Nakşî Ali Akkirmânî’nin Gavriyye’si ve Bilinmeyen Nüshaları

Yıl 2025, Cilt: 3 Sayı: 1, 25 - 47, 27.03.2025

Mahmut Öztürk

https://doi.org/10.63022/hikem.1619653

Öz

Tekke ve Tasavvuf Edebiyatı’nın 17. yüzyıldaki en önemli simalarından biri de Nakşî Ali Akkirmânî’dir. Yaşadığı dönemde özellikle tasavvufî içerikli şiirlerini, halkın anlayabileceği bir şekilde süsten, sanatlı söyleyişlerden uzak sade ve akıcı bir üslupla kaleme almıştır. Nakşî, kendine özgü sade ve didaktik üslubuyla halkı tasavvuf yoluyla bilgilendirerek onları eğitme yoluna gitmiş, dünya hayatının geçiciliğine vurgu yaparak ebedi saadetin nasıl elde edilebileceğinin yollarını öğretmeye çalışmıştır. Tasavvufî düşüncelerini insanlara empoze ederken fikirlerini sağlam temellere dayandırmak istemiş ve bunu yaparken genellikle ayet ve hadislerden iktibas yapma yolunu tercih etmiştir. Gavriyye mesnevisinde “işari tefsir” metoduyla ayetleri, işlediği konuların bağlamından sapmadan tefsir etmiş ve yine konunun bağlamına münasip hadislere de yer vermiştir. Tamamı manzum bir şekilde telif edilen eserde, klasik mesnevilerdeki düzenlenme biçimi bu eserde yoktur. Gavriyye üzerine sosyal bilimler adına atılan adım ve temel oluşturma yönüyle önem arz eden bir yüksek lisans çalışması bulunmaktadır. Dönemin şartlarına göre Ulaş’ın yüksek lisans tezi yeterli ve olgun bir çalışma olarak gözükmektedir. Ancak günümüzdeki teknik alt yapının gelişmesi ve araştırma-inceleme imkanlarının genişliği gibi nedenlerden dolayı yeni bilgiler-veriler ekseni üzerinde eserin bir kez daha incelenmesi yerinde bir karar olacaktır. Bu tezdeki dört olarak belirtilen nüshaların sayısı tarafımızdan yapılan araştırma ve incelemelerle birlikte on altıya ulaşmıştır. Araştırma makalemizde Gavriyye’nin kütüphane ve katalog taramalarıyla tespit edilen altı adet yurt dışı ve on adet yurt içindeki nüshalarının tanıtımı yapılarak esas alınan nüshaların kimlikleri hakkında tarafımızca bazı değerlendirmelerde bulunulacaktır. Eserin yurt dışı ve yurt içindeki bilinmeyen bu zengin nüsha çeşitliliğinin ortaya çıkması yeniden tam anlamıyla bir edisyon kritik çalışmasına tabi tutulmasının bir ihtiyaç olduğu düşüncesi ağırlık kazanmıştır. Ayrıca beyit sayısı olarak daha hacimli bu bilinmeyen nüshaların varlığı eserin içeriğine şüphesiz ciddi katkılarda bulunacaktır.

Anahtar Kelimeler

Nakşî Ali Akkirmânî, Gavriyye, Yazma Nüsha

Etik Beyan

B

Naqshi Ali Akkirmani’s Work Gavriyye And Unknown Copies Of This Work

Öz

One of the most important figures in the Tekke and Sufism Literature of the 17th century is Naqshi Ali Akkirmani. During his time, he wrote particularly Sufi-themed poetry in a simple and fluent style that was accessible to the public, avoiding ornate and artistic expressions. Naqshi aimed to educate the people about Sufism through his unique, straightforward, and didactic style, emphasizing the transience of worldly life and teaching how eternal happiness could be attained. While imposing his Sufi thoughts on people, he sought to base his ideas on solid foundations, often preferring to quote verses from the Quran and Hadith. In his work Gavriyye, he interpreted verses using the isari tafsir method without deviating from the context of the topics discussed, also including relevant Hadiths. The work is composed entirely in verse, lacking the typical arrangement found in classical mesnevis. There exists a master's thesis that emphasizes the social science significance of Gavriyye, which appears to be a sufficient and mature study considering the conditions of that period. However, due to advancements in technical infrastructure and research opportunities today, it would be prudent to re-examine the work based on new information and data. The number of copies mentioned as four in this thesis has reached sixteen through our research and examinations. In our research article, we will introduce six foreign and ten domestic copies of Gavriyye, identified through library and catalog searches, along with evaluations regarding the identities of the essential copies used. The emergence of this unknown variety of rich copies both domestically and abroad suggests a strong need for a comprehensive critical edition study of the work. Moreover, the existence of these more extensive unknown copies will undoubtedly contribute significantly to the content of the work

Anahtar Kelimeler

Naqshi Ali Akkirmani, Gavriyye, Manuscript Copy

Kaynakça

• Akkirmânî, Nakşî Ali. El-Gavrîye Menâkıbı Rumûzi'l-İlâhîye. Ankara: Milli Kütüphane, Milli Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu, 06 Mil Yz A 2698.
• Akkirmânî, Nakşî Ali. El-Gavrîye Menâkıbı Rumûzi'l-İlâhîye. İstanbul: İstanbul Büyük Şehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı, Osman Ergin Türkçe Yazmaları, 319.
• Akkirmânî, Nakşî Ali. Gavrîyye. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Kütüphanesi, Seyfettin Özege Bölümü, Agah Sırrı Levent Kitaplığı,293.
• Akkirmânî, Nakşî Ali. Gavrîyye. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Hacı Mahmud Efendi Bölümü, 3392.
• Akkirmânî, Nakşî Ali. Gavriyye. Vatikan: Vatikan Kütüphanesi, Vatikan Kütüphanesi Türkçe Yazmaları, Vat. Turc.155. Akkirmânî, Nakşî Ali. Hazâ Kitâb-ı Gavrîyye. Berlin: Berlin Eyalet Kütüphanesi, Staatsbibliothek, Marburg, Ms. or. oct. 1901. Akkirmânî, Nakşî Ali. Hazâ Kitâb-ı Gavrîyye. Londra: Londra British Library, Oriental Manuscripts/ Doğu El Yazmaları, 12181. Akkirmânî, Nakşî Ali. Hazâ Kitâb-ı Gavrîyye. Londra: Londra British Library, Oriental Manuscripts/ Doğu El Yazmaları, 12481. Akkirmânî, Nakşî Ali. Hazâ Kitâb-ı Gavrîyye. İstanbul: İstanbul Büyük Şehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı, Osman Ergin Türkçe Yazmaları, 238. Akkirmânî, Nakşî Ali. Kitâb-ı Gavriyye. Ankara: Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Kütüphanesi, M. Ozak I, 839.
• Akkirmânî, Nakşî Ali. Kitâb-ı Gavriyye. İstanbul: İstanbul Büyük Şehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı, Osman Ergin Türkçe Yazmaları, 633.
• Akkirmânî, Nakşî Ali. Kitâb-ı Gavriyye. İstanbul: İstanbul Sadberk Hanım Müzesi, Hüseyin Kocabaş Kitaplığı Türkçe Yazmaları, 227.
• Akkirmânî, Nakşî Ali. Kitâb-ı Gavriyye. Konya: Konya Koyunoğlu Kütüphanesi, ?, 11330.
• Akkirmânî, Nakşî Ali. Kitâb-ı Gavriyye. Kütahya: Kütahya Belediyesi Mustafa Hakkı Yeşil Kütüphanesi, Nadir Eserler, 24314.
• Akkirmânî, Nakşî Ali. Manzûme-i Gavrîyye. Berlin: Berlin Eyalet Kütüphanesi, Staatsbibliothek, Marburg, Ms. or. oct. 2274.
• Akkirmânî, Nakşî Ali. Manzûme-i Gavrîyye. Kıbrıs: Kıbrıs Eski Eserler ve Müzeler Genel Müdürlüğü Arşivi, 74. Atik, Hikmet. Nakşî Ali Akkirmânî Dîvânı İnceleme-Metin, Sivas: Buruciye Yayınları, 2011.
• Atik, Hikmet. Nakşî Ali Akkirmânî Dîvânı (İnceleme-Metin). Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2003.
• Bursalı Mehmed Tahir Efendi, Osmanlı Müellifleri. nşr. A. Fikri Yavuz- İsmail Özen. 3 Cilt. İstanbul: Meral Yayınevi, 1972. Çoban, Hüveyda. Nakşî Ali Akkirmânî‘nin Esrâr-nâme İsimli Eseri (Tenkitli Metin – İnceleme), Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Dilçin, Cem. Örneklerle Türk Şiir Bilgisi, Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları: 1992.
• İpekten, Haluk vd., Tezkirelere Göre Divân Edebiyatı İsimler Sözlüğü, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1998.
• Safâyi, Tezkiretü′ş-Şuarâ, İstanbul: Süleymâniye Kütüphanesi, Hacı Mahmut Efendi. Bölümü, No:2549.
• Samancıoğlu, Şevket Enes, Mecma‘ı Gevher-i Esrâr, Ankara: İksad Yayınevi, 2023
• Suzak, Yağmur. Nakşî Ali Akkirmânî Divanı'nın Bağlamlı Dizin ve İşlevsel Sözlüğü. Iğdır: Iğdır Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2024.
• Ulaş, A. Halim. Nakşį Ali Akkirmânî Hayatı, Sanatı, Edebi Şahsiyeti ve Ğavriyye Mesnevisi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1998.
• Uludağ, Süleyman. “İşârî Tefsir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 02 Ocak 2025.
• https://islamansiklopedisi.org.tr/isari-tefsir
• Umagan, Suat. Nakşî Ali Akkirmânî Aynu′l-Hayat (Tenkitli İnceleme Metin). Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1996.
• Vardar, Beste. Nakşî Divanı'nda Fiiller. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2022.
• Yıldırım, İsmail. Nakşî Ali Akkirmânî Esrâr-nâme (İnceleme- Mukayeseli Metin-Tıpkı Basım) Ankara: Gece Kitaplığı Yayınları, 2020.