Sebeb-i Nüzûlün Tefsire Yansıması: Âl-i İmrân Sûresi 28 ve 118. Âyetler Örneği

Yıl 2021, , 98 - 113, 15.06.2021

Mustafa Hamurlı

https://doi.org/10.30623/hij.952979

Öz

Kur’an-ı Kerîm’in birçok âyetinde inanç, ibadet, ahlak ve muamelat mevzuları gibi Müslüman'ın dine dair aklını kurcalayan konularda müminlerin kâfirleri ve din düşmanlarını dost edinemeyeceği hususu dile getirilmiştir. Ancak genel anlamda onlarla dostluk kurulup kurulamayacağı hususunda açık bir nas olmadığı ve bu konuda farklı yaklaşımların var olduğu bilinmektedir. Bu bağlamda Âl-i İmrân sûresinin 28 ile 118. âyetlerin kâfirler, Yahudiler ve münafıklarla dostluk sınırlarını belirlemede müphem noktalar barındırdığı görülmekte ve bu müphemliğin sebeb-i nüzûl rivayetleri ile giderilmesinin mümkün olduğu anlaşılmaktadır. Yapılan araştırmayla Yahudi ve kâfirlerle dostluk kurulabilecek alanların belirlenmesi hedeflenmektedir. Çalışmamızın, Yahudiler başta olmak üzere bütün kâfirlerin dost edinemeyeceğini belirten Âl-i İmrân sûresinin 28 ile 118. âyetlerin sebeb-i nüzûlüyle ilgili rivayetlerin incelenmesi ve tefsir âlimlerinin ilgili âyetlerle alakalı yorumlarının değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Ayrıca bu çalışmada Müslümanların siyasî ve toplumsal yapılarıyla ilgili özel ve gizli kalması gereken konuların Yahudi ve kâfirlerle paylaşılmaması ve bu mevzularla ilgili gizli sırların onlara aktarılmaması konu edinilmektedir.
Kâfirleri, Yahudileri ve münafıkları dost ve sırdaş edinmemekle ilgili inen âyetlerin sadedinde bu âyetlerin nüzûl sebeplerine değinilmiş ve konuyla ilgili Vâhidî’nin (ö. 468/1076) “Esbâbu’n-Nüzûl” adlı eseri ve Suyûtî’nin de (ö. 911/1505) “Lübâbü’n nükûl fî esbâbi’n nüzûl” adlı kaynak eserinde zikredilen rivayetlere yer verilmiştir. Bu rivayetlerin sıhhat dereceleriyle ilgili hadis âlimlerinin olumlu veya olumsuz kanaatleri belirtilmiştir. Birbiriyle çeliştiği düşünülen rivayetler başta olmak üzere âyetin sebeb-i nüzulüyle alakalı bütün rivayetler senet tenkidine tabi tutulmuş ve sıhhat derecesi dikkate alınarak sahih olan rivayetler tercih bakımından öncelenmiştir. Senet tenkidi dışında bu rivayetlerden hangilerinin sebeb-i nüzûle açıkça ya da dolaylı olarak delalet eden lafızları barındırdığı konusuna açıklık getirilmiştir. İlk dönem müfessirlerden Taberî, Zemahşerî ve Râzî gibi âlimlerle birlikte çağdaş müfessirlerden Reşîd Rızâ, Elmalılı Hamdi Yazır ve Seyyid Kutub’un, ilgili âyetler hakkında yaptıkları yorumlarda nasıl bir metot izledikleri ve sebeb-i nüzûl rivayetlerinin tefsir yorumları üzerinde nasıl bir etki bıraktığı konusu üzerinde durulmuştur. Müfessirlerin yaptıkları yorumlardaki benzer düşüncelere dikkat çekilmiş ve bu müfessirlerin ortak yönleri vurgulanmıştır. Yapılan bu çalışmada, Âl-i İmrân sûresi 28. âyetin nüzûl sebebiyle ilgili beş rivayetin zikredildiği ve bu rivayetler içerisinde ilk rivayetin hem senet bakımından sahih kabul edildiği ve hem de sebeb-i nüzûle açıkça delalet eden kalıpları barındırdığı anlaşılmıştır. İslâm toplumuna zarar vereceği endişesiyle Yahudi ve kâfirlerle her yönüyle dostane ilişkiler kurmanın haram kılındığı dikkate alındığında, ilgili âyetin doğru anlaşılmasında sebeb-i nüzûl rivayetinin önemli bir role sahip olduğu söylenebilir. Âl-i İmrân sûresi 118. âyetin nüzûl sebebiyle alakalı olarak, sebeb-i nüzûl kaynaklarında iki rivayetin zikredildiği görülmüştür. Zikredilen ilk rivayetin sebeb-i nüzûle açıkça delalet edecek lafızları barındırdığı ve senet bakımından da hadis âlimleri tarafından sahih kabul edildiği anlaşılmıştır. Bazı âlimler, kâfirlerle dostluk kurulamayacağı ifadesini genelleyip hiçbir şekilde onlarla dost olunamayacağını belirtirken diğer bazı âlimlerde bunu daha dar bir çerçeveyle sınırlamaktadır. Diğer taraftan kişiyi şirke ve küfre sevk etmeyecek hususlarda, gönül bağı olmaksızın onlarla yakın ilişki kurulabileceği de belirtilmektedir.
Âl-i İmrân sûresinin 28. âyetiyle ilgili yorumlara bakıldığında birçok müfessirin sebeb-i nüzûl rivayetlerini zikrettikleri fakat âyetin tefsiri sadedinde bu rivayetlerde dile getirilen detaylara yer vermedikleri görülmüştür. Rivayetler içerisinde, Ensâr’dan bazı kimselerin Yahudilerle dostluk kurmuş olmaları nedeniyle âyetin nazil olduğunu gösteren rivayetin nüzûl sebebi olarak değerlendirilebileceği anlaşılmaktadır. Sebeb-i nüzûl rivayetinde belirtildiği üzere sahâbeden bazı kimselerin Yahudilerle dostluk kurdukları göz önüne alındığında, âyette zikredilen kâfirler ifadesiyle Yahudilerin kastedildiği söylenebilir. 118. âyette ise genel olarak Yahudilerin dost ve sırdaş edinilmemesi gerektiğinden bahsedildiği göz önüne alındığında, ilgili rivayetlerin de bu anlamı taşıdığı ve dolayısıyla bu rivayetlerin âyetteki anlamı pekiştirmekten ziyade farklı bir anlam içermediği görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Rivayet, Sebeb-i Nüzûl, Tahlil, Dost, Kâfirler

The Impact of the Reasons for Revelation on Tafsir: The Case of Verses 28 and 118 in Chapter Āl ʿImrān

Öz

In many verses of the Qur’an involving matters such as belief, worship, morality, and codes of conduct, it is stated that believers cannot make friends with unbelievers and enemies of religion. However, it is generally known that there is no explicit reference to whether or not we should establish friendships with them and so there are different approaches towards this issue. In this context, it is seen that the 28th and 118th verses of Chapter Āl ʿImrān contain unclear points in determining the limits of friendship with unbelievers, Jews, and hypocrites. But, it is also understood that these points can be clarified through narrations of the reasons for revelation. The study is aimed to identify areas where friendships can be established with Jews and infidels. It also aims to examine the narrations on the reasons of the revelation of the 28th and 118th verses of Chapter Āl ʿImrān, which reads that “thou shall not make unbelievers, especially Jews, friends”. To do so, exegesis scholars' interpretations of the verses are evaluated, as well. Besides, this study emphasizes the fact that Muslims should not share their personal secrets and confidential issues related to political and social structures with Jews and unbelievers.
In the concluding parts of the verses, which illustrate that disbelievers, Jews, and hypocrites should not be made friends and confidants, the reason why these verses were revealed are clarified. These narrations are also included in the work of Al-Wahidi (d. 468/1076) titled “Asbab al-Nuzul” and Suyuti (d. 911/1505) titled "Lubabun Nuqul fi Asbab al-Nuzul”. Regarding the degree of reliability of these narrations, hadith scholars have both positive and negative opinions. All the narrations involving the reasons of revelation of the verse, especially those thought to be contradicting each other, received much criticism due to lacking evidence. Therefore, only reliable narrations are prioritized, depending on the degree of their reliability. Moreover, which of these narrations contain words that have explicit or implicit references to the reasons of revelation are also clarified. In the present study, early exegesis scholars such as Tabari, Zemahsheri and Razi as well as contemporary scholars like Reshid Rıza, Elmalılı Hamdi Yazır, and Sayyid Kutub are examined by referring to their methodology in commentaries on the related verses and how these commentaries are affected by narrations on the reasons for revelation. Similar thoughts and common aspects of these commentators are emphasised. In this study, it is understood that there are five narrations on the reason of why the 28th verse of chapter Āl ʿImrān was revealed. Among these narrations, the first narration is acknowledged as reliable since it contains patterns that clearly indicate the reason. Considering that it is forbidden to establish friendly relations with Jews and unbelievers lest they harm the Islamic community, it can be argued that the narration on the reason of revelation plays an essential role in understanding the verse correctly. Similarly, it is seen that two narrations exist in the sources regarding the reasons why the 118th verse of chapter Āl ʿImrān was revealed. It is concluded that the first narration contains words that explicitly indicate the reason and so it is considered as reliable by hadith scholars. While some scholars state that no friendship can be established with unbelievers and argue that one cannot be friends with them in any way, some others limit this ban to a narrower framework. On the other hand, it is also claimed that a close relationship can be established with them on matters that do not lead a person to polytheism and blasphemy.
Examining interpretations of the 28th verse of Chapter Āl ʿImrān reveals that many exegesis scholars cite the narrations on the reasons for revelation but do not include the details stated in these narrations in their commentaries. In these narrations, it is seen that the verse was revealed as some of the Ansar (Settlers) make friends with the Jews. As stated in these narrations which demonstrate the reason for revelation, some of the companions made friends with the Jews. Thus, it can be claimed that Jews are meant by the phrase unbelievers in this verse. Similarly, in the 118th verse, which notes that the Jews should not be made friends and confidants, it is seen that the narrations have similar meanings and so do not have a different purpose but reinforce the meaning in the verse.

Anahtar Kelimeler

Tafsir, Narration, Reasons for Revelation, Analysis, Friend, Nonbelievers

Kaynakça

• Begavî, Muhyissünne Ebû Muhammed el-Hüseyin b. Mes’ûd. Tefsirü’l-Begavî. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’t Taybe, 4. Basım, 1997.
• Beydâvî, Ebû Saîd Nasırüddîn Abdullah b. Ömer b. Muhammed. Envârü’t-tenzîl ve esrârü’t-teʾvîl. 6 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâ’u Turâsi’l Arabî, 1. Basım, 2011.
• Ensari, Abdurrahman. el-Mürşidü’l-vecîz ila ulûmi’l-Kur’ani’l-Azîz. İstanbul: Daru’n-Nida, 1. Basım, 2019.
• Ensari, Abdurrahman. Sebeb-i Nüzûlün Tefsire Etkisi Bakara Sûresi Örneği. İstanbul: Nida Yayıncılık, 1. Basım, 2017.
• Gündüz, Ahmet. “Kur’an’ın Anlaşılmasında Esbâb-ı Nüzûl’ün Müsbet ve Menfi Etkisi”. DÜİFAD 18 (2016).
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed İbn Hacer el-Askalânî. el-Ucâb fî beyâni’l-esbâb. 2 Cilt. Demmâm: Dâru İbni’l-Cevzî, 1. Basım, 1997.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed İbn Hacer el-Askalânî. Takrîbü’t-tehzîb. 1 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 2. Basım, 1996.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed İbn Hacer el-Askalânî. Tehzîbü’t-tehzîb. 12 Cilt. Beyrut: Dâru Sadır, 1. Basım, 1993.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fida ’İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn b. Ömer. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-Azîm. 8 Cilt. Riyad: Daru Taybe, 2. Basım, 1999.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el-Bağdâdî. Zâdü’l-mesîr fî ilmi’t-tefsîr. 8 Cilt. Dimeşk: el-Mektebetü’l-İslâmiyye, 2. Basım, 2002.
• İbrahim, Muhammed el-Ali. Sahîh’u esbâbi’n-nüzûl. Dimeşk: Daru’l Kalem, 1. Basım, 2003.
• Kurtubî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr. el-Câmi’ li-ahkâmi’l-Kur’ân. 20 Cilt. Kahire: Dârü’l-Kütübi’l-Mısriyye, 2. Basım, 1964.
• Kutub, Seyyid b. Kutub b. İbrâhim b. Hüseyin. Fî Zılâli’l-Kur’ân. 7 Cilt. Beyrut: Dârü’ş-Şürûk, 17. Basım, 1985.
• Râzî, Ebu Abdillâh (Ebü’l-Fazl) Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyin. Mefâtîhü’l-gayb. 22 Cilt. Beyrut: Dâru’l Fikr, 1. Basım, 1981.
• Rızâ, Muhammed Reşîd b. Alî Rızâ b. Muhammed. Tefsîrü’l Menâr. 12 Cilt. Kahire: Dârü’l-Menar, 1. Basım, 1990.
• Sâmi b. Müsaîd, er-Rifâî el-Cühenî. Tahrîcu’l ehâdîsi ve’l âsâr fi kitâbi’t teshîl li ulûmi’t tenzîl li ibn Cüzey el-Kelbî. Mekke: Ümmü’l Kurâ Üniversitesi, 1419.
• Suyûtî, Ebü’l-Fazl Celaleddin Abdurrahman b. Ebî Bekr. ed-Dürrü’l-mensûr fi’t-tefsîr bi’l-me’sûr. 10 Cilt. Kahire, Merkez’ü Hecr li’l-Buhûsi ve’d Dirâsâti’l-Arabiyye ve’l-İslamiyye, 1. Basım, 2003.
• Suyûtî, Ebü’l-Fazl Celaleddin Abdurrahman b. Ebî Bekr. Lübâbü’n nükûl fî esbâbi’n nüzûl. 1 Cilt. Beyrut: Daru’l Kitabi’l Ârabî, 1. Basım, 2006.
• Süleymân, Ebü’l-Hasan Mukatil b. Süleyman b. Beşir b. Mukâtil. Tefsîru Mukâtil b. Süleymân. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyai’t-Türasi’l-Arabi, 1. Basım, 1423.
• Şâtıbî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Mûsâ b. Muhammed el-Lahmî el-Gırnâtî eş-. el-Muvâfekât fî Usûli’ş-Şeria. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1. Basım, 1994.
• Taberî, Ebû Cafer İbn Cerîr Muhammed b. Cerîr b. Yezîd. Câmiü’l-beyân an te’vîli âyi’l-Kur’ân. 12 Cilt. Kahire: el-Matbaatu’s-Selefiyye, 1. Basım, 2001.
• Vâhidî, Ebü’l-Hasan Alî b. Ahmed b. Muhammed en-Nîsâbûrî. Esbâbü’n-nüzûl. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1. Basım, 2005.
• Yazır, Elmalılı M. Hamdi. Hak Dini Kur’ân Dili. 5 Cilt. İstanbul: Azim Dağıtım/Zehraveyn, 1. Basım, 1992.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman. Siyeru A’lâmi’n-Nübelâ. 12 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 3. Basım, 1996.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Cârullah Mahmûd b. Ömer b. Muhammed. el-Keşşâf an hakâiki’t-tenzîl ve uyunü’l-ekâvîl fî vücûhi’t-te’vîl. Beyrut: Dârü’l- Ma’rife, 3. Basım, 2009.