetimi yapı, yöntem, süreç ve tekniklerinden yararlanılmıştır. Ölçümlerde bir üniversitenin uyarak uygulama puanını hesaplamak için, o kuruluşla aynı yılda veya daha önceki yıllarda kalite yönetimini benimseyen kuruluşların her bir teknik için aynı tekniği uygulama veya uygulamama oranı (yüzde olarak) hesaplanmıştır. Bu hesaplamada üniversite, kalite yönetimi ile ilgili aynı tekniği uygulamakta ise bulunan uygulanma oranı, uygulamamakta ise uygulanmama oranı, o teknikten uyarak uygulama puanı olarak kaydedilmiştir. En son aşamada, üniversitelerin yararlanılan bu tekniklerden aldığı puanlar toplanmış ve toplam puan üniversitenin verdiği cevap sayısına bölünerek ortalama alınmıştır. Bulunan değer o üniversitenin uyarak uygulama puanı olarak kaydedilmiştir. Yükseköğretimde Kalite Yönetimi Uyma Ölçeği, uyumlayarak uygulama / uyarak uygulama biçimine göre kalite yönetiminin ussal olarak ya da normatif olarak benimsendiğini belirleyebilmektedir. Dolayısıyla, araştırma modelinde ortaya çıkan uyumlayarak ve uyarak uygulama düzeyini belirten bu ölçeğin kendisi aslında uyumlayarak uygulayanların ussal, uyarak uygulayanların normatif/törensel benimsediğini göstermektedir. Araştırma çerçevesinde, Türkiye’de faaliyet gösteren 198 yükseköğretim kurumunun 158’i araştırmada temsil edilmiştir. Üniversitelerin uyarak uygulama puanları 0-100 arasında değişen ölçek üzerinden ölçüldüğünde ortalama değeri 74,50 olan bir dağılımla karşılaşılmaktadır. Ölçüm sonuçlarına göre yükseköğretim kurumlarının tamamı normatif olarak sunulan kalite yönetimi standart ve yönergelerine uyarak kalite yönetimini uygulamaya çalışmaktadır. Ayrıca kalite yönetimini erken dönemde benimseyenlerin normatiflik derecesi daha yüksektir. Üniversitelerin kuruluş yıllarına göre yapılan değerlendirmede ise 2006-2017 yılları arasında kurulan üniversiteler ile 2005 ve öncesi dönemde kurulan üniversiteler arasında belirgin bir ayrım görülmektedir. Bu ayrımdan yola çıkarak, Türk yükseköğretim sisteminde erken dönemde kalite yönetimini benimseyen ve yükseköğretimdeki gelişmelere öncülük eden bir grup üniversitenin diğer üniversitelere göre bir adım önde olduğu değerlendirilmektedir. Bu üniversiteler aynı zamanda Times Higher Education Dünya Üniversiteler sıralaması (THE) ve Quacquarelli Symonds Dünya Üniversite Sıralamalarında (QS) yer alan Türk Üniversiteleridir. Çalışmada kurumsal kuramın, örgütlerin bir yeniliği benimseme biçimlerini önce normatif sonra ussal yada önce ussal sonra normatif olarak benimsedikleri argümanlarının yükseköğretimde kalite yönetiminin Türkiye bağlamı açısından farklılaştığı sonucuna ulaşılmıştır. Buna göre Türkiye’de yükseköğretimde kalite yönetimi açısından kurumsallaşma, düzenleyici üst kuruluşlar, uluslararası kuruluşlar, uluslararası kalite kuruluşları ve devletler üstü yapıda ussal olarak üretilen akılcı argümanların, yükseköğretim kurumları tarafından normatif olarak uygulanması ile gerçekleşmektedir. Bu uyarak uygulama davranışını gösteren üniversitelerin (normatif benimseyen üniversiteler) daha sonraki dönemlerde kalite yönetimini kendi ihtiyaçlarına ve yapılarına göre ussal olarak kurgulaması da mümkündür. Ancak, uyarak uygulama davranışında, uyarak uygulamanın tam olarak gerçekleştirilmemesi nedeniyle törensel olarak kalite yönetimini benimseyen kurumların olduğu da bir gerçektedir. Yani, yükseköğretimde kalite yönetimi için öne sürülen “önce normatif- sonra ussal benimseme tezi”nde ussallık; yayılmanın dönemine göre ilk benimseyenlerin normatif sonra benimseyenlerin ussal benimsediği şeklinde değil, normatif benimseyerek uygulayanlar tarafından sonradan normatif benimsemenin geliştirilmesi şeklindedir. Çalışmada ulaşılan sonuçlara göre yükseköğretimde kalite yönetimini ilk benimseyenler normatif daha sonra benimseyenler ise normatif bağlamı tam uygulamayarak törensel benimsemektedirler. Kurumlar, törensel benimsenen yeniliği uyguladıkça daha fazla normatif kurallara uymaya, normatif kurallara uydukça da daha fazla ussallığa ulaşabileceklerdir.

Anahtar Kelimeler

Kalite Yönetimi, Yükseköğretimde Kalite, Kalite Güvencesi, Uyarlama ve Uyma, Kalite Yönetimi Uyma Ölçeği

Teşekkür

Bu çalışmanın ortaya çıkmasında değerli görüşlerine ve eserlerine başvurduğumuz Yönetim/Organizasyon biliminin öncü isimlerinden Prof. Dr. Şükrü ÖZEN’e sonsuz teşekkürlerimizi sunarız.

Operationalization of Quality Management Conformity Scale for Higher Education: Quality Management Conformity Scale in Higher Education

Öz

With the establishment of the Turkish Higher Education Quality Council (THEQC) in 2015, institutionalization and dissemination of quality management in Turkish higher education have accelerated. In this context, the Quality Management Conformity Scale in Higher Education was developed to understand the institutional change brought by quality management and explore how quality management is defined and applied in higher education. Based on the results of the measurements, all higher education institutions try to use quality management by following normative standards and guidelines. In addition, those adopting quality management in the early period have a higher degree of normativity. According to the scale analysis studies, a group of universities that adopted quality management early in the Turkish higher education system and led the developments in higher education are one step ahead of other universities.ngs indicate that institutionalization in terms of quality management in higher education in Turkey is realized through the normative application of rational arguments of regulatory bodies, international organizations, international quality organizations and supra-state structure. It is possible that the universities showing conformity (universities adopting normatively) can rationally construct their quality management according to their own needs and structures in the future. However, it is a fact that there are institutions adopting quality management ceremonially due to not fully adopting conformity behavior. In other words, rationality in the “first normative- then rational adoption thesis” for quality management in higher education; according to the period of diffusion, it is not in the form of “the normative of the early adopters and the rational of the later adopters” but in the form of the development of the normative adoption later by those adopting the normative and applying it. According to the results obtained in the study, early adopters of quality in higher education are normative adopters while late adopters do not fully apply the normative context are ceremonial adopters. As the ceremonially adopted innovation is implemented, more normative rules start to be followed, and more rationality is reached as normative rules are followed.

Anahtar Kelimeler

Quality Management, Quality Management Conformity Scale, Customization or Conformity, Higher Education Quality, Quality Assurrance

Kaynakça

• Bademci, V. (2011). Kuder-Richardson 20, Cronbach’ın Alfası, Hoyt’un Varyans Analizi, Genellenirlik Kuramı Ve Ölçüm Güvenirliği Üzerine Bir Çalışma. Dicle University Journal of Ziya Gokalp Education …, 17, 173–193. http://zgefdergi.com/Makaleler/1405737560_17_12_Bademci.pdf adresinden erişildi.
• Berger, P. L. ve Luckmann, T. (1967). The Social Construction of Reality: A Treatise in the Sociology of Knowledge. United States: Penguin Books. doi:10.1163/157006812X634872
• Boxenbaum, E. ve Jonsson, S. (2017). Isomorphism, Diffusion and Decoupling: Concept Evolution and Theoretical Challenges. R. Greenwood, C. Oliver, T. Lawrence ve R. Meyer (Ed.), The SAGE Handbook of Organizational Institutionalism içinde (2. bs., ss. 77–101). London: SAGE Publications Inc. doi:10.4135/9781446280669.n4
• Ceyhan, V. (2020). Güvenilirlik Analizleri. https://avys.omu.edu.tr/storage/app/public/vceyhan/125687/ güvenilirlik, PDF.pdf adresinden erişildi.
• Coşkun, R., Altunışık, R., Bayraktaroğlu, S. ve Yıldırım, E. (2015). Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri Spss Uygulamalı (8. bs.). Adapazarı: Sakarya Kitabevi.
• David, R. J. ve Strang, D. (2006). When Fashion Is Fleeting: Transitory Collective Beliefs And The Dynamics Of Tqm Consulting. Academy of Management Journal, 49(2), 215–233.
• DiMaggio, P. J. ve Powell, W. W. (1983). The iron cage revisited institutional isomorphism and collective rationality in organizational fields. American Sociological Review, 48(2), 147–160. doi:10.1016/S0742-3322(00)17011-1
• DiMaggio, P. J. ve Powell, W. W. (1991). The Iron Cage Revisited: Institutional Isomorphism and Collective Rationality in Organization Fields. Walter W. Powell ve P. J. DiMaggio (Ed.), The New Institutionalism in Organizational Analysis içinde (ss. 63–82). Chicago: University of Chicago.
• Fiss, P. C. ve Zajac, E. J. (2004). The diffusion of ideas over contested terrain: The (non)adoption of a shareholder value orientation among German firms. Administrative Science Quarterly, 49(4), 501–534. doi:10.2307/4131489
• Fligstein, N. (1985). The Spread of the Multidivisional Form Among Large Firms, 1919-1979. American Sociological Review, 50(3), 377–391. doi:10.2307/2095547
• Greenwood, R., Oliver, C., Suddaby, R. ve Sahlin, K. (2008). Introduction. R. Greenwood, C. Oliver, R. Suddaby ve K. Sahlin (Ed.), The SAGE Handbook of Organizational Institutionalism içinde (ss. 1–46). SAGE Publications Ltd.
• Hackman, J. R. ve Wageman, R. (1995). Total Quality Management: Empirical, Conceptual, and Practical Issues. Administrative Science Quarterly, 40(2), 309–342.
• IBM. (2020). Kuder-Richardson Reliability Coefficients KR20 and KR21. 24 Eylül 2020 tarihinde https://www.ibm.com/support/pages/kuder-richardson-reliability-coefficients-kr20-and-kr21 adresinden erişildi.
• Kennedy, M. ve Fiss, P. (2009). Institutionalization, framing, and diffusion: The logic of TQM adoption and implementation decisions among U.S. Hospitals. Academy of Management Journal, 52(5), 897–918. doi:10.5465/AMJ.2009.44633062
• Knoke, D. (1982). The Spread of Municipal Reform: Temporal, Spatial, and Social Dynamics. American Journal of Sociology, 87(6), 1314–1339. https://about.jstor.org/terms adresinden erişildi.
• Martin, M. ve Parikh, S. (2017). Quality management in higher education: Developments and drivers Results from an international survey. Paris, France: UNESCO IIEP.
• Meyer, J. W. ve Rowan, B. (1977). Institutionalized Organizations: Formal Structure as Myth and Ceremony. American Journal of Sociology, 83(2), 340–363. doi:10.1086/226550
• Oliver, C. (1991). Strategıc Responses To Instıtutıonal Processes. Academy of Management Review, 16(1), 145–179. doi:10.3233/978-1-60750-925-7-305
• Oplatka, I. ve Hemsley-Brown, J. (2010). The globalization and marketizatin of higher education: Some insights from the standpoint of institutional theory. Globalization and internationalization in higher education: Theroretical, strategic and management perspectives, (March 2019), 65–80. doi:10.5040/9781350091122.ch-0005
• Özen, Ş. (2000). Kurumsal Kuram Işığında TKY’ni̇n Türki̇ye’deki̇ Yayılım Süreci̇nin Di̇nami̇kleri̇. Erciyes Üni̇versi̇tesi̇ 8. Ulusal Yöneti̇m ve Organi̇zasyon Kongresi̇ içinde (ss. 303–322). Nevşehir: Erciyes Üniversitesi.
• Özen, Ş. (2002). Bağlam, aktör, söylem ve kurumsal değişim: Türkiye’de toplam kalite yönetiminin yayılım süreci. Yönetim Araştırmaları Dergisi, 1(2), 47–90.
• Özen, Ş. (2013). Yeni Kurumsal Kuram. D. Taşçı ve E. Erdemir (Ed.), Örgüt Kuramı içinde (ss. 120–139). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi.
• Özen, Ş. (2015). Yeni Kurumsal Kuram: Örgütleri Çözümlemede Yeni Ufuklar ve Yeni Sorunlar. A. S. Sargut ve Ş. Özen (Ed.), Örgüt Kuramları içinde (ss. 237–330). Ankara: İmge Kitabevi.
• Perrow, C. (1986). Complex Organizations: A Critical Essay (3. bs.). New York: Random House. doi:10.2307/2062232
• Scott, W. R. (1995). Introduction: institutional theory and organization. R. W. Scott ve S. M. Christensen (Ed.), The Institutional Construction of Organizations: International and Longitudinal Studies içinde . Thousand Oaks: SAGE Publications.
• Scott, W. R. (2014). Institutions and Organizations Ideas, Interests, and Identities (4.). SAGE.
• Scott, W. R. ve Meyer, J. W. (1991). The organization of societal sectors: Propositions and early evidence. W. W. Powell ve P. J. DiMaggio (Ed.), The new institutionalism in organizational analysis içinde (ss. 108–140). Chicago: University of Chicago Press.
• Suddaby, R. (2010). Challenges for institutional theory. Journal of Management Inquiry, 19(1), 14–20. doi:10.1177/1056492609347564
• Taştan, K. (2021). Yükseköğretimde Kalite Uygulamalarının Yayılımının Yeni Kurumsal Kuram Çerçevesinde Değerlendirilmesi. Zonguldak Bülent Ecevit Üniversitesi.
• Taştan, K. ve Yılmaz, S. (2021). Yeni Kurumsal Kuram Argümanlarıyla Türk Yükseköğretim Sisteminde Kalite Yönetiminin Benimsenmesi Üzerine Teorik Model Çalışması. Black Sea Journal of Public and Social Science, 4(2), 79–91. doi:10.52704/bssocialscience.912717
• Tolbert, P. S. ve Zucker, L. G. (1983). Institutional Sources of Change in the Formal Structure of Organizations: The Diffusion of Civil Service Reform, 1880-1935. Administrative Science Quarterly, 28(1), 22. doi:10.2307/2392383
• Tonta, Y. (2009). Faktör Analizi. Ankara. doi:10.17099/jffiu.69485
• Westphal, J. D., Gulati, R. ve Shortell, S. M. (1997). Customization or Conformity? An Institutional and Network Perspective on the Content and Consequences of TQM Adoption. Administrative Science Quarterly, 42(2), 366. doi:10.2307/2393924
• YÖK. (2020). Yükseköğretim Bilgi Yönetim Sistemi. 27 Haziran 2020 tarihinde https://istatistik.yok.gov.tr/ adresinden erişildi.
• Zbaracki, M. J. (1998). The Rhetoric and Reality of Total Quality Management. Administrative Science Quarterly, 43(3), 602–636. doi:10.2307/2393677
• Zeitz, G., Mittal, V. ve McAulay, B. (1999). Distinguishing Adoption and Entrenchment of Management Practices: A Framework for Analysis. Organization Studies, 20(5), 741–776. doi:10.1177/0170840699205003
• Zucker, L. G. (1987). Institutional Theories of Organization. Annual Review of Sociology, 13, 443–464. http://www.jstor.org/stable/2083256 adresinden erişildi.
• Zucker, L. G. (1991). Postscript: Microfoundations of institutional thought. The New Institutionalism in Organizational Analysis içinde (ss. 103–107).