The Reflection of The Juristic Identities of Tahavî And Cessâs In The Comments of Ahkam In The Context of Hajj Worship

Yıl 2025, Cilt: 3 Sayı: 1, 49 - 62, 27.03.2025

İbrahim Demircan

https://doi.org/10.63022/hikem.1619937

Öz

Ahkâmü'l-Kur'an type works are written on the interpretation of the verses (ahkam) related to worship, transactions and ukûbât/criminal law. In the study, taking into account the volume of the article, the ways in which the pilgrimage is discussed in the Ahkâmü'l-Qur'an commentary of Tahâvî and Cessâs and in some other Hanafi füru-i fiqh works, especially by the same authors, are examined in the context of Hanafi doctrine. The purpose of the study; The aim is to determine the extent to which authors known as fiqh scholars include fiqh subjects in the context of "pilgrimage" in their exegetical works, the similar and different aspects of the relevant subject covered in fiqh and exegesis (Ahkam al-Qur'an) works, and the course of development of the contents of the fiqh works. . In this context, it is seen that the scientific competencies of the authors are effective in evaluating the issues discussed in Ahkam al-Qur'an and Füru-i Fiqh works from different perspectives. It can be said that the development of the content of the Füru-i Fiqh literature was influenced by the scientific knowledge of the authors as well as the new problems that arose in the period in which they lived and the new fiqh questions asked. As a matter of fact, the discussed tafsirs of judgments and works of fiqh have matured in the process, and some subjects covered in the relevant literature in a period have either been developed or excluded from the scope according to the need in the process. Finally, it has been determined in the study that Tahavi and Cessâs made fiqh analyzes with rational and transmitted evidence in their commentaries on the rules, and that some issues related to the pilgrimage were treated more superficially in their works on fiqh compared to the commentaries on the rules.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Hajj, Manasik, Ahkam al-Qur'ân, Tafsir

Hac İbadeti Bağlamında Tahâvî ve Cessâs’ın Fıkıhçı Kimliklerinin Ahkâm Tefsirlerine Yansıması

Öz

Ahkâmü’l-Kur’ân türü eserler ibâdât, muâmelât ve ukûbât/ceza hukuku ile ilgili (ahkâm) ayetlerinin tefsirine dair yazılan eserlerdir. Çalışmada makalenin hacmi de dikkate alınarak Hanefi doktrini bağlamında Tahâvî ve Cessâs’ın Ahkâmü’l-Kur’ân tefsirleri ile başta aynı müellifler olmak üzere diğer bazı Hanefi füru-i fıkıh eserlerinde hac ibadetinin ele alınış biçimleri incelenmektedir. Çalışmanın amacı; fıkıhçı kimliği ile tanınan müelliflerin tefsir eserlerinde “hac ibadeti” bağlamında fıkhi konulara ne ölçüde yer verdiği, ilgili konunun fıkıh ile tefsir (Ahkâmü’l-Kur’ân) eserlerinde işlenen benzer ve farklı yönleri ve füru-i fıkıh eserlerinin muhtevalarının gelişim seyrini tespit etmektir. Bu bağlamda Ahkâmü’l-Kur’ân ile füru-i fıkıh eserlerinde ele alınan meselelerin farklı bakış açıları ile değerlendirilmesinde müelliflerin ilmi yetkinliklerinin etkili olduğu görülmektedir. Füru-i fıkıh literatürünün muhtevasının gelişmesinde ise müelliflerin ilmi birikimlerinin yanı sıra yaşadıkları dönemde ortaya çıkan yeni sorunlar ve sorulan yeni fıkhi soruların etkili olduğu söylenebilir. Nitekim ele alınan ahkâm tefsirleri ile fıkıh eserleri süreç içerisinde olgunlaşmış, bir dönemde ilgili literatürde ele alınan bazı konular süreç içerisinde ihtiyaca göre ya geliştirilmiş veya kapsam dışında tutulabilmiştir. Son olarak çalışma ile Tahâvî ve Cessâs’ın ahkâm tefsirlerinde akli ve nakli delillerle fıkhi analizlerde bulundukları ve hac ibadeti ile ilgili bazı konuların ahkâm tefsirlerine nazaran fıkıh eserlerinde daha yüzeysel işlendiği tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Hac, Menâsik, Ahkâmü'l-Kurân, Tefsir

Teşekkür

Değerlendirmeleriniz için şimdiden teşekkür ederim.

Kaynakça

• Aktaş, Mehmet Nurullah. “Ahkâm Tefsirlerinde İstinbât Meselesi: Suyûtî’nin el-İklîl fî İstinbâti’t-Tenzîl Adlı Tefsiri Örneği”. Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 22 (2023), 57-74.
• Akyol, Mualla. “Hac İbadetinin Hükümleri Hususunda Hanefî ve Mâlikî Âlimleri Arasındaki Benzerlik ve Farklılıklar”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 45 (2020), 173-179.
• Beyhâkî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî. Sünenü’l-kübrâ. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l ’ilmiyye, 3. Basım, ts.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî el-Buhârî. Sahîh-i Buhârî. 9 Cilt, ts.
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Tarihi. Ankara: Fecr Yayınları, 4.Basım 2009.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî. Ahkâmü’l-Kur’ân. thk. Muhammed Sâdık Kamhâvî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l İslâmi, h.1405.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî. Şerhu Muhtasari’t-Tahâvî li’l-Cessâs. thk. İsmetullah İnâyetullah Muhammed, Said Bektaş. Dâru’s-Sirâc, 2010.
• Çetiner, Bedreddin. “Ahkâmü’l-Kur’ân” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Erişim 8 Ocak 2025.
• https://islamansiklopedisi.org.tr/ahkamul-kuran
• Durmuş. “Muhtasar”. TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim 16 Şubat 2025. https://islamansiklopedisi.org.tr/muhtasar
• Günay, Hacı Mehmet. “Semerkandî, Alâeddin” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Erişim 8 Ocak 2025.
• https://islamansiklopedisi.org.tr/semerkandi-alaeddin
• İltaş, Davut. “Tahâvî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Erişim 19 Aralık 2024.
• https://islamansiklopedisi.org.tr/tahavi#1
• Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes‘ûd b. Ahmed. Bedâʾiʿu’ṣ-ṣanâʾiʿ fî tertîbi’ş-şerâʾiʿ. Dârü’l-Kütübi’l İlmiyye, 2.Basım 1406/1986.
• Koca, Ferhat. “el-Muhtasar”. TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim 14 Şubat 2025. https://islamansiklopedisi.org.tr/el-muhtasar--kuduri
• Koca, Ferhat. “Kâsânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Erişim 6 Ocak 2025.
• https://islamansiklopedisi.org.tr/kasani
• Koca, Ferhat. “İstinbat”. TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim 12 Şubat 2025. https://islamansiklopedisi.org.tr/istinbat
• Kudûrî, Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Ebî Bekr Muhammed b. Ahmed. Muhtasar. thk. Kamil Muhammed Avîzah.
• Dârü’l Kütübi’l İlmiyye, 1. Basım, 1418/1997.
• Kur’ân-ı Kerîm Meâli. çev. Halil Altuntaş – Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 12. Basım, 2011.
• Öğüt, Salim. “Hac”. TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim 08 Şubat 2025. https://islamansiklopedisi.org.tr/hac
• Öğüt, Salim. “Mîkât”. TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim 08 Şubat 2025. https://islamansiklopedisi.org.tr/mikat
• Öğüt, Salim. “Telbiye”. TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim 08 Şubat 2025. https://islamansiklopedisi.org.tr/telbiye
• Semerkandî, Ebû Bekr Alâüddîn Muhammed b. Ahmed b. Ebî Ahmed. Tuhfetü’l-fukahâ. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l İlmiyye, 2. Basım, 1994.
• Soyarslan, Zeyben. “Ebû Ca’fer et-Tahâvî (Ö. 321/933) ve Ebû Bekr er-Râzî el-Cessâs’ın (Ö. 271/981) Ahkâmü’l-Kur’ân’larının Rivayet ve Re’y Kullanımları Açısından Karşılaştırılması”. Diyanet İlmi Dergi LX/2 (2024), 423-460.
• Şensoy, Sedat. “Şerh”. TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim 09 Şubat 2025. https://islamansiklopedisi.org.tr/serh Tahâvî, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed b. Selâme el-Ezdî el-Hacrî el-Mısrî. Ahkâmü’l-Kur’ân’il-Kerîm. thk.
• Saadettin Ünal. İstanbul: İslam Araştırmaları Merkezi, 1. Basım, 1418/1998.
• Yunus Vehbi Yavuz, “Ahkâmü’l-Kur’ân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi Erişim 23 Aralık 2024.
• https://islamansiklopedisi.org.tr/ahkamul-kuran--cessas