Kur'an Ayetleri Bağlamında ‘Vesîle’nin Teşekkülü / Konumlandırılması

Yıl 2025, Cilt: 3 Sayı: 2, 103 - 125, 30.09.2025

Ali Yılmaz

https://doi.org/10.63022/hikem.1627980

Öz

Kur’an’da, “Allah’a yaklaşmak için vesîle arama”yı öğütleyen iki ayet bulunmaktadır. Ayette geçen ‘vesîle’ kelimesi, öncelikle sebep, vasıta ve aracı anlamlarında kullanılmakta olup kavramın mahiyeti üzerine zaman içinde farklı yorumlar yapılmıştır. Müslümanlar, dinî yaşantılarında bu kavrama çeşitli şekillerde başvurmuşlardır ve bu uygulama günümüzde de hâlâ geçerliliğini korumaktadır. Ancak, vesîle ile ilgili yapılan yorumlar ve bu yorumların pratikteki uygulamaları beraberinde bazı tartışmaları getirmiştir. Bu nedenle vesîleye dair bazı yaklaşımlar olumlu karşılanırken, bazıları şiddetle reddedilmiş ve her bir yorumun şer’î yönü üzerinde tartışmalar yapılmıştır. Bu çalışmanın amacı, Kur’an’da Allah’a yaklaşmak için vesîle aramanın anlatıldığı ayeti merkeze alarak vesîle kavramının teolojik temellerini ve toplumsal yansımalarını incelemektir. Vesîle uygulamalarının doğru anlaşılmaması, bazen yanlış inançların ve yanlış pratiklerin ortaya çıkmasına neden olabilmektedir. Çünkü vesîle, Allah’a yaklaşma amacını taşırken yanlış bir şekilde anlaşıldığında şirke yol açabilecek potansiyel taşımaktadır. Bu sebeple, vesîle kavramının doğru bir şekilde anlaşılması hem inanç hem de pratik açısından büyük önem arz etmektedir. Bu çalışmada vesîle/tevessülün İslam’daki yeri, ayetlerle desteklenerek savunulacak ve bu kavramın doğru bir şekilde anlaşılmasının önemi vurgulanacaktır. Vesîle kavramının tarihsel olarak nasıl şekillendiği, farklı yorumların nasıl ortaya çıktığı ve bu kavramın İslam’daki meşruiyeti konularında bir perspektif sunulacaktır. Çalışmamızda hadislerden ziyade ayetlere dayalı bir inceleme yapılacak ve vesîle kavramının İslam’daki yeri belirlenmeye çalışılacaktır. Bu noktada vesîleyi anlamak için Kur’an’a yönelmenin, doğru bir dinî yaşantı için ne kadar gerekli olduğu ortaya konacaktır. Mevcut çalışmalar genellikle vesîle kavramını belirli görüşler veya özel alanlar üzerinden ele alırken, bu çalışma, vesîle/tevessül kavramını Kur’an ayetleri bağlamında daha geniş bir perspektifle inceleyerek teolojik ve toplumsal yorumlarını analiz etmeyi amaçlamaktadır. Çalışmamızda, 'Kur’an Tefsiri ve Sosyal Uygulama Analizi Yöntemi' kullanılarak, mevcut görüşler yerine doğrudan Kur’an ayetleri çerçevesinde vesîle kavramının teolojik arka planı ve pratik yansımalarının değerlendirilmesi hedeflenmektedir. Vesîlenin doğru anlaşılması, sadece bireysel inançların sağlıklı bir şekilde temellendirilmesini değil, aynı zamanda toplumsal pratiğin de doğru bir şekilde şekillenmesini sağlayacaktır. Böylece, vesîle/tevessül kavramının İslam toplumlarında hem teorik hem de pratik düzeyde doğru bir şekilde anlaşılmasına katkı sağlanacaktır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir , Kur’an , Hadîs , Vesîle , Kurbiyet / Allah’a Yakınlık , Dua.

Formation/Positioning of ‘Vesile’ in the Context Of Qur'an Verses

Öz

There are two verses in the Qur’an that encourage seeking a wasīla (means) to draw closer to Allah. The term wasīla, used in these verses, primarily denotes a cause, means, or intermediary, and has been interpreted in various ways throughout Islamic history. Muslims have referred to this concept in diverse forms within their religious practices, and its application continues to hold relevance today. However, differing interpretations and practical implementations of wasīla have sparked significant theological debates. While some approaches to wasīla have been welcomed, others have faced strong opposition, with discussions focusing on the Shar‘i (Islamic legal) legitimacy of each interpretation. The aim of this study is to examine the theological foundations and social reflections of the concept of wasīla, centering on the Qur’anic verses that mention seeking a means to approach Allah. Misunderstandings of this concept may lead to erroneous beliefs and practices, as a misinterpretation of wasīla—while intended to bring one closer to Allah—can potentially lead to shirk (associating partners with Allah). Therefore, a correct understanding of wasīla is essential from both a doctrinal and practical perspective. In this study, the position of wasīla/tawassul in Islam will be defended based on Qur’anic evidence, emphasizing the importance of an accurate understanding of the concept. A perspective will be offered on how the concept evolved historically, how differing interpretations emerged, and the extent to which it is religiously legitimate within Islamic tradition. Rather than relying on hadith sources, this study primarily adopts a Qur’an-based approach to identify the place of wasīla in Islam. It will be argued that turning to the Qur’an is essential for a sound religious life and a proper understanding of wasīla. While most existing studies examine wasīla within specific theological frameworks or limited scopes, this research aims to explore the concept from a broader Qur’anic perspective and analyze both its theological and social dimensions. By employing the “Qur’anic Exegesis and Social Application Analysis Method,” this study seeks to evaluate the theological background and practical implications of wasīla directly through the lens of the Qur'an. A correct understanding of wasīla contributes not only to the sound formulation of individual beliefs but also to the proper shaping of religious practice in society. In this way, the concept of wasīla/tawassul can be better understood both theoretically and practically within Muslim communities.

Anahtar Kelimeler

Tafsir , Qur’an , Hadîth , Walayah , Kurbiyet / Clossnes to Allah Prayer.

Kaynakça

• ’Absî, ʿAntere b. Şeddâd el-. ed-Dîvân. thk. Ali Sît. 1 Cilt. Mısır: Mektebetü’l - İslamiyye, 1964. Aḥmed b. Ḥanbel, Ebû ʿAbdullâh Aḥmed b. Muḥammed b. Ḥanbel eş-Şeybânî. el-Musned. thk. Şuʿayb el-ʾArnavûṭ, ʿÂdil Murşid. 30 Cilt. Kahire: Müsessetü’l-Risâle, 1422.
• Aḥmed, el-Ḫalīl b. Kitābu’l-ʿAyn. thk. Doktor Abdulhamîd Handevî. 4 Cilt. Beyrut: Dāru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 2003.
• Ali b. Muhammed, Mâverdî. en-Nüket ve’l-uyûn. 6 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2007.
• Âlûsî, Şehâbeddin Mahmûd el. Rûḥu’l-meʿânî. 30 Cilt. Beyrut: İhyâ’it-Turas’il-Arabi, 1999.
• Bardakçı, Mehmet Necmeddin. “Tasavvufi Bir terim Olarak Tevessül ve Vesile”. Tasavvuf İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi I/2 (1999), 38-39.
• Beydâvî, Abdullah b. Ömer. Envaru’t-tenzîl ve esraru’t-te’vîl. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Kur’ân-ı Kerîm’in Türkçe Meâl-i Âlîsi ve Tefsiri. 8 Cilt. İstanbul: Nesa Basın Yayın, 1985.
• Buḫârî, Ebû ʿAbdullâh Muḥammed b. İsmâʿîl el-. el-Câmiʿu’l-musnedu’ṡ-saḥîḥu’l-muḫtaṡar. 4 Cilt. Beyrut: Daru İbn Kesir, 1987.
• Celâlu’d-Dîn ʿAbdurraḥmân b. Ebî Bekr, es-Suyûṭî. ed-Durru’l-menŝûr. 8 Cilt. Beyrut, ts.
• Ebû Dâvûd, Suleymân b. el-Eşʿaŝ es-Sicistânî. Sunen. thk. Yâsir Ḥasen, ʿIzzu’d-Dîn Ḍalî, ʿİmâd eṭ-Ṭayyâr. Beyrut: Muʾessesetu’r-Risâle, 2013.
• Ebussuud, Muhammed el-İmadî. İrşadü’l-akli’s-selîm. thk. Ahmet Ata. Riyad: Müessesetu’r-Risâle, 1997.
• Ebü’t-Tâhir Mecdüddîn Muhammed b. Ya‘kūb b. Muhammed el, Fîrûzâbâdî. el-Ḳāmūsu’l-Muḥīṭ. thk. Muhammedt Kâim. 1 Cilt. Beyrut: Müsessetü’l-Risâle, 8. Basım, 2005.
• Endelüsî, Ebû Hayyân el. el-Bahru’l-muhît. thk. Heyet. 8 Cilt. Beyrut: Dāru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1993.
• Endelüsî, İbn Atıyye el. el-Muḥarrerü’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-ʿazîz. ed. Abdüsselam Abdüşşafî Muhammed. 5 Cilt. Beyrut: Dāru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 2001.
• Erturhan, Sabri. “Haram Ayların Fıkhî Okunuşu”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 13 (2009), 195-230. Ezherī, el-Muḥammed b. Aḥmed. Tehẕību’l-luġa. thk. Abdusselâm Muhammed Hârun. 15 Cilt. Mısır: Mektebetü’l-Hanci, 1976.
• Ganevî, Ebû Kurrân Tufeyl b. Avf b. Kâ‘b b. Halef el. Dīvān. thk. Hasan Fellâh. 1 Cilt. Beyrut: Daru Sâdır, 1997.
• Gözün, Abdulvehhab. “İbn Teymiyye’nin Tevessül Anlayışına Eleştirel Bir Yaklaşım”. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13 (Haziran 2018), 15-42.
• Güler, Zekeriya. “Vesile ve Tevessül Hadislerinin Kaynak Değeri”. Tasavvuf ilmi ve Akademik Araştırma Dergisi 2/1 (Ocak-Haziran1997), 48.
• Ğumarî, Abdullah b. Muhammed b. Sıddık. İthâfu’l-ezkiya bi cevazi’t-tevessül bi’l-enbiya ve’l-evliya. Kahire: Daru’l-Kütüb, 2016.
• İbn Fāris, Hüseyin Ahmet. Muʿcemu meḳāyīsi’l-luġa. thk. Abdusselâm Muhammed Hârun. 6 Cilt. Mısır: Daru’l-Fikr, 1979.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî er-Rüveyfiî. Lisānu’l-ʿArab. thk. Abdullah Ali el-Kebîr. 2 Cilt. Mısır: Daru’l-Meârif, 512.
• İbn Sīde, İsmâîl ed-Darîr el-Mürsî. el-Muḥkem ve’l-muḥīṭu’l-aʿẓam. ed. Abdulhamid Handevî. 11 Cilt. Beyrut: Dāru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 2000.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takıyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm b. Mecdiddîn Abdisselâm el-Harrânî. Kâidetun celîletun fi’t-tevessül ve’l- vesile. thk. Abdulkadir el-Arnaûd. 1 Cilt. Riyad: Riasetu İdareti’l-Buhusi’l-İlmiyye ve’l-İfta, 1999.
• Kalın, Faiz. Kur’an’da Zaman Kavramı. 1 Cilt. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2005.
• Karaman, Hayrettin vd. Kur’an Yolu Türkçe Meal ve Tefsir. 5 Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2006.
• Kazvînî, İbn Mâce, Ebu Abdillah el. es-Sünen. ed. Muhammed Fuad Abdulbaki. İstanbul: Muʾessesetu’r-Risâle, ts.
• Koçak, İhsan. “Ulemâ ve Sûfîler Arasında Tartışmalı Bir Konu Olan Tevessül Konusuna Dair Delillerin Değerlendirilmesi”. Genç Atebe Dergisi 4 (21 Aralık 2023), 26-37.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferh el. el-Cami’ li ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Abdullah b. Abdulhasan. 24 Cilt. Beyrut: Müsessetü’l-Risâle, 2006.
• Mahlufi, Abdurrahman b. Muhammed. Tefsîru’s-sealibî. Beyrut, 1997.
• Muhammad Abdel Haleem el-, Said Badawi. Arabic-english dictionary of Qur’anic usage. 1 Cilt. Netherlands: Koninklijke Brill NV, 2008.
• Muhammed Nasıruddin el, Elbani. et-Tevessül. 1 Cilt. Riyad: Mektebetü’l - Meârif, 2001.
• Muhammed Zâhid, Kevserî. Maḥḳu’t-teḳavvül fî mesʾeleti’t-tevessül. 1 Cilt. Kahire: Mektebetü’l - Ezheriyyet-Turâs, 2006.
• Muḳâtil b. Suleymân, Ebu’l Hasen. Tefsîru Muḳâtil b. Suleymân. ed. ʿAbdullâh Maḥmûd Şeḥâte. 1-5 Cilt. Beyrut, 1423.
• Muslim, Ebû’l-Ḥuseyn Muslim b. el-Ḥaccâc el-Ḳuşeyrî en-Nîsâbûrî. el-Musned. thk. Heyet. 8 Cilt. Kahire: Dâru’t-Teʾṡîl, 2014.
• Muslim, Ebû’l-Ḥuseyn Muslim b. el-Ḥaccâc el-Ḳuşeyrî en-Nîsâbûrî. eṡ-Ṡaḥîḥ. thk. Heyet. 7 Cilt. Kahire: Dâru’t-Teʾṡîl, 2014.
• Nablûsî, Abdulğanî. Keşfü’n-nûr an ashâbi’l-kubûr. thk. Ahmet Ferid Mezîdî. 1 Cilt. Mısır: Daru’l-Asari’l-İslamiyye, 2007.
• Nesefî, Ebü’l-Berekât en. Medârikü’t-tenzîl. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kelimi’t-Tayyib, 1998.
• Omer b. Şebbe, Ebû Zeyd ʿOmer b. Şebbe, en-Numeyrî. Târîḫu’l-Medîne. 4 Cilt. Cidde, 1399.
• Ömer, Ahmet Muhtar. Muʿcemu’l-luġati’l-ʿarabiyyeti’l-muʿāṣıra. 1 Cilt. Mısır: İlmu’l-Kütüp, 2008.
• Penrice, John. A dictionary and glossary of the Kor-ân. ed. Sajid For Adam - Distributors. 1 Cilt. İndia: Shah Offset Printer, 2. Basım, 1991.
• Pişgin, Yasin. “Kur’an Bütünlüğünde Şefaatle İlgili Ayetlerin Tahlili”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 27/1 (2023), 71-73.
• Polat, Kerim. “İbn Teymiyye’nin Tevessül ve İstiğase Anlayışı”. HİKEM 2/1 (29 Mart 2024), 51-72. Râzî, Fahreddin b. Ömer. et-Tefsîru’l-kebîr. Beyrut, 1981.
• Râzî, Fahreddin er. Mefâtîḥu’l-ġayb. 32 Cilt. Mısır: Daru’l Fikr, 1981.
• Ṣāḥib, İsmâil. b. ʿAbbād. el-Muḥīṭ fī’l-Luġa. thk. Muhammed Hasan Yâsin. 11 Cilt. Beyrut: İlmu’l-Kütüp, 1994.
• Sarıkaya, Berat. “İnsan Allah İletişimi ve Tevessül”. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fak. Dergisi 3/5 (2014), 131-133.
• Subkî, Takiyuddin Ali b. Abdulkafî. Şifâu’s-sekâm fî ziyareti hayri’l-enâm,. thk. Hüseyin Muhammed Ali Şükri. Lübnan: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2008.
• Taberânî, Ebü’l-Kāsım Müsnidü’d-dünyâ Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb et. el-Muʿcemü’l-kebîr. thk. Abdul Mecid Selefî. 25 Cilt. Mısır: Mektebetu İbn Teymiyye, 360M.S.
• Taberî, İbn Cerîr et. Câmiʿu’l-beyân fî tefsîri’l-Ḳurʾân. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin. 25 Cilt. Kahire: Daru’l-Arabiyyeti’l-İslamiyye, 2001.
• Tığlıoğlu, Mehmed Zahid. “Tevessül, istiğâse ve teberrüke dair İki farklı paradigmanın analizi ehl-i sünnet sûfî gelenek ve selefî yaklaşım”. Necmeddin Erbakan Üniversitesi, Ahmet Keleşoğlu İlahiyat Fakültesi Dergisi 51/2 (2021), 143.
• Tirmiẑî, Ebû ʿÎsâ Muḥammed b. ʿÎsâ et-. Sunen. thk. Aḥmed Muḥammed Şâkir, Fuʾâd ʿAbdulbâḳî. 5 Cilt. Mısır: Şirketu Muṡṭafâ’l-Bâbî’l-Ḥalebî, 1975.
• Vehbi Efendi, Mehmed. Hulâsatü’l-beyân fî tefsîri’l-Kur’ân. 15 Cilt. İstanbul: Evkaf-ı İslamiye Matbaası, 1969.
• Yalçınkaya, Mustafa. “Hidayet Kavramının Anlam Alanı ve Kelamî Ekollerin Hidayete Bakışı Üzerine Giriş Niteliğinde Bir Değerlendirme”. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10/25 (2021), 191-213.
• Yargıcı, Atilla. “İki Ayet Çerçevesinde Vesile Kavramına Farklı Tefsirlerin Yaklaşımları”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 35/35 (2016), 7-27.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Tevessül”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 41/6-8. İstanbul: TDV Yayınları, 2012. Yazır, Elmalılı Hamdi. Hak Dini Kur’ân Dili. İstanbul: Akçağ, 1938.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî ez. el-Keşşâf. ed. Âdil Ahmed Abdul Mevcut - Ali Muhammed. 6 Cilt. Riyad: Mektebetü’l-Ubeykan, 1998.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî ez. Esāsu’l-belāġa. thk. Muhammed Bâsil Uyûn. 2 Cilt. Beyrut: Dāru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1998.