CELÎLÎ DİVANI'NDA DEĞERLİ TAŞLAR

Yıl 2021, , 311 - 330, 31.12.2021

Rumeysa Keskin Aslan

https://doi.org/10.28981/hikmet.1014025

Öz

Klasik Türk edebiyatı geleneğinde maddi unsurlar çeşitli söz sanatları aracılığıyla maddi olmayan olguların anlatımında kullanılır. Renk, şekil, koku ve benzeri özelliklerden yola çıkılarak maddi ve manevi unsurlar arasında kurulan benzerlik ilişkileri şairane hayaller oluşturmak konusunda oldukça önemlidir. Her ne kadar gelenekte benzetmeler kalıplaşmış bir yapıya sahip olsa da şairler, şiirlerinde kurdukları çeşitli bağlamlar ve orijinal hayaller ile bunları kendilerine mâl etmeye ve böylece bikrimazmun elde etmeye çalışmışlardır. Lal, inci, mercan ve zümrüt gibi değerli taşlar da bu bağlamda değerlendirilebilir.
XVI. yüzyıl Osmanlı sahası divan şairlerinden Bursalı Celîlî, mürettep divanındaki şiirlerde geleneğin kabul ettiği değerli taşlardan yaygın bir şekilde faydalanmıştır. Dinî ve tasavvufî konulardan uzak durup daha çok aşk ve içki meclislerine dair şiirler yazan Celîlî, bahsettiği konuyu teşbih, istiare ve leff ü neşr gibi söz sanatları vasıtasıyla somutlaştırmış ve şairane hayaller oluşturmuştur. Bunu yaparken de değerli taşlardan dikkat çekecek ölçüde faydalanmıştır.
Bu çalışmada Celîlî Divanı’nda geçen değerli taşların tespit ve tahlili yapılmış, böylece şairin, şiirlerinde anlattığı soyut unsurları nasıl somutlaştırdığına, bunu yaparken hangi söz sanatlarını kullandığına, nasıl hayaller oluşturduğuna ve değerli taşları hangi bağlamlarda ele aldığına dikkat çekilmiştir. Ayrıca çalışma şairin kültürüne, düşüncesine ve şiir dünyasına dair bazı verilerin elde edilmesine imkan sağlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Celîlî, XVI. yüzyıl divan edebiyatı, değerli taşlar, lal, inci

Kaynakça

• Aksoy, Hasan. (1993), “Celîlî: Hamîdî-zâde”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C 9, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul.
• Atik, Arzu. (2003), Celili Divanı (3b-46a): İnceleme-Metin, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Boğaziçi Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Atik, Arzu. (2013), “Celîlî, Hamîdî-zâde Abdülcelîl Efendi”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/celili-hamidizade-abdulcelil-efendi (Erişim Tarihi: 23.09.2021).
• Canım, Rıdvan. (2018), Latîfî - Tezkiretü’ş-Şu’arâ ve Taabsıratu’n-Nuzamâ. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı e-kitap. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/60327,latifi-tezkiretus-suara-ve-tabsiratun-nuzamapdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 23.09.2021).
• Çavuşoğlu, Mehmed. (2017), Necati Bey Divanı’nın Tahlili, Kitabevi Yayınları, İstanbul.
• Demir, Remzi, Kılıç, Mutlu. (2002), “Cevahirnameler ve Osmanlı Döneminde Yazılmış İki Cevahirname”, OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, C 14, s. 1-64, Ankara.
• Devellioğlu, Ferit. (2016), Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi Yayınları, Ankara.
• Kazan Nas, Şevkiye. (2018), Celîlî Divanı (İnceleme-Metin), Palet Yayınları, Konya.
• Kılıç, Filiz. (2018), Es-seyyid Pîr Mehmed bin Çelebi – Meşâ’irü’ş-şu’arâ. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı e-kitap. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/59036,asik-celebi-mesairus-suarapdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 23.09.2021).
• Kırbıyık, Mehmet. (2007), “Bazı XVI. Yüzyıl Divanlarında Kıymetli Taşlar”, Selçuk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Edebiyat Dergisi, (18), s. 61-75.
• Kur’an-ı Kerim Meâli. (2010), haz. Halil Altuntaş ve Muzaffer Şahin, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara.
• Kurnaz, Cemal. (2012), Hayâlî Bey Divanının Tahlili, Kurgan Edebiyat Yayınları, Ankara.
• Mütercim Âsım Efendi. (2009), Burhân-ı Katı, haz. Mürsel Öztürk ve Derya Örs, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Onay. Ahmet Talat. (2019), Açıklamalı Divan Şiiri Sözlüğü, haz. Cemal Kurnaz, Kurgan Edebiyat Yayınları, Ankara.
• Özgeriş, Mutlu Melis. (2016), “Değerli Taşlar Yönünden Ahmet Paşa Divanı”, Türkiyat Mecmuası, C 26 (2). s. 307-324, İstanbul.
• Pala, İskender. (2003), “La‘l”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C 27, TDV Yayınları, İstanbul.
• Pala. İskender. (2011), Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, Kapı Yayınları, İstanbul.
• Solmaz, Süleyman. (2018), Bağdatlı Ahdî – Gülşen-i Şu’arâ, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı e-kitap. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56733,ahdi-gulsen-i-suarapdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 23.09.2021).
• Tolasa, Harun. (2001), Ahmet Paşa’nın Şiir Dünyası, Akçağ Yayınları, Ankara.
• Yeşilbağ, Semih. (2019), “Muhibbî Divanı’nda Değerli Taşlar”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, C 22, s. 689-712. İstanbul