Moral Education in the Qurʾān in the Light of the Concept of Birr

Yıl 2023, Sayı: 50, 37 - 57, 15.12.2023

Bülent Uğur Koca

https://doi.org/10.30623/hij.1270714

Öz

Throughout history, the notion of ethics has been a major issue that humanity has dealt with both in practice and theory. The issue of morals is addressed under the heading of 'ethics', a key component of axiology in philosophy, and it is one of the building blocks of Islamic thought. The Qurʾān revealed the basic principles and practical reflections of ethics in different verses and parables and explained in detail what Islamic ethics means. A proper understanding of Islamic ethics is only possible through a proper understanding of relevant concepts in primary sources. In any scholarly discipline, it is critical that concepts be studied systematically, and their meanings be provided coherently. Concepts that go through the process of narrowing in meaning lose their functionality over time and become obsolete. In every system of thought, whether divine or human, there are basic arguments not only about the world we live in but also about existence and how to obtain a knowledge of this existence. In this context, the Qurʾān also established some basic principles and imposed certain responsibilities on people in the world they live in.
Establishing the framework of the good and evil, Islam invited people to act on goodness and righteousness and to educate themselves, thereby paving the way for them to lead a natural life and achieve Allah's pleasure. Ethics, which is the subject of almost every voluntary behaviour of human beings, lays down the principles of a true and consistent life. In this context, it is important to meticulously analyse the concepts related to ethics in the Qurʾān, to determine their scope and to pinpoint the relationships among these concepts accurately. When the verses related to the morality of believers in the Holy Qurʾān are analysed, it is seen that the concept of "birr" holds an important place. It is defined as good morals by the Prophet of Islam and is found in different suras of the Holy Qurʾān in different versions. The concept of ‘birr’ forms the focus of this research as it is critical in terms of identifying the scope and content of the moral structure in the Holy Qurʾān and the place of good morals in Islamic thought. In this context, the scope of morality in the Qurʾān based on the notion of "birr" is worth detailed investigation. This study is critical in that it not only shows the holistic approach of the moral structure in the Qurʾān in terms of knowledge, emotion and action, but also prevents possible paradigm conflicts by drawing attention to the protection of this integrity in educational practices. The scope of this research is the verses in the Qurʾān in which the concept of "birr" is mentioned. These verses are discussed in terms of determining the dimensions of the concept in ethics education and revealing the instructional topics it contains. In this way, this study clearly reveals the dimensions of ethics as addressed in the Qurʾān.
The purpose of this study is to identify the scope and instructional topics of Islamic ethics education based on the notion of "birr". It followed a case study method, one of the qualitative research designs. A concept-centred study was carried out and the collected data were analysed using document analysis. The study revealed that the concept of "birr", which reveals the content of good morals in integrity, should be addressed based on the integrity of knowledge, emotion and action. This implies that it encompasses all moral concepts of goodness and righteousness. In conclusion, this study emphasises that a balanced moral education can only be provided within this framework. This study is thought to make theoretical contributions in terms of scope and content in the teaching of religion and ethics; it emphasises conceptual analysis and determination of basic moral principles, and it points out different aspects of the instructional topics of ethics education.

Anahtar Kelimeler

Religious Education, Moral Education, Good Morals, Birr, Goodness

Birr Kavramı Işığında İslam Ahlak Öğretiminin Boyutları

Öz

Tarih boyunca ahlâk kavramı hem uygulamada hem de teoride insanlığın ele aldığı temel konulardan biri olmuştur. Felsefi literatürde aksiyolojinin en önemli kısımlarından biri olan ‘etik’ başlığı altında incelenen ahlâk konusu, İslam düşüncesinin yapı taşlarından biridir. Kur’ân, ahlâkın temel ilkelerini ve pratik yansımalarını farklı âyetlerde ve kıssalarda ortaya koymuş, Müslüman ahlâkının içeriğini detaylı bir şekilde açıklamıştır. İslam ahlâkını doğru bir şekilde anlamak, öncelikle ilgili kavramların birincil kaynaklarda doğru bir şekilde anlaşılmasıyla mümkündür. Herhangi bir ilmi disiplinde kavramların doğru bir şekilde ele alınması ve anlamlarının bütünlük içinde ortaya konulması büyük önem taşır. Anlam daralmasına uğrayan kavramlar, zamanla işlevselliğini yitirir ve kullanılmaz hale gelir. İster ilahî isterse beşerî olsun her düşünce sisteminin içerisinde yaşadığımız dünyaya, varlığa ve bu varlığın bilgisinin nasıl elde edileceğine dair temel argümanlar vardır. Bu bağlamda Kur’ân-ı Kerîm de temel ilkeleri belirlemiş ve insanlara yaşadıkları dünyada belirli sorumluluklar yüklemiştir.
İyi ve kötünün çerçevesini çizen İslam, insanları iyilik ve doğruluk üzerine hareket etmeye ve kendini yetiştirmeye davet etmiş, böylece fıtri bir hayat sürmelerinin ve Allah’ın rızasına ulaşmalarının önünü açmıştır. İnsanın iradeli davranışlarının hemen hemen her birine konu olan ahlâk, doğru ve tutarlı bir hayatın ilkelerini belirlemiştir. Bu bağlamda Kur’ân-ı Kerîm’de geçen ahlâkla ilgili kavramların titizlikle incelenmesi, kapsamlarının belirlenmesi ve kavramlar arasındaki ilişkilerin doğru bir şekilde sınıflandırılması önem arz etmektedir. Kur’ân-ı Kerîm’de müminlerin ahlakı ile ilgili ayetler incelendiğinde “birr” kavramının önemli bir yer tuttuğu görülür. “Birr” kavramı, İslam peygamberi(s) tarafından güzel ahlâk olarak tanımlanmış olup, Kur’ân-ı Kerîm’in farklı surelerinde, değişik formlarda yer almaktadır. Kur’ân-ı Kerîm’deki ahlaki yapının kapsamını, içeriğini ve güzel ahlakın İslam düşüncesindeki yerini belirlemek açısından önemli bir kavram olan “birr”, bu araştırmanın temel konusunu oluşturmaktadır. Bu bağlamda “birr” kavramı çerçevesinde Kur’ân’da ahlâk kavramının kapsamının ele alınması araştırmaya değer görülmektedir. Bu çalışmanın önemi, Kur’ân’daki ahlâkî yapının bilgi, duygu ve eylem alanlarında bütüncül yaklaşımını göstermek ve öğretim uygulamalarında bu bütünlüğün korunmasına dikkat çekmek suretiyle ortaya çıkabilecek paradigma çatışmalarının önüne geçmektir. Bu araştırmanın kapsamı, Kur’ân’da “birr” kavramının geçtiği bütün âyetler oluşturmaktadır. Bu âyetler, ahlâk öğretiminde kavramın boyutlarının belirlemesi ve içerdiği öğrenme alanlarının ortaya çıkarılması yönüyle ele alınmıştır. Bu şekilde Kur’ân’daki ahlâk anlayışının hangi boyutlarda ele alındığı açıkça ortaya konulmaya çalışılmıştır.
Araştırmanın amacı; “birr” kavramı çerçevesinde İslamî ahlâk öğretiminin kapsamını ve öğrenme alanlarını belirlemektir. Bu araştırmada Nitel araştırma desenlerinden durum çalışması kullanılmış olup, kavram merkezli bir çalışma yürütülmüş ve elde edilen veriler doküman analizi yoluyla analiz edilmiştir. Çalışmada, güzel ahlâkın içeriğini bir bütünlük içerisinde ortaya koyan “birr” kavramının bilgi, duygu ve eylem bütünlüğü içerisinde ele alınması gereken bir kavram olduğu ve bu özelliğiyle iyilik ve doğruluğa dair bütün ahlâkî kavramları içinde barındırdığı sonucuna ulaşılmıştır. Bu bağlamda dengeli bir ahlâk eğitiminin ancak bu çerçevede gerçekleşebileceği vurgulanmıştır. Din ve ahlâk öğretiminde kapsam ve içerik yönüyle teorik katkılar sunacağı düşünülen bu çalışmada; kavramsal tahlillere ve temel ahlâkî ilkelerin belirlenmesine önem verilmiş, farklı yönleriyle ahlâk öğretiminin öğrenme alanlarına işaret edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Din Eğitimi, Ahlak Eğitimi, Güzel Ahlak, Birr, İyilik

Teşekkür

Selamlar

Kaynakça

• Abay, Ahmet. Nüzul Sürecinde Kur’an’a Karşı Algı Yönetimi. İstanbul: Düşün Yayıncılık, 2015.
• Abdelhaleem, Muhammed. “Kur’an’da Ahiret-Dünya ve Dünya Hayatı”. çev. Şehmus Demir. EKEV Akademi Dergisi 1/3 (1998), 321-333.
• Begavî, Ebû Muhammed Muhyissünne el-Hüseyn b. Mes‘ûd b. Muhammed el-Ferrâ’. Meâlimü’t-tenzîl. 5 Cilt. Beyrut: Daru İhyai’t Türasi’l-Arabi, 1999.
• Beyzâvî, Nâsırüddîn Ebû Saîd (Ebû Muhammed) Abdullâh b. Ömer b. Muhammed. Envârü’t-tenzîl ve esrârü’t-te’vîl. 5 Cilt. Beyrut: Daru İhyai’t Türasi’l-Arabi, 1997.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Kur’an’ı Kerim’in Türkçe Meali Âlisi ve Tefsiri. 8 Cilt. İstanbul: Bilmen Yayınevi, ts.
• Coşkun, Ahmet. “Kur’an-ı Kerim’in Dünya ve Ahirete Bakışı”. Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4 (1987), 267-283.
• Çantay, Hasan Basri. Kur’ân-ı Hakîm ve Meâl-i Kerîm. 3 Cilt. İstanbul: Elif Ofset, 1980.
• Çelik, Ömer. Hakk’ın Dâveti Kur’ân-ı Kerîm Meâli ve Tefsîri. 5 Cilt. İstanbul: Erkam Yayınları, 2020.
• Fahreddin er-Râzî, Ebû Abdillâh (Ebü’l-Fazl) Fahreddin Muhammed b. Ömer b. Hüseyn. Mefâtîhu’l-gayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru İhyai’t-Turasi’l-Arabî, 3. Basım, 1999.
• Görmez, Mehmet vd. Hadislerle İslam. VII Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2015.
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tunus: Dâru Tunusiyye, 1984.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ. Tefsîrü’l-Kurʾâni’l-azîm. 8 Cilt. Daru Tayyibe, 2. Basım, 1999.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el-Bağdâdî. Zâdü’l-mesîr fî ilmi’t-tefsîr. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitabi’l-Arabi, 1. Basım, 2001.
• İsfahânî, Ebü’l-Kasım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal er-Râgıb. el-Müfredât fî garîbi’l-Kurʾân. Dımeşk: Daru’l Kalem, 1991.
• Karagöz, İsmail vd. Dinî Kavramlar Sözlüğü. Ankara: DİB Yayınları, 7. Basım, 2017.
• Karaman, Hayreddin vd. Kur’an Yolu Türkçe Meal ve Tefsiri. 5 Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 3. Basım, 2007.
• Komisyon. Hayat Rehberi Kur’ân Tefsiri Konulu Tefsir. 5 Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2. Basım, 2021.
• Konyalı Mehmed Vehbî. Hulâsat’ül beyân fî tefsîr’il Kur’an. 16 Cilt. İstanbul: Üçdal Neşriyat, 1966.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferh. el-Câmiʿ li-ahkâmi’l-Kurʾân. 20 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 2. Basım, 1964.
• Kutluer, İlhan. “Fesad”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 12/421-422. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Mahallî, Celâleddin - Süyûtî, Celâleddin. Tefsîrü’l-Celâleyn. Diyarbakır: Seyda Yayınları, 2016.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî. en-Nüket ve’l-uyûn. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Merad, Alı. “Islah”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 19/143-156. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Nesefî, Ebü’l-Berekât. Medârikü’t-tenzi’l-ve hakâiku’t-te’vil. 3 Cilt. Beyrut: Dar İbn Katheer, 7. Basım, 2017.
• Okumuş, Mesut. “Kur’an’a Göre Dünya Ahiret İlişkisi”. VIII. Kur’an Sempozyumu. 117-147. Ankara: Fecr Yayınları, 2006.
• Sâbûnî, Muhammed Ali. Safvetü’t-Tefâsîr. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-jîl, 2. Basım, 1979.
• Seyyid Kutub. Fî Zılâli’l-Kur’an. çev. Salih Uçan vd. 10 Cilt. İstanbul: Dünya Yayıncılık, 1991.
• Soysaldı, Mehmet. Asr Suresi Işığında İnsanlığın Kurtuluş İlkeleri. Ankara: Manas Yayıncılık, 2019.
• Soysaldı, Mehmet. Kur’ân-ı Kerîm’e Göre Ölüm ve Ölüm Ötesi Hayat. İstanbul: Beka Yayıncılık, 2020.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali. Fethu’l-kadîr el-câmiʿ beyne fenneyi’r-rivâye ve’d-dirâye min ʿilmi’t-tefsîr. 6 Cilt. Dımeşk: Daru İbni Kesir, 1993.
• Şimşek, M. Sait. Hayat Kaynağı Kur’an Tefsiri. 5 Cilt. İstanbul: Beyan Yayınları, 2016.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî. Câmiu’l-beyân an te’vîli âyi’l-Kur’ân. 24 Cilt. Muessesetü’r-Risale, 1. Basım, 2000.
• Topaloğlu, Bekir. “Âhiret”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 1/543-548. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Topaloğlu, Bekir - Çelebi, İlyas. Kelâm Terimleri Sözlüğü. Ankara: İSAM Yayınları, 5. Basım, 2017.
• Uludağ, Süleyman. “Dünya”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 10/22-25. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Vâhidî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ahmed b. Muhammed en-Nîsâbûrî. el-Basît fî tefsîri’l-Kurʾân. 25 Cilt. İmadetü’l Bahsi’l İlmiyye, 2009.
• Yazıcı, Muhammed. “Dünya-Ahiret Kavramlarının Analizi”. Bir Kelam Problemi Olarak Din-Dünya İlişkisi. 39-56. Çorum: Çorum İlahiyat Fakültesi, 2002.
• Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili. 10 Cilt. İstanbul: Yenda Yayın-Dağıtım, ts.
• Yüksel, Yakup. “Dünya ve Âhiret Dengesi”. Uluslararası Sempozyum. 675-686. Şanlıurfa: Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 2016.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. el-Keşşâf ʿan hakâʾikı gavâmizi’t-tenzîl ve ʿuyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-teʾvîl. 4 Cilt. Beyrut: Daru’l Kitabi’l Arabi, 3. Basım, 1986.