Klasik Arapçanın Modern Arap Toplumlarındaki İletişim Dillerine Etkisi

Yıl 2024, , 85 - 106, 15.06.2024

Samir Sayed

https://doi.org/10.30623/hij.1233058

Öz

Klasik/Fasih Arapçanın kadim tarihi konusunda araştırma yapmak, bilimsel bir tutkuyu barındırdığı kadar, İslam'dan önce klasik Arapçanın neye benzediğine dair net bir tabloya ulaşmaya dair somut birtakım zorluklar da barındırmaktadır. Bu makale Afrika ve Asya kıtasında yer alan Arap ülkelerini mercek altına almak suretiyle klasik Arapçanın çağdaş Arap lehçeleri üzerindeki etkisini ortaya koymayı hedeflemektedir. Elbette ki çalışma Arap dünyasında tezahür eden lehçelerle alakalı tüm olguları ele alma iddiasında değildir. Sadece bir araştırma makalesinin bunları kapsayamayacağı açıktır. Bunun için özel bazı çalışmaların yanı sıra geniş kapsamlı uzun uzadıya açıklamalar gerekmektedir. Söz konusu araştırma için uzmanlık gerektiren ve ücreti kurumlar tarafından karşılanan kapsamlı bir anket çalışmasının yapılması gerekmektedir.
Bu araştırma makalesi, Arapça üzerine yapılan çalışmaların bir yönü olan klasik Arapçanın çağdaş lehçelerle ilişkisini ve Klasik Arapçanın çağdaş lehçeler üzerindeki etkisinin sınırlarını aydınlatmak amacıyla kaleme alınmıştır. Klasik Arapçanın yanı sıra Arap lehçelerinin üç önemli unsuru daha bulunmaktadır. Bunlar: Fethedilen bölgelerde meskun halkların lehçeleri, İslami fetihler sırasında veya sonrasında bu bölgelere göç eden kabilelerin lehçeleri ve Batının sömürge faaliyetlerinin başladığı dönemden günümüze kadar devam eden süreçte etkili olan yabancı unsurlardır. Bu çalışma klasik Arapçanın çağdaş Arap lehçelerinin ana oluşturucu unsuru olduğunu ileri sürmektedir.
Çağdaş dünyada konuşulan Arapça lehçeler nasıl oluşmuştur? Bunlar eski Arap lehçelerinin bir uzantısı mıdır? Yoksa Farsça, Türkçe, İngilizce ve Fransızca gibi yabancı dil kollarının Arap toplumları üzerindeki etkisinin bir yansıması mıdır? Bunlar uzun ve medeniyetler ile kültürler arası bir sürtüşmeyle mi oluşmuştur? Yoksa Arap fethinden önce bazı Arap ülkelerinde yaşayan halkların dilleri olan Kıpti dilinin, Berberi dilinin (Amazigh) veya Aramca’nın bir uzantısı mıdır? Ya da tüm bunların bir kombinasyonu mudur? Bütün bu karışımda klasik Arapçanın etkisinin boyutu nedir? Bu çalışma dilbilimcileri uzun süredir meşgul eden bu ve benzeri sorulara cevap(lar) aramaya çalışmaktadır.
Konu ile ilgili bundan önce yapılan çalışmalar olduğu gibi bundan sonra da araştırmalar devam edecektir. Çünkü klasik Arapça ile ilgili meseleler Atlas Okyanusundan Basra Körfezi'ne kadar onunla alakadar olan herkesi ilgilendirmektedir. Arap dilinin küresel düzeydeki önemine ek olarak Müslümanların ibadet ve din dili olması onun önemini ortaya koymaktadır. Konun önemi nedeniyle araştırma konusu yapılan bu çalışma dört başlık halinde ele alınmıştır. Birinci başlıkta konu ile ilgili terminolojinin (klasik dil ve lehçeler) kökeni incelemiş, klasik dil ile lehçeler arasındaki bağlantıyı çözmeye çalışmıştır, Arap lehçeleri hakkındaki ikinci başlıkta lehçeleri oluşturan unsurlar ile Arap lehçelerinin tezahürleri ve adları açıklanmıştır. Üçüncü başlıkta modern Arap lehçelerindeki bazı linguistik tezahürler/olaylar, fonetik ve semantik düzeyler açısından zikredilmiş ve bunlar ayrıca yaşayan örneklerle desteklenmiştir. Dördüncüsü klasik Arapçanın ve diğer dil kollarının konuşulan Arap lehçeleri üzerindeki etkisinin sınırları başlığını taşımaktadır. Makale sonuç, ekler ve atıfta bulunulan kaynakların bir listesi ile sona ermektedir. Makale, ulaştığı sonuçlara dair seçilen örnekleri değerlendirirken betimleyici yönteme dayanmıştır. Bu araştırma, klasik Arapçanın modern Arap toplumlarında mevcut iletişim dilleri üzerindeki etkisinin onu etkileyen diğer kollara kıyasla sınırlı olduğu sonucuna varmıştır.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belagati, Genel Dilbilimi, Klasik Arapçanın Lehçelere Etkisi, Konuşma Dilleri, Çağdaş Arap Toplumları

Proje Numarası

yok

تَأْثِيرُ الفُصْحَى عَلَى لُغَاتِ التَّوَاصُلِ فِي المُجْتَمَعَاتِ الْعَرَبِيَّةِ الْحَدِيثَةِ

Öz

إن البحث في تاريخ الفصحى القديم بمقدار ما يحمل من شَغَفٍ عِلْمِيٍّ، فهو يحمل معه صعوبات ملموسة في الوصول إلى صورة واضحة لما كانت عليه الفصحى قبل الإسلام، وكذلك يجد البحث صعوبة أخرى هي اتساع حدوده المكانية؛ فلقد وَضَعَتْ هذه الورقة كل بلاد الوطن العربي بجناحيه الأفريقي والأسيوي تحت مجهر الاختبار، ثم سَلَّطَتْ الضوء على حدود تأثير الفصحى في اللهجات العربية المعاصرة. وما كان لهذه الورقة أن تستقصي جميع الظواهر اللهجية في العالم العربي، أو تمسحها مسحًا شاملًا، فذاك عمل تَقْصُرُ عنه الهِمَم وتُفْرَدُ له المُطَوَّلات؛ وتَضِيقُ في الإحاطة به ورقة بحثية واحدة؛ إذ لابد فيه من دراسة مسحية شاملة تفتقر إلى خبرات، وتدعمها مؤسسات؛ إنما سَلَّطَتْ هذه الورقة الضوء على حدود تأثير الفصحى في اللهجات العربية المعاصرة حسب العينات العشوائية المختارة من مجتمع البحث.
لقد جاءت هذه الورقة لتضيء جانبًا يمثل علاقة الفصحى باللهجات، وحدود تأثير الأولى في الثانية، وقد افترض البحث أن تكون الفصحى هي المكوّن الرئيس للهجات الخطاب في المجتمعات العربية المعاصرة على رأس مكونات ثلاثة أخرى هي: لهجات القبائل العربية القديمة التي هاجرت زمن الفتح الإسلامي أو بعده، إضافة إلى لغات الشعوب الأصلية للبلاد المفتوحة، مع المكون الأجنبي في حقبة الاستعمار الغربي إلى الآن.
وقد اعتمد البحث في اختبار هذا الفرض على المنهج الوصفي متخذًا أداة الملاحظة العلمية لعينات عشوائية للظواهر اللغوية المحكية في لغة الحياة اليومية.
ومن نتائج هذه الدراسة أن القبائل العربية المهاجرة من شبه الجزيرة إلى الأمصار المفتوحة قد حافظت على تقاليدها وعاداتها اللغوية زمنًا ممتدًا إلى العصر الحديث، ولقد أكد البحث على أن هذا الرافد هو الرافد العظيم للهجات العربية الحديثة خصوصًا في الجانب المشرقي من الوطن العربي، وذلك ما أكد عليه حفني ناصف وغيره. ولا نعدم روافد أخرى مؤثرة في لغة التخاطب اليومي كطائفة من ألفاظ الدخيل التي تشيع على الألسنة العربية وبخاصة بعد ثورة المعلومات، وانتشار الشبكة الدولية، ووسائل التواصل الاجتماعي، والعولمة الثقافية، والتغريب الذي وقعت المنطقة العربية برمتها تحت رحمته. إلى جانب ما ترسَّب على الألسنة من بقايا اللغات القديمة التي كان يتكلمها الناس قبل الفتح العربي. حدث ذلك في ظل غياب شبه تام لسلطان الفصحى القرآنية على تقويم اللسان وضبط المخارج والأصوات على النموذج العربي المحتذى، صحيح أن مجامع اللغة العربية في الوطن العربي بذلت وتبذل في ذلك جهدًا لمواجهة سيل الألفاظ الدخيلة على الألسنة، لكن لا مجيب. لقد ظهر من خلال البحث أنه لولا وجود القرآن الذي تكفَّل الله بحفظه لاندثرت الفصحى التي عمود قوامها لهجة قريش كاندثار أخواتها الآرامية والسريانية، أو كاندثار اللاتينية من الفرع الهندوأوروبي.
إن الفصحى لم تكن يومًا لغة تخاطب وسليقة لقبيلة من القبائل كما بَيَّنَ البحث، بل هي: لغة مشتركة أخذت من لغات القبائل العربية، وتشكلت بذلك قبل الإسلام؛ فهي لغة أدبية تُوِّجَتْ بنزول القرآن الكريم بها، احترمها القدماء وأجلُّوها، وأهَمْلَ أمرَها المُحْدَثُون.
إن البحث يستنكر في توصياته امتداد مسافة الخُلف بين اللغة واللهجات في العصر الحديث، لأننا نحتاج لثورة لغوية حقيقية تعيد للعربية الفصحى جزءًا من مكانتها في النفوس والأسماع، ونحن إذ نطمح لذلك لا نُلغي دور اللهجات في إحداث التواصل المطلوب، بل نضعه في نصابه الصحيح، وضمن حجمه المعقول. والبحث يمثل خطوة سبقتها بلا شك خطى، ولابد أن تتبعها على الطريق خطوات.

Anahtar Kelimeler

اللغة العربية والبلاغة, علم اللغة العام, تأثير الفصحى على اللهجات, لغات التخاطب, المجتمعات العربية المعاصرة

Destekleyen Kurum

yok

Proje Numarası

yok

Teşekkür

شكرا جزيلا

The Impact of Classical Arabic on the Languages of Communication in Modern Arab Societies

Öz

Doing research on the ancient history of classical Arabic not only develops a scholarly passion, but it also poses tangible difficulties in painting a clear picture of what classical Arabic was like before Islam
This article aims to investigate the impact of classical Arabic on contemporary Arabic dialects by closely examining Arab countries in Africa and Asia. Obviously, the study does not claim to address all the dialect-related phenomena apparent in the Arab world. It is obvious that a single research article can hardly cover them all. This requires specialized studies offering extensive and lengthy explanations. To carry out such a research study, it is necessary to conduct a comprehensive survey, which requires relevant expertise and is financially supported by a funding body.
This research article was written to shed light not only on the relationship of classical Arabic with contemporary dialects, which is one aspect of the studies on Arabic but also on the extent to which classical Arabic influences contemporary dialects. In addition to the classical Arabic language, there are three other key elements of Arabic dialects. These include the dialects of the peoples inhabiting the conquered regions, the dialects of the tribes that migrated to these regions during or after the Islamic conquests, and foreigners that have been influential in the process since the beginning of the colonial activities of the West to the present day. The present study argues that classical Arabic is the main constituent of contemporary Arabic dialects.
How did the Arabic dialects spoken in the contemporary world come into existence? Are they an extension of the old Arabic dialects? Or are they a reflection of the influence of the varieties of such foreign languages as Persian, Turkish, English and French on Arab societies? Are they an outcome of a long-standing struggle among civilizations and cultures? Or is it an extension of Coptic, Berber (Amazigh) or Aramaic, the languages of the peoples who inhabited some Arab countries before the Arab conquest? Or is it a combination of all these? What is the extent of the influence of classical Arabic in this combination? This study aims to find answer(s) to these and similar questions that have occupied linguists for a long time.
There have been previous studies on this subject, and more research will obviously follow in the future. This is because such issues related to classical Arabic concern relevant people dispersed across the area extending from the Atlantic Ocean to the Persian Gulf. Besides the global significance of the Arabic language, the fact that it is the language of worship and religion of Muslims makes it even more important. Due to its importance, the subject of the present study was addressed under four headings. The first section elaborates on the origin of the terminology related to the subject (classical language and dialects) and explains the connection between classical language and dialects. The second section about the dialects of Arabic explains the elements that make up these Arabic dialects, along with their manifestations and names. The third discusses some linguistic manifestations/events in modern Arabic dialects from a phonetic and semantic perspective, and these are further supported by living examples. The fourth discusses the limits of the influence of classical Arabic and other varieties on spoken Arabic dialects. This study ends with a conclusion and provides appendices and a list of references. It relies on descriptive method in evaluating the selected examples to draw its conclusions. It concludes that the influence of classical Arabic on the existing languages of communication in modern Arab societies is limited compared with other elements that have influenced it.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language and Rhetoric, General Linguistics, the Influence of Classical Arabic on Dialects, Spoken Languages, Contemporary Arab Societies

Proje Numarası

yok

Kaynakça

• Abduttevvâb, Ramaḍan. Fusul fî fikhi'l-ʿArabiyye. Kahire: Mektebetu'l-Ḫâncî. 6. Basım, 1999.
• el-Bağdâdî, Abdulkadir b. Ali. Ḫizânetu'l-edeb ve lubbu lubâb Lisâni’l-‘Arab, thk. Abdusselâm Hârûn. 13 Cilt. Kahire: Mektebetu'l-Ḫâncî. 1403/1983.
• el-Cevherî, İsmail b. Ḥemmâd el-Farâbî. Tâcu'l-luğa ve siḥâḥu'l-‘Arabiyye, thk. Aḥmed Abdulğafûr Attâr, Beyrut: Dâru'l-ʿİlmi li'l-Melâyîn. 4. Basım, 1407/1987.
• el-Endelusî, Muḥammed b. Yusuf b. Ali Ebu Ḥayyân. İrtişefu'd-darab min lisâni'l-ʿArab, thk. Râğib Osmân Muḥammed ve Ramaḍân Abduttevvâb. 5 Cilt. Kahire: Mektebetu'l-Ḫâncî, 1418/1998.
• el-Endelusî, Muḥammed b. Yusuf b. Ali Ebu Ḥayyân. Tefsîru'l-baḥri'l-muhît, thk. Adil Abdulmevcûd vd. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye. 1413/1993.
• el-Esedî, Muḥammed Ḫayruddin. "أجاب". Ḥalep Ansiklopedisi. 1 Cilt. Ḥalep: Maʿhedu’t-Turâsi’l-ʿİlmi el-ʿArabi, Halep Üniversitesi. 2009.
• el-Feḫerâni, Ebu's-suʿûd Aḥmed. “Es̱er el-luğâti'l-ecnebiyye ʿale’l-ʿArabiyyeti’l-mu‘âsire”. Etây el-Bârūd'daki Arap Dili Fakültesi Dergisi. Erişim 10/12/2021 https://jlt.journals.ekb.eg/article_21958.html
• el-Feyyûmî, Ebu'l-Abbâs Ahmed b. Muḥammed b. Ali. el-Misbâhu'l-munîr fi ğarîb eş-şerhi'l-kebîr, thk. Abdulazîm eş-şinâvî. Kahire: Dâru'l-Maʿrife. 2. Basım. 1397/1977.
• el-Ḥalebî, Ebu'ṭ-ṭayyib Abdu'l-vâḥid b. Ali. el-İbdâl. thk. İzzuddin eṭ-Ṭenâhî. Şâm: Metbûʿât Muʿcemu'l-Luğati’l-ʿArabiyye. 1380/1961.
• el-Kasim, Riyad. İtticâhâtu'l-bahsi’l-luğavi el-hadîs fi’l-ʿâlemi’l-Aʿrabi. Beyrut: Muessasetu Nufel. 2. Basım. 1982.
• el-Muberrid, Ebu'l-Abbâs Muḥammed b. Yezîd. el-Kâmil fî’l-luğa ve'l-edeb, thk. Abdulḥamîd Hindavî. 4 Cilt. Suudi Arabistan: İslami İşler Davet ve İrşad Bakanlığı. 1419/1998.
• Enîs, İbrahim. Fi’l-lehecâti'l-ʿArabiyye. Kahire: Mektebetu Enclu el-Mısriyye. 8. Basım. 1992.
• er-Râzî, Ebu'l-Ḥasen Aḥmed b. Zekeriyye b. Fâris. eṣ-Ṣâḥibi fi fikhi'l-luğati’l-ʿArabiyyeti ve mesâilihe ve sunen el-ʿArabi fi kelâmihe, thk. Ömer Faruk et-Tabbaʿ. Beyrut: Mektebetu'l-Maʿrife. 1414/1993.
• es-Saʿdi, Ḳays Muğaşğiş. “El-Cuẕûru'l-luğaviyye li baʿżi’l-mustelḥât el-Mendâiyye”. Diasporadaki Manden dernekleri birliği. (M.A.U). Erişim 06/12/2021. https://cutt.us/DSd3o
• es-Suḥimî, Selmân b. Selim b. Racî. İbdâlu'l-ḥurûf fî’l-lehcâti'l-ʿArabiyye. Medine: Mektebetu'l-Ğurabâ el-Eseriyye. 1415/1995.
• es-Suyûtî, Celaluddin Abdurraḥmân b. Ebi Bekir. el-Muzhir fi Ulumi'l-luğati ve envaʿihe. Şerh: Muḥammed Ahmed Câdu'l-Mevle vd. 4 Cilt. Beyrut: el-Mektebetu'l-Esiriyye. 1406/1986.
• F. Abdurraḥîm. Muʿcemu'd-deḫîl fi'l-luğati’l-ʿArabiyye el-hadîse ve lehecâtihe. Şâm: Daru'l-Kalem, 2011.
• Ḫarbuş, Sureyye. el-Lehecâtu'l-ʿArabiyye kadâye ve ḫasais. Şebeketu Savt el-‘Arabiyye. Erişim 12-16- 2020 https://www.voiceofarabic.net/ar/articles/2405
• İbn Cinnî, Ebu'l-fetḥ Osmân el-Mevsilî. el-Ḫaṣâiṣ, thk. Muḥammed Ali en-Neccâr. Kahire: el-Hey’etu'l-Misriyye el-ʿÂmme li'l-Kitab. 1371/1952.
• İbn Cinnî, Ebu'l-fetḥ Osmân el-Mevsilî. Sirru ṣinâʿati’l-iʿrab. thk. Ḥasan Hindâvi. 2 Cilt. Şâm: Dâru'l-Kalem 2. Basım. 1413/1993.
• İbn Ḫaldûn, Veliyyuddin Abdurraḥmân b. Muḥammed. el-Mukaddime, thk. Abdullah Muḥammed ed-Dervîş. 2. Cilt. Şâm: Dâru'l-Belḫî. 1425/2004.
• İbnu'l-Cezerî, Muḥammed b. Muḥammed e-Dimeşkî. en-Neşru fi'l-kirâ’âti’l-ʿaşr, nşr. Muḥammed Ali ed-Dabbâʿ. Beyrut: Daru'l-Kutubi’l-ʿİlmiyye. 2 Cilt. 2. Basım.
• İbnu's-Sikkît, Ebu Yusuf Yaʿkûb b. İsḥâk. el-Kalbu ve'l-ibdâl, nşr. Ogast Hifner, Beyrut: Cizvit Katolik Basım. 1903.
• Kerîm, Muḥemmed Riyaḍ. el-Lehecâtu'l-ʿArabiyye el-keṣîre. Ṭanṭa: 1996.
• ed-Dersunî, Suleymân b. Nâsır. “Min lehecâti Lîbyâ”, Mudevvenetu muʿcemi'l-lehecâti'l-mehkiyye. )M.M(. Erişim 09/07/2022 https://lahajat.blogspot.com/search/label.
• Maryo Pey. ʿUlumu'l-luğati’l-esâsiyye. çev. Ahmed Muḫtâr Ömer. Kahire: Matbaʿatu'l-Kutubi’l-ʿÂlemiyye. 8. Basım. 1998.
• Nâṣif, Hifnî. Mumeyyizât luğâti'l-ʿArab ve taḫric ma yumkin min'el-luğâti el-ʿâmmiyyeti ʿaleyha. 1 Cilt. Kahire: Matbaʿatu Bulâk. 1304/1878.
• Samerrâî, İbrahim. el-Lehcâtu'l-ʿArabiyye. Beyrut: ed-Daru'l-Hadise. 1994.
• Sibeveyh, Ebu Bişr Amr b. Osmân b. Kanber. el-Kitab. thk. Abdusselam Muḥammed Hârun. 5 Cilt. Kahire. Mektebetu'l-Ḫânci. 2. Basım, 1982.
• S̱aʿleb, Ebu el-Abbas Ahmed b. Yahya. Mecâlis S̱aʿleb. thk. Abdusselam Muḥammed Harûn. 1 Cilt. Kahire: Daru'l-Meʿârif. 2. Basım. 1960.
• Şefîk, Muḥammed. ed-Darice el-Mağribyye mecâl tevârud beyne'l-Amaziğiyye ve'l-ʿArabiyye. Fas: Akademiyetu'l-Memleketi’l-Mağrbiyye Maṭbaʿatu'l-Maʿârif el-Cedide. 1999.